Бондарев аалның чуртағҷылары кiзее паарсахтар
13.11.2024
Хабарлар
Бондарев аалдағы ортымах школа
Чир-суубыс мында пасталча. Пӱӱнгi сығарыста Пии аймаандағы Бондарев аалның чуртазынаңар чоохтап пирерге сағынчабыс – чон хайди чуртапчатханынаңар, нименең айғазып парыстанчатханынаңар
Аалдаңар
Олған туста Бондарев аалны пасха-пасха адапчатханнарынаңар искен полғам. Хайзы аны Иудино тiҷең полтыр, хайзы – Малакан, пiреезi – Бондарев. Андағ аймах аттарнаң адалған аал улуғ частығ улусха сидiксiнiстер хосчаң полтыр. Хайди чуртағҷылар чоохтааннар, iкi аалны – Иудиноны паза Малаканны – пiрiктiрген соонаң Бондарев аал тӧстелтiр. Iди килiс партыр, илееде чыллар аал ӱс аттығ полтыр.
Пии аймааның Бондарев аал чӧбiне прай пис аал кiрче: Бондарев, Чоғархы Киндiрлiг, Богдановка, Маткичiг паза Табат пилтiрi. Аал чӧбiнең Елена Валерьевна Корнева устапча. Позының тоғызын тӱзiмнiг апарчатханнаңар, ол аал чӧбi пазына iкiнҷi хати табылған.
– Бондарев аалда прай 1425 кiзi санға алылған. Че сынында сыбыра чуртапчатханнарның саны пасхалалча: тоғын полҷаң частығ 655 кiзi, 320 олған паза частары хоостыра тынаға сых парған 450 чуртағҷы. Хомзынысха, аал чуртағҷыларының саны синче, ээн туралар хозылып одырча. Чииттер аалдаң кӧзерге кӱстенчелер, оларны аалда чуртирға кӧӧктiрерге сiренчебiс, че килiспинче. Пiлдiстiг, чииттерге тоғынҷаң орыннар паза иркеҷектерiн ӧскiрерге килiстiре оңдайлар киректелче, аннаңар городтарзар паза аймах кiннерiнзер кӧсчелер. Аалда, тiзең, мал-хус тудып, пос хониин тилiдiп, парыстанчалар. Фермер тоғызы уғаа сидiк тоғыс нооза, аннаңар прайзы, палаларына ӱгредiг пирiп, чахсы паза олох туста сала ниик тоғыс таап алзыннар тiп сағынча, – сағыстарынаң ӱлескен Елена Корнева.
Аал чӧбi пазы Елена Корнева
Бондарев аалда ӧӧнiнде пос хониин тилiтчелер, мал-хус тутчалар. Кӧзiдiмге, Табат чирлерiнде ӧзiмнернең айғазарға килiстiре чирлер полтыр, андағыларға маллар ӧскiрер оңдайлар пар. Iнектер, аттар паза хойлар тутчаттырлар. Хайди таныхтаан аал чӧбi пазы, оларның кресен-фермер хониин тӧстеен илееде чуртағҷы.
– Пии аймаандағы аал чӧптерi аразында пiстiң иң кӧп КФХ пол парарға айабас. Оларның кӧбiзi республика бюджедiнең пирiлчеткен грант хабазиин алча. Таныхтирға кирек, аны алған соонаң пис чыл пазынаң олар чабыл парбинчалар, олар аннаң андар пос хониин тилiдiп айғасчалар. Тиксi аалда КФХ-наң паза пос киреенең айғасчатханнарны санға алза, прай 25 кiзi пол парча. Идiнҷектердеңер чоохтаза, садығ туразын тутчатханнар пар, iкi пилорама тоғынча паза пiр кiзi ибiнде маникюр идiп айғасчатхан.
Пiстiң аал чӧбi аймах хазна программаларында аралазарға кӱстенче, оларда араласпаза, аал чӧбiнiң ахчазына ла пiр дее ниме ит полбас, аннаңар, оңдайлар таап, оларда араласчабыс. Пiс сыбыра «Чонға кирек иң тузалығ проект» марығда араласчабыс, пӱӱл 3 орын алғабыс. Республика бюджедiнең 1 миллион 100 муң салковай пирiлген. Пiс ол ахчаа олған площадказын ит салғабыс. Илья Филиппович Сагалаков аал чӧбi пазы полғанда, олох программа полызиинаң музей пӱдiр салған. Пiстiң Т.М.Бондаревтiң адынаң парк пар, анда программалар полызиинаң музей, олған площадказы паза чайғыда роликтiг чӧрҷең, хысхызын конькилiг чылҷаң айғы тимнел парғаннар. Ирткен чылда пiстiң идiнҷектер олғаннарға конькилер аларға ахча пиргеннер, амды Культура туразында тикке конькилер алып, оларға чылып аларға чарир. Чыл сай «Чарытхы хайраллиры» программада аралазып, аалның орамаларындағы чарытхы чахсыландырылча. Пӱӱл пастағызын «Инициатива граждан» программада аралас кӧргебiс, чиңiс тут полбаабыс. Чоллар оңдайлирына пирiлчеткен ахчанаң аалларда чоллар иптелче, полған на социальнай объектсер чолларны иптеп парирбыс. «Арығ cуғ» хазна программазы полызиинаң аалда суғ трубалары тартылча, пӱӱл тоғыстар идiл парар тiп iзенчебiс, андада полған на социальнай объектсер суғ тартыл парар. Аал чуртағҷылары чуртас оңдайларын чахсыландырарға сыбыра кӱстенчелер, аннаңар хазна хабазығларынаң тузаланчалар. Олар iдӧк социальнай чӧптезiглер итчелер. Ӧӧнiнде, аал хониин тилiдерiне, кӧбiзiн техника (тырбос, трактор, трактор сахпызы), маллар (iнектер, аттар, хойлар) алчалар. Iдӧк ибдең сығара маникюр итчең салон азыл парған, чуртағҷылар сыбыра пазынчалар, посты иптирге полған на кiзее кирктелче нооза, – чоохтап пирген аал чӧбi пазы.
Чааҷыларға хабазып
Бондарев аал устағ-пастаа туразының пастағы хадылында чааҷыларға тимнепчеткен чӱленҷең сетка iлiнчеткен. Аның хыринда кiзi чох полған. Iкiнҷi хадылынаң тӱсчеткенде ле, пiр ирен анда тоғынчатхан. Чағын пастырып, танысхабыс. Бондарев аалдағы устағ-пастааның паза клуб туразын кӧрчеткен тоғынҷы Юрий Ерахтин чӱленҷең сетканы, тоғыс аразында тус таап, палғапчаттыр.
Юрий Ерахтин чааҷыларға чӱленҷең сетка палғапча
– Пiстiң аал чуртағҷылары ӧнетiн чаа операциязында араласчалар. Аннаңар чуртағҷылар, гуманитарнай полызығ чыырға киректелзе, хаҷан даа оортах турбинчалар. Пiстiңнер адреснай полызығ идерге кӱстенчелер, чааҷылардаң сурыныс полза, пiс сала маңзыри аны толдырарға кӱстенчебiс. Аалдағы идiнҷектер сыбыра араласчалар.
Амды пiс ноған-кӱрең ӧңнiг чӱленҷең сетканы ӱрчебiс, ол ноға-да сӧӧлiн парыбысхан. Анаң чылның тузына килiстiре ах-пора ӧңнiг сеткалар ӱрербiс, – чоохтаан Юрий Ерахтин.
Пiснең чоохтазып, ол толдырчатхан тоғызын тохтатпинчатхан. «Аал чуртағҷылары, пос тус таап, iдӧк сеткалар палғирға кил парчалар», – теен ирен.
Библиотекада 900 хығырығҷы
Клуб паза аал чӧбi орныхчатхан iкi хадыллығ турада iдӧк библиотека орныхча. Андар кiргенде, уғаа алғым пӧлiк тiп пiлдiр парған. Анда iкi библиотекарь тоғынчаттыр: Анна Аникина паза Татьяна Калинина.
– Библиотекада 30 азыра чыл Анна Михайловна Богатырёва тоғынған. Ол тынаға парыбысханда, аал чӧбi пазы минi тоғысха хығырған. Мин ибде одырған полғам.
Библиотека чыындызында 15 муңҷа книга саналча, ол санда абонементте паза хығырҷаң залда. Наа книгалар кӧп нимес кiрче. Оларны пiске Пии аймаандағы библиотека пирче паза хығырығҷылар сыйлапчалар. Пiстiң библиотекада 900 хығырығҷы саналча: 450 пала паза 450 улуғ кiзi. Олар прайзы Бондарев аалдағылар. Iдӧк каникулларға килген олғаннар пазын салчалар. Пiс оларны алынҷа санапчабыс, – теен Татьяна Калинина.
Библиотекарьлар Анна Аникина паза Татьяна Калинина
Анна Аникина библиотекада iдӧк пiр чыл тоғын салған. Аның таниинаң, олғаннар ӧӧнiнде школа программазынҷа кирек книгалар алчалар, улуғлар – романнар, детективтер, фантастикалар. Юлия Шилованың, Эдуард Успенскийнiң паза Владимир Топилиннiң книгалары иң кирексiнiсте.
Ӱгренҷiлернiң прайзы даа библиотекаа чӧрчетсе, улуғлар аразында олох ла кiзiлер. Кем хайдағ книга хығырарға хынчатханын библиотекарьлар чахсы пiлчелер. Библиотекарьлардаң постары книга хығырарға хынчалар ба сурғанымда, пiди нандырғаннар:
– Пiс библиотекада уғаа кӧп тус иртiрчебiс, че книга хығырарына тус таппинчабыс. Пiс палаларнаң аймах тоғыс апарчабыс: профессияны орта табарынҷа, патриот, сӧбiре ӱгредиинҷе паза пасха даа. Пу чағында «Алғыс сiрерге, ӱгретчiлер!» чӧрiм иртiргебiс. Олғаннарнаң хада школада ӱгретчiлернi алғыстаабыс. Анаң Улуғлар кӱнiне «Тепло души» чӧрiм иртiргебiс, улуғларны алғыстаабыс. Амды Культура туразынаң хада Iҷе кӱнiне тимненчебiс.
Библиотекада iдӧк «Селяночка» ипчiлер клубы пар. Анда ипчiлер, ууҷалар, чыылызып, опыттарынаң ӱлесчелер. Кӧзiдiмге, часхыда клуб араласчылары, чыылызып, кем хайдағ паза хайда ӱрен алғанын, ол ӱрен нимезiнең чахсы, чир тамаан хайди ӧскiрерiнең сағыстарынаң ӱлескеннер. Ӱӱҷiк тамаан чыыр туста, аны хайди тустирға, хысхызына салаттар паза пасха даа ниме-ноо тимнирiнҷе чыылысханнарох. Наа чыл алнында ипчiлер хайдағ книгалар хығырчатханнары хоостыра тоғазарлар. Пу клубнаң Татьяна Калинина устапча.
Анна Аникина олғаннарны чыып, талал парған книгаларны чапсырарға паза оларға закладкалар тимнепчелер.
Кӱнде библиотеказар 12 – 15 олған паза 7-8 улуғ кiзi кiрче. Таныхтирға кирек, пӱӱнгi кӱнге библиотека пiр дее газета-журналға пазынминча. «Саянская заря» газетаны редакция тикке пирче. Мының алнында газеталар паза журналлар алҷаңнар.
Ӧткiн казактар
Бондарев аалдағы клубта пiстi Ирина Михайловна Байкалова удурлаан. Ол анда 2006 чылдаң сығара хореограф полча. Мының алнында бухгалтер полып iстенген, че тоғыс кӧңнiне кiрбеен.
– Аалдағы Культура туразының директоры Татьяна Владимировна Корчикова полча, iдӧк хоос устағҷы паза хормейстер пар. Пiстiң уғаа ынағ тоғысчы ӧме.
Мин казак родынаң сыххам, аннаңар казак культуразын хайраллирынаң айғазар сағыс тӧреен. 9 чыл мының алнында, Илья оолғым пастағы классха парғанда, клубта «Казактар» ансамбль тӧстеебiс. Мин устағҷызы полчам. Пастап олғаннарны казактарның теелбегiн саларға ӱгреткем. Пiрсiнде пiстi казактар шермицияларына хығырғаннар. Шермициялар – ол спорт ойыннары (эстафета марығлары, автоматтар сайиры паза чыыры). Аннаң сығара пiс сарнирға, автомат сайирға, чыырға, стройнаң чӧрерге, аттығ чалаң чӧрерге, атты кӧлерге, мылтыхтаң атарға ӱгрен сыххабыс паза аймах марығларға чӧр сыххабыс.
Пӱӱнгi кӱнге «Казактар» ансамбльда 15 – 17 частығ 14 олған саналча. Оларның санында 11 класстың ӱс ӱгренҷiзi. Iдӧк ансамбльда хызыҷахтар пар, че кӧбiзi оолағастар.
Культура туразында олғаннарны сарнирға паза теелбектенерге ӱгретчем, клуб алнында – стройнаң чӧрерге. Школа пiске чахсы хабасча. Ӱгретчi Александр Владимирович Корчиков олғаннарға автомат пирче. Пiс аны, сайап, чыыпчабыс.
Хайдағ даа марыға парзабыс, хайди даа сыйыхтығ орын алчабыс. Пӱӱл Арбыт аалда ирткен республика синiндегi казак ойыннарында пастағы орын алғабыс. Республика синiндегi марығларда пiс Пии аймаа ӱчӱн турысчабыс.
Халғанҷы марығларның пiрсi – «Призывниктер». Чаа-патриот марии Пии аймаанда ирткен. Пiс анда iкiнҷi орын алғабыс, – теен Ирина Байкалова.
«Казактар» ансамбльдағылар хайдағ даа туста, чайғы ползын ма алай хысхы, тынағ кӱннерiнде арығзар чорыхнаң сыхчалар, анда олар ойнапчалар.
Клуб тоғынҷызы Ирина Байкалова
Ирина Михайловнаның таниинаң, ансамбльға чӧрчеткен олғаннар ӱгренiсте дее чахсы маңнанчалар. 14 паладаң iкiзi саңай пистерге ӱгренче, пасхазы – тӧрт-писке. Пу ансамбльға кӧп пала кiрiп аларға сағынча. Че школа тоозыбысхан на палалар орнына наа палаларны алчалар. Пiрее аал-городсар чорыхнаң парарға пӧгiнзелер, Бондаревтегi школаның устағ-пастаа оларға автобус пирче. Ансамбльға чӧрчеткеннер iдӧк школадаң сығара спорт марығларында араласчалар.
– Амды палалар хайдағ? Олғаннар, кӧп нименең айғассалар, прай чирде маңнанчалар. Ӱгренiсте дее, спортта даа.
Киндiрлiг пилтiрi аалда школа пайрамни азылғанда, пiстi полыс пирерге хығырғаннар. «Казактар» ансамбль Хакасия пазы Валентин Коноваловты удурлаан, чайаачы номер сыйлаан.
Пiс полған на марығдаң сыйыхтығ айланчабыс. Сыйыхтарны удур-тӧдiр сыйлапчабыс. Ӧӧнiнде чорыхха чӧрҷең ниме-ноо сыйлапчалар: рюкзактар, чиис тимнеҷең iдiс, магнитофоннар.
Хакас тiлiн пiлчеткеннер асхынах
Бондарев аалдағы ортымах школада хакас тiлi ӱгретчiзi Алефтина Петровна Кайдачакованаң тоғазып алғам. Ол 5 – 10 класстарны ӱгретче. Школада 1989 чылдаң сығара тоғын парир.
Алефтина Петровна Чоғархы Киндiрлiг аалда чуртапча. Бондаревсер ӱгренҷiлернi тарт чӧрчеткен автобустығ килче, аннаңох ибзер парыбысча. Пӱӱнгi кӱнде 5 – 10 класстардағы 23 ле пала хакас тiлiн ӱгренче. Сынында, хакас палалар саны пу школада кӧп арах.
– Хакас тiлiн асхынах пала ӱгренче. Ӧӧнiнде ол Маткичiг паза Чоғархы Киндiрлiг аалдағылар, Бондаревтегiлер асхынах. Пiрееде пiрее класста хакас тiлiн ӱгренчеткен пiр ле пала полча. Амды хакас тiлiн ӱгренчеткен иң улуғ класс – 7-ҷi класс. Анда 7 олған ӱгренче, 5 класста – 5 пала, 6 класста – 3 пала, 8 класста – 4 пала, 9 класста – 2 пала, 10 класста – 2 пала. Пӱӱл 9 класста iкi пала хакас тiлiн ӱгренмеске сурыныс пiчиин пазыбысхан. Палалар хакас тiлiн пiлбинчеткенiне паза аны ӱгренерге аар полчатханына сылтанчалар.
Хакас тiлi ӱгретчiзi Алефтина Петровна Кайдачакова
Мының алнында кирек пасха полған. Пiрее 15-че чыл мының алнында мин iдӧк орыc тiлi урогын апарҷаңмын. Хакас ааллардағы палалар орыс тiлiн чахсы пiлбинчеткеннер. Мин оларға пастап хакас тiлiнең чарыда чоохтап пирҷеңмiн, анаң на оңарып алҷаңнар. Амды кирек алыс парған. Хакас тiлiнең чоохтанчам, оңар полбинчалар. Ағбан городта кирек сала пасха. Н.Ф.Катановтың адынаң национальнай гимназияны кӧзiдiмге алза, анда хакас тiлiн чахсы пiлчеткеннерге паза уйан пiлчеткеннерге программалар пар. Мин ӱгренҷiлернi хакас тiлiн пiлчеткеннерге кӧрілген программаҷа ӱгретчем. Пiреелерi тiл пiлче, пiреелерi уйан пiлче. Уроктарда тiлбестепчебiс. Хакас тiлi паза литература уроктарына неделяда ӱзер час пирiлче. Ол асхынах тiп санапчам. Хакас тiлiн ӱгренминчеткеннерге ол туста тӧреен орыс тiлi апарылча, – сағыстарынаң ӱлескен Алефтина Петровна.
Хакас тiлiн ӱгренчеткен пала асхынах таа полза, 9 паза 11 класстарны тоосчатса, ол предметче сыныхтағлар тудар кӧңнiліг палалар полча. Пӱӱл iкi хызыҷах сыныхтағларны тударға тимненче.
Хакас тiлi паза литература уроктары апарылчатхан класс уғаа кічіг пiлдiр парған. Ӱгренҷi асхынах таа полза, мындағ улуғ школада (iкi хадыллығ турада) алғым арах класс табылбаан полҷаң ма. Алефтина Петровнаның чооғынаң, амғы туста школаның кӧбiзi класстарында тыхтағ тоғыстары апарылча. Оларда потолоктар паза поллар нааҷылалчалар. Ӱртӱн айында класстар чидiспин турған. Кӧместең оларны тыхтап парирлар.
Чалахай чуртағҷы
Бондарев аалда ӧткiн паза олох туста чайаачы чуртағҷылар кӧп. Оларның пiрсi Лидия Кончакова полча, хонғаны Геннадий Кончаков. Олар 52 чыл ынағлазып, пiлiзiп чуртап парирлар. Ирепчi iкi пала ӧскiр салған. Вячеслав паза Ольга амды хоныхтығлар. Лидия Кончакова – пис пархалығ паза iкi кӧргенектiг ууҷа.
– Мин садығҷы полғам, халас заводының устағҷызы полғамох, хонғаным идiнҷек полыбысханда, хада тоғын сыххабыс. Геннадий пилорама тутхан, мин бухгалтерия тоғызын толдырғам. Амды iкӧлең тынағдабыс, пилораманы Вячеслав оолғыбысха пирiбiскебiс. Ол iдӧк аттар паза хойлар ӧскiрче, ипчiзi Марина садығ туразынаң устапча.
Палаларыбыс iкiзi Бондаревте чуртапча. Оля хызыбыс ибде одырча, палалар ӧскiрiп паза сӧбiренiң часказын хайраллап. Хонғаны Виктор СТО-да тоғынча, iдӧк идiнҷек полча паза аттар ӧскiрче, – сӧбiрезiнеңер чоохтаан Лидия Кончакова.
Лидия Михайловна – аалның чуртазында ӧткiн араласчатхан чуртағҷы. Позының хынған паза пос туста айғасчатхан киреенеңер чоохтап пирген:
– Мин «Семёновна» вокал ансамбльының араласчызы полчам. Андар ырлирға 20 азыра чыл чӧр парирбын. Пiстiң чайаачы ӧме аалдағы Культура туразында чыылысча. Таныхтирға сағынчам, пiстiң уғаа ынағ паза чалахай кӧңнiлiг араласчылар, андар ӧӧнiнде тынанарға, чоох алызарға чӧрчебiс. Устағҷыбыс аймах кiнiнзер сарнирға апар килче, пiрееде Ағбанзар пар килчебiс. Ибде ле одырарға ирiгiбiсчем, чон аразында пол килерiм килiбiсче.
Аннаң пасха, Лидия Михайловна чахайахтар одыртарынаң айғасча. Ол чахайахтарға уғаа хынча, аннаңар чыл сай часхызын оларның аймаан ибде одыртып маң чохтанча.
– Мин аймах чахайахтар одыртчам. Прайзын адап таа полбаспын. Чахайахтарны одыртчатсам, полғанына ла килiстiре орын таап аларға киректелче. Чахайахтарны орта паза килiстiре одырт салзаң, оларның кӧрiмi ӧкер полча. Пiстiң аалда чыл сай «Иң артых чахайахчы» марығ иртче, мин удаа чиңiсчi алай сыйыхтығ орынға турысчам. Пiрееде аймах синiндегi марығның чиңiсчiзi пол парчам.
Полған на чахайах аны чахсы кӧрiп паза орта ӧскiрчеткенiне хынча, чахсы ӧңненче. Пӱӱл иң улуғ арбуз паза дыня ӧскiрiп алтырбын, аал ӱлӱкӱнiнде чиңiсчi полыбысхам. Арбузтың кӧдiрiмi 8 килограмм, дыняның 5 килограмм полған, – ӱлескен ууҷа.
Кӧп палалығ сӧбiре
Бондарев аалның паза пiр чуртағҷызы Надежда Сергеевна Малыхина улуғ паза ынағ сӧбiрелiг. Ол чалғызан сигiс пала ӧcкiрче – iкi пала позыни, алты паланы сӧбiрезер алып алған. Хайди таныхтаан кӧп палалығ iҷе, оларның сӧбiреде прайзы пос палаларына саналча, кiзi палазы чоғыл. Сыннаң даа, палалар школадаң килгенде, прайзы иптiг чоохтазып, хабарласчатханнар, туйуххан одырчатхан пала чоғыл. Пiс чоохтасчатхан арада iҷе хойнынзар олған садынзар чӧрчеткен Настяҷах сых парчатхан. Кӧп палалығ iҷедең палаларны сӧбiрезер алып алар сағыс хайди тӧреен тiп сурғам.
– Минiң тун оолғым Артём тоғыс класс соонаң пасха чирзер ӱгренерге парарға сағыныбысхан. Туңмазы Максим хомзынып пастабысхан: «Мин чалғызан ӧзерге хынминчам. Мағаа туңмаҷах кирек. Аҷа парыбысса, мағаа ирiстiг полар». Сала ылғабин, миннең туңма хысхан. Полбаанда, сӧбiрезер пала алып ал тiп сурынған. Iди килiс парған, Артём 11 класс тоозарға чарат салған. Пала алып ӧскiрерге мин тоғыр полбаам, аннаңар 2021 чылда пiстiң сӧбiрее ӱс пала хозылған – Кирилл, Егор паза Настя. Палаларнаң чахсы пiлiзiп чуртапчатханда, 2022 чылда пiстiң сӧбiрезер хоза ӱс пала килген – Павел, Глеб паза Семён. Сынны чоохтаза, палаларны алар алнында пiстiң сӧбiребiс толдыра полбаан чiли пiлдiрген, ниме-де чидiспинчеткенге тӧӧй полған. Амды пiс часкалығбыс тiп санапчам, – чарытхан Надежда Малыхина.
Кӧп пала ӧскiрчеткен iҷе Надежда Малыхина
Палаларны сӧбiрезер алар ӱчӱн, Надежда Сергеевна «Приёмнай iҷе-пабаларның школазын» ирттiр, iдӧк психологтарнаң чоохтазығлар полтыр. Прай ол кирексiнiстернi толдырыбысхан соонаң на пала алып ӧскiрерге чарадығ пирiлтiр. Амды оларның сӧбiрезi аймахтың халых чуртазында ӧткiн араласча, палаларнаң сыбыра тынанарға чӧр килчелер. Надежда Малыхинаның автомобильлiг чӧрҷең правазы пар полтыр, че сӧбiре улуғ пол парғанда, читi кiзее кӧрiлген транспорт аларға килiскен. Улуғ оолғы Артём водительге ӱгренiп алтыр, амды улуғ паза ынағ сӧбiренең чорыхтарға удаа чӧрерге кӱстенчелер. Оолғы ниикке чӧрҷең автомобильлiг, позы iкiнҷi машиналығ чир-суубыстың сiлiг пулуңнарынҷа чорыхха чӧрчелер.
Сомнар Илона Каковани
Автор :
Наталья Тюкпеева, Оксана Челтыгмашева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
| 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
| 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
| 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
