Сыйыхтас. Пу неделяда Хакасияның правительство туразында хакас тiлiнең иң артых чоохтасчатхан 1-ғы класстағы олғаннарны алғыстааннар

Отысча оолах-хызыҷах республиканың аймах пулуңнарынаң чыылысхан. Хакас кип-азаана чазан салып, олар Хакасияның правительство туразындағы залға толдыра одырғлап салғаннар. Iҷе-пабалар улам кӧп полғаннар. Чыылысхан чонзар Хакасия пазы Валентин Коновалов айланған:

– Марығда аралазып, сiрер тӧреен тiлiңернi пiлчеткенiн кӧзiт пиргезер. Минiң кӧрiзiмнең, пiстiң республикада хакас тiлi чуртапча, тилiпче. Андағ полар ӱчӱн, пiс ағаа улуғ хайығ салчабыс. Аарлығ паба-iҷелер, ӱгретчiлер, сiрер пу тоғысха улам улуғ хозым итчезер. Мыннаң мындар палаларны пос культуразына, тiлiне кӧнiктiрерiн узарадыңар.

Пӱӱл пастағы орында iкi оолах пол парған: Михаил Чертыков паза Аяс Кучугешев (Ағбандағы ортымах школалар). Олар иң кӧп балл чыып алғаннар – 80! Iкiнҷi орында – Егор Косточаков (Пазадағы ортымах школа), аның 78 балл. Ӱзiнҷi орында Игнат Мамышев пол парған (Асхыстағы лицей-интернат), аның 77 балл.

Аяс Ағбандағы 24 № школада ӱгренче. Аның iҷезi Сарина Геннадьевна чоохтапча:

– Класстаң марығда iкi пала араласхан. Минiң оолғымнаң пасха Александра Тормозакова. Хызыҷах iдӧк сыйыхха турысхан. Марығда иң артых полыбызарынаңар пiс iкiнҷiлеебiс, асхыстағылар алай ба таштыптағылар чиңiс аларлар тiп сағынғабыс. Итсе-де, пic cӧбiреде хакас тiлiне улуғ хайығ салчабыс, улам хонғаным. Валерьян Петрович Асхыс аймаандағы Асхыс чоғархы аалдаң, ол паза аның паба-iҷезi, прай туған-чағыннары тӧреен тiлнең чоохтазып пiлчелер, аннаңар ол ибде палаларыбыснаң пос ла тiлiнең чоохтасча, хакас тiлiнең пазылған кинделер хығырча паза хакас марығларында палаларны араластырча.

Оолғыбыс школаа парар алнында, пiстiң алныбыста аны хайдағ школаа пирердеңер сурығ турыбысхан. Пiс городтың Полярнай микрорайонында чуртапчабыс. Ибi хыринда школа пар, че анда хакас тiлi апарылбинча. Аннаңар Аясты 24 № школазар пирiбiскебiс. Я, ол ибдең ырах, аннаңар аны кӱннiң сай школаа апарарға, анаң ибзер ағыларға кирек. Ибi хыринда ӱгренген полза, позы ла чӧр турарҷых. Че пiстiң кӧрiзiбiснең ӧӧнi – пала пос тiлiн ӱгренерi. Ибде тӧреен тiл чуртапча, школа пiске хабас пирбес пе?

Школада пасталығ класстар ӱгретчiзi Олеся Илларионовна Улугбашеваның холына кiрерге кӱстенгебiс, пiлгебiс нооза ол кӱстiг ӱгретчi полчатханын. Ол ӱгренҷiлерiн хакас тiлiне матап кӧнiктiрче. Iдӧк улуғ опыттығ ӱгретчi олғаннарын хакас тiлiнҷе, культураҷа аймах марығларда араластырча.

Аяс оолғыбыс чиңiс тутханына хонғаным Валерьян Петрович матап поғдархапча, ӧрiнче. Кiчiг хызыҷаабыс Аима олған садына чӧрче, iдӧк пос тiлiнең чоохтасча. Изен-хазых ползабыс, тузы читсе, аны даа пу марығда араластырарбыс.

Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрi Лев Сафьянов олғаннарға мыннаң мындар улам кӧп пiлiс аларға, пос тiлiнең школада, тасхар, ибде чалтанмин чоохтазарға тузалығ чӧптер пирген.

Марығның эксперттер комиссиязының кнезi, филология наукаларының кандидады Лариса Чебодаева палаларның пу пастағы сыйыхтары алнындағы чуртассар хаалағ полчатханын сизiндiрген, iҷе-пабаларға, тiзең, ол хоза нандырығ.

– Пӱӱл марығда араласхан олғаннар, пис чыл пазынаң марығда пазох аралазып, улам тирең пiлiстерiн кӧзiт пирзiннер. Анзы олғаннар пӱӱл тиктең нимес чиңiсчiлер санында пол парғанын таныхтир. Орта чоохтаза, пу марығның тузазы кӧрiнер. Мин сiрерге мыннаң мындар палаларыңнаң iдӧк айғазарға, тӧреен тiлнең чоохтазарға паза чуртасха кӧнiктiрерге алғапчам, – айланған паба-iҷелерзер Лариса Ильинична.

Тiл марии Хакасия пазы Валентин Коноваловтың чарадиинаң «Хакас тiлiн хайраллиры паза тилiдерi» хазна программазы хоостыра иртiрiлче.

Сом Дмитрий Сунчугашевти