Культура. Пӱӱл пу чӧрiм Чон пiрiкчеткен кӱнге чарыдылған. «Читiген» театр анда полған на сай араласча. Пу даа чыл аның тоғынҷылары ӧнетiн тимненгеннер

Чӧрiм тузында театрның нааҷылалған чарых фойезiнде Россияның хоосчылар пiрiгiзiнiң кiзiзi, ӱгретчi Софья Асочакованың тоғыстарының кӧзiдии азылған. Ол улуғ хырлас айының 15-ҷi кӱнiне теере тоғынар. Софья Анатольевна Пии аймаандағы Киндiрлiг пилтiрi аалда тӧреен. Хакас национальнай гимназияда ӱгренчеткенде, олған искусство школазында Александр Викторович Доможаковтың холында хоостар чайирға кӧнiккен. Хынған киреене хынысты ӱгретчiзi ас пирген тiпче ол. Гимназияны тоосхан чиит хыс Хызылчардағы В.И.Суриковтың адынаң хоос училищезiнзер ӱгренерге кiрiбiскен, анаң олох городтың хоос институдында пӧзiк ӱгредiг алған.

– Кӧзiдiге хакас чонның алыптығ нымахтарына, хайалардағы хоостарға, олған тузына чарыдылған тоғыстар сығарылған. Iдӧк сiлiг чир-чайааныбысты хоостирға хынчам. Пiс олғаннарнаң хада полған на чечiмеде, школа автобузына одырып, чир-чайаанзар парчабыс. Тепсей – минiң хынған орным, аннаңар аны тоғыстарымда удаа кӧрерге чарир. Позым кiчiгдең сығара хоостапчам. Че хоос искусствозына хыныс соонаң тӧреен. Олған тузында мин анзын чахсы сизiнминчеткем. Хынған киреем мағаа ӧрiнiс сыйлапча, чуртазымны чазапча. Тоғыстарым кӧрiгҷiлернің кӧңнiне кiрче тiп iзенчем, – ӱлескен хоосчы.

Софья Анатольевна Д.И.Каратановтың адынаң олған хоос школазында паза Хакасияның олған искусство школазында ӱгретчi полча. Аның хоостары Хакас чирiнде ле нимес, iдӧк Елабугадағы, Уфадағы, Хабаровсктағы, Кипрдегi, Крымдағы, Симферопольдағы музейлерде кӧзiдiге сығарылғаннар.

Софья Асочакова хоос искусствода наа чоллар таап ла алча, аның узы чапчаң алысча, тилiпче. Ол пiр орында турбинча, хоостарын аймах оңдайларнаң чайирға кӱстенче. Аның тоғыстарын кӧрген кiзi сағамох сизiнер, хоосчы, чир-чайаанны хоостапчатса, хара ӧңнернең тузаланминча, ол чарых, нымзах сырлар таллапча. Чайаачы устың хоостары сағыстарны ыраххы тархынзар апарыбысча.

Софья Анатольевнаның тоғыстарында хакас ипчiнiң чазанҷығы – поғо – кiзi хайиин тартча. Ол хооста ууҷазы хыс пархазын поғо саларға ӱгретче. Iдӧк пай костюм кис салған хамның омазы харахха тасталча. Пу хоостарны орта чайир алнында Софья Асочакова кӧп литература хығырған, кибiрлернi тирең пiлчеткен кiзiлернең чоох алысхан.

– Софья Анатольевнаның уғаа ciлiг тоғыстар. Театрда пӱдiрiглер апарчатхан подрядчиктер дее, кӧрiп, хайхааннар, хоостарны садызып аларға сағынчалар, – таныхтаан «Читiген» театрның устағҷызы Ирина Чустугешева.

Театрның пасха пӧлиинде артисттер олғаннарны хакас чонның ойыннарынаң ӱтерткеннер.

– Олғаннар тобит ойынны хынып ойнапчалар, табырах сизiк хаапчалар. Хайди чӧрерге, «чирге» кӧзiт пирзе ле, постары ойнапчалар, мин оларға кирек тее чоғылбын, – кӱлiмзiреп, чоохтаан Юрий Ткачёв.

Артист Сергей Чепсараков олғаннарны хазых ойынны хынығ ойнатхан. Ибiре одырчатхан хызыҷах-оолахтар тӧӧй чадыбысхан сӧӧктернi, сиргек тiлеп, таап, орта атарға кӱстенгеннер. Иң кӧп хазых атып алғаннары «мин утып алдым!» тiп залға толдыра хысхырысчатханнар. Олох залда хоосчы-гримёр Валерия Лосева палаҷахтарның сырайахтарын сырлаан.

Пайзаң ибде iдӧк кiзi толдыра полған. Анда «Айланыс» ансамбльның артисттерi аалҷыларға хакас кӧг тирiглерiнеңер чоохтааннар, полған на тирiг хайдағ табыс сығарчатханын кӧзiткеннер паза ыр-сарыннар сыйлааннар.

– Тӱӱр – хамның тирии. Пурунғыда полған на хам тӱӱрнi позы итчең, анаң кӱс пирҷең хоостарнаң чазаҷаң. Пiстiң ансамбльның тӱӱрiнде андағ хоостар чоғыл, аннаңар аннаң сапчаң кӧг тирии чiли тузаланчабыс, – чоохтаан Хакасияның чон артизi Степанида Саможикова.

Iдӧк аалҷылар чатханнаңар, хомыстаңар, ыыхтаңар, хобырахтаңар тузалығ нимелер пiлiп алғаннар. Тимiр хомыснаң, мастер-класс иртiрiп, Мария Окунева таныстырған. Хада ол 14 тирiг ағыл килген. Аннаң ойнирға ӱгренiп аларға сағынчатхан олғаннар тимiр хомыстарны чапчаң алғлап алғаннар. Чииттер дее пу кӧг тирии табыс хайди сығарчатханын пiлiп аларға хынғаннар. Пастап Мария Окунева хакас, якут, хырғыс чоннарның тимiр хомыстарынаң ойнап пирген. Пу кӧг тириине ол iкi чыл мының алнында тартыл сыххан, устарда ӧнетiн ӱгренген. Таныхтирға кирек, чайаачы хыс кiчiг хырлас айының 9-ҷы кӱнiнең сығара «Читiген» театрның пайзаң ибiнде пу кӧг тириинең ойнирға ӧнетiн ӱгредiглер апарар.

– Амғы 36-ҷы театр сезоны «Читiген» театрның тӧстегҷiзi Василий Иванович Ивандаевке чарыдылча. Чарыс айының 12-ҷi кӱнiнде аның пайрамнығ 80 чазын таныхтаабыс. Пайзаң ибде Василий Ивановичке чарыдылған сомнар кӧзiдии чыл тооза парар. Ол кӧс чӧрҷең кӧзiдiг, пiс аны хада ал чӧрербiс. Тӧреен чирiнзер апарарбыс. Театр наа ла тӧстелгенде, Василий Иванович Таштып аймаанзар ойыннар кӧп ал чӧрҷең, аннаңар, ӧнетiн программа тимнеп салып, ол аалларға чидербiс, – чарытхан «Читiген» театрның устағҷызы Ирина Чустугешева.

«Искусство хараазы» чӧрiм «Шлёпка пораатай» хынығ нымахнаң тоозылған. Ол ойында артисттер палаларны удур-тӧдiр полызарға, арығ чӱректiг поларға ӱгретчелер.

Сом Лариса Бакановани

Сомда: Мария Окунева тимір хомыснаң ойнирға ӱгретче