ХАЙДАҒ ПӦГІННЕР ПОЛҒАН?

2015 чылда ниик полбаан, Хакасияа ол хатығ даа чыл полған тиирге чарир. Апрельдегі хорғыстығ ӧрт пірее сӧбірелерні ӧкіс ит салған, республиканың 6,5 муң чуртағӌызын чурт чох артысхан. Хакасияа хысха тус аразына ол чобаға кіргеннернің прайзына чурт пӱдір пирерге киректелген, тиксі 1 муң артиинаң тура. Республика ол пӧгінні толдырыбысхан.

Аар чыл полған даа полза, Хакасияның пазы Виктор Зимин 2016 чылға республиканы тилітчең наа улуғ пӧгіннер турғысхан. Халых чонзар Айланызында республика устағҷызы таныхтаан ӧӧн пӧгіннернің санында регионда пӱдірілчеткен улуғ объекттерні тимге сығарары полған. Ол кӧп миллиард салковайға паалалчатхан улуғ объекттер санында: республиканың имнег туразының наа хирургия корпузы, перинатальнай кін паза республиканың музей-культура кіні.

Ідӧк Хакасияның устағӌызы 2016 чылда аал хониин мыннаң мындар тилідерге пӧгін турғысхан, мал-хус санын ӧскірерге паза ас-тамах хайраллаҷаң орыннар пӱдірерге. Аныох хоостыра кічіг аалларны хайраллаӌаң паза тилітчең программаны 2018 чылға теере узарадарға пӧгін турғызылғаны чӧпсіндірген.

- Мин кічіг паза ыраххы аалларны хайраллап тилідер программаны ӱс чылға узарадыбызарға паза программаа позыдылчатхан ахчаның синін 200 миллион салковайға теере ӧскірібізерге чарадығ алыбысхам, - таныхтаан Хакасияның пазы Виктор Зимин, ирткен чылда республиканың халых чонынзар Айланыснаң чоох тудып. - Аал чуртирға кирек! Анда национальнай культураның тӧстеглері салылча, национальнай тіл хайраллалча. Анда кибірлер паза тӧреен чирібіске хыныс тыыпча!

НАА ХИРУРГИЯ КОРПУЗЫ ТОҒЫНЫП ПАСТИР

Амды изерістіре пу пӧгіннерні кӧрібізелер. Иң пастап Г.Я.Ремишевскаяның адынаң республиканың имнег туразының наа хирургия корпузын алып аларбыс. Наа корпустың пӱдірии 2013 чылда пасталған. Аның пӱдіриине 3 миллиард артиинаң салковай хорадылған.

Сигіс хадыллығ хирургия корпузы пӱӱл чайғызын тимге сыххан. 290 орыннығ наа корпус прай саринаң амғы тусха килістіре пӱдірілген. Пір паза ікі кізі чатчаң улуғ палаталар, алынҷа душ пар, чалбах коридорлар. Палаталарда имӌілерні хығыртчаң кнопкалар даа турғызылған. Наа корпуста урология, оториноларингология, травматология, нейрохирургия, тиксі хирургия паза реанимация пӧліктері орнығар. Ідӧк анда 10 операционнай полар.

Амғы туста наа корпуста имнег оборудованиезін турғызар тоғыстар апарылча. Сағам 322 миллион салковайға оборудование алылған. Че прай киректелчеткен оборудованиені аларына ам даа 500 миллионҷа салковай кирек.

Декабрьның ортызынзар республиканың имнег туразының наа корпузынзар имнег пӧліктері кӧзіп пастирлар тіп кӧрілче. Андағ оңдайнаң чыл тоозыларына наа хирургия корпузы тоғынып пастабызар. Прай пӧліктер ағырығ кізілернең хада кӧзерлер нооза.

ӀҶЕЛЕР ЧИДІКПИН САҒЫПЧАЛАР

Республиканың перинатальнай кіні чағынғы туста ідӧк читіре пӱдіріл парар. Хакасияның пӱдіріг паза чурт-коммунальнай хонии министрі Сергей Можаровтың искіриинең, андағы пӱдіріг графиктең халбинча. Перинатальнай кіннің пӱдірии 2014 чылда пасталған. Улуғ пӱдірігнің паазы - 3 миллиард артиинаң салковай.

Нимедір ол перинатальнай кін? Олаңай сӧснең чоохтаза, ол - амғы тусха килістіре оборудованиеліг пала тапчаң улуғ тура, хайда тирең пілістіг специалисттер тоғынча. Анда тузынаң ирте тӧріп парған ыңааӌахтарның паза аар тапхан іҷелернің чуртазын ал халар оңдайлар пар. Амғы туста андағ перинатальнай кіннер Россияда тың на кӧп нимес.

Таныхтирға кирек, пастап федеральнай ӱлгӱлер республикада перинатальнай кін пӱдіриине ахча позыдарға ынабинчатханнар, асхынах чуртағӌылығ регион полчатханыбысха сылтанып. Че республика устағҷызы Виктор Зиминнің кӱстенізінең паза Россия президенті Владимир Путиннің хабазиинаң андағ чарадығ пирілген, пӱдіріге федеральнай бюджеттең ахча позыдылған. Мында ідӧк Хазна Думазындағы пістің депутат Надежда Максимованы таныхтирға кирек. Ӧӧнінде аның улуғ тоғызы сылтаанда пӱдіріг федеральнай бюджет ахчазына апарылча.

Пӱӱнгі кӱнге перинатальнай кін полар читі хадыллығ тура тимге сых парир. Тура істінзер чылығ пирілген, істіндегі тоғыстар хыызында парча. Олох туста киректелчеткен имнег оборудованиезін алар паза турғызар тоғыстар апарылча. 150 орыннығ перинатальнай кіннің пӱдірии пу чылның декабрьында тоозылар тіп кӧрілче.

ХАКАСИЯНЫҢ ПОҒДАРХАЗЫ

Ӱзінҷі улуғ объект - республиканың музей-культура кіні. Аның пӱдірии 3 чыл апарылған, пӱӱл чайғызын, «Сибер Ил» чоннар аразындағы форум пасталчатханда, морсымнығ музей-культура кіні пайрамни азылған. Аны азарына республиказар кӧп улуғ аалҷылар кил парғаннар, ол санда Россияның культура министрі Владимир Мединский.

- Піріктірілген культура кінін пӱдірер сағыс - ол орта сағыс. Ол прай кӱстерні, чахсы кадрларны пір орында чыырға оңдай пирче. Республика устағҷызы Виктор Зимин сығарған сағысха Россия президентi Владимир Путин хабазығ пирген. Іди ӱс чыл аразына чахсы сағыс чуртасха киріл парды, - таныхтаан хазнаның культура министрi, Хакасияның наа пӱдірілген музей-культура кінін азып.

Чоохтирға кирек, мындағ улуғ музей-культура кіні Сибирьде паза чоғыл. Ус хадыллығ, улии 30 муң квадрат метр, істінде ӧтіре кӧрінчеткен сӱлейке стенелер, чап-чарых. Наа музей-культура кіні Хакасияның поғдархазы полыбысхан. Национальнай кӧрімніг улуғ пӱдіріг прай аалӌыларны хайхатча, морсындырча. Музей-культура кіні килер чылда толдыра кӱзінең тоғын пастабызар тіп сахталча. Анда, музей экспозицияларынаң пасха, аймах хоос, скульптура кӧзідіглерін иртірӌең орыннар тимнелген. Ідӧк 800 орыннығ концерт залы, ресторан полар. Таныхтирға кирек, Хакасияа музей пӱдірер сурығ ирткен вектің 1950 чылларындох кӧдірілген полған. Ол сағыс Хакасияның пазы кӱстенізінең чуртасха киріл парды.

ЧІТ ПАРИҒАН ААЛЛАР «ТІРІЛ СЫХХАН»

Хакасияның пазы Виктор Зимин республиканың аал хониин хайди даа тилідерге кирек полчатханын чахсы оңарча. Аннаңар аал хониина хабазығ чылдаң чылға тыыпча. Кӧзідімге, наа тоғынып пастапчатхан фермерлерге пирілчеткен гранттар сині пӱӱл 100 миллион артиинаң салковай пол парған. Мал тутчатхан сӧбіре фермазын тӧстиріне, тізең, 70 миллион азыра салковай позыдылған.

Танығлығ полған «Хакас Республиканың кічіг паза ыраххы аалларын хайраллиры паза тилідері» хазна программазы 2018 чылға теере узарадылғаны. Хакасия пазының чахиинӌа тимнелген программа, кӧні чоохтаза, пістің чонға улуғ туза. Мындағ кічіг аалларда ӧӧнінде хакастар чуртапчалар.

Программа тоғынып пастааннаң чіт париған хакас аалыӌахтар кӧместең «тіріл сыхханнар». Кічіг аалда чуртапчатханнарға мал тутчатхан ӱчӱн ахча тӧлел сыхханда, таңдағызына ізеніс тыып сыххан. Пірее аалларзар чон даа айланып пастабысхан. Аалларның кӧрімі дее алыс сыххан: сиденнер, тура хырлары нааӌылалчалар, наа туралар пӱдірілче. Прай пу тоғыс программа хоостыра апарылча.

2015 чылда Хакасияның кічіг паза ыраххы аалларының 1045 чуртағҷызына мал тутчатханы ӱчӱн ахча тӧлелген. Ол ахчалығ компенсация сині 38 миллион 932 муң салковайға тиңнелген. 2016 чылға республика бюджедінде ол пӧгіннерге 474 миллион салковай салылған. Республиканың министерство-ведомстволары, холындағы кічіг аалларға хабазарын узарадып, пӱӱл ідӧк кӧп тоғыс апарғаннар, аалдағыларның сидік сурығларын пӧгерге полысханнар.