АЗАХХА TУPҶАҢ ОҢДАЙ ПАР
11.04.2017
Хабарлар
ХАКАСИЯДА 2017 ЧЫЛ ЧИИТТЕР ЧЫЛЫ ТІП ЧАРЛАЛҒАН, АННАҢАР ПІС ГАЗЕТАДА «2017 ЧЫЛ - ЧИИТТЕР ЧЫЛЫ» РУБРИКАДАҢ ПАСХА «ААЛДАҒЫ ЧИИТТЕР» РУБРИКАНЫ КИРЧЕБІС. ПӰӰНГІ КӰНДЕ ХАКАСИЯДА ЧИИТТЕРГЕ УЛУҒ ХАЙЫҒ САЛЫЛЧА, УЛАМОХ ОЛАРНЫ ААЛЗАР ТАРТЫП АЛАР ӰЧӰН, АНДА АРТЫЗЫП АЛАР ӰЧӰН. ПІЛІСТІГ, КӰСТЕНҶІК ПАЗА ӦТКІН ООЛ-ХЫСТАР ХАЙДАҒ ДАА ОРЫНДА ЧУРТАСТЫ ТИБІРЕГЧЕТКЕН КӰС ПОЛЧАЛАР. АННАҢАР ПӰӰН ААЛЛАРҒА АНДАҒ КӰС ХАЙДИ ДАА КИРЕК.
ПӰӰНГІ СЫҒАРЫСТЫҢ МАТЫРЫ - ВАЛЕРИЙ КОЛЬЧИКОВ. ЧИИТ ООЛ ИНДІРКІ ТӦӦ ААЛДА СӦБІРЕЗІНЕҢ ХАДА ЧУРТАПЧА ПАЗА НАА ЛА ТОҒЫНЫП ПАСТАПЧАТХАН ФЕРМЕР ПОЛЧА. ЧООХТИРҒА КИРЕК, ООЛНЫҢ ПАСТАҒЫ ХААЛАҒЛАРЫНАҢАР ГАЗЕТАДА ПАЗЫЛҒАН, ІКІ ЧЫЛ МЫНЫҢ АЛНЫНДА, 2015 ЧЫЛДА, ВАЛЕРИЙ ГЕННАДЬЕВИЧ ХАКАСИЯНЫҢ ААЛ ХОНИИ ПАЗА АС-ТАМАХ МИНИСТЕРСТВОЗЫНДА ФЕРМА КИРЕЕН ПАСТИРЫНА ГРАНТ СЕРТИФИКАДЫН АЛҒАН. ПІС АННАҢ ЧООХТАСХАН ЧООХТАҢ КІЗЕЕ ФЕРМЕР ПОЛАРҒА ПОЛЫСЧАТХАН ТӦСТЕГЛЕР СЫҒАРЫП АЛҒАБЫС. АМДЫ ПІС АНЫҢ КӦЗІДІМІНДЕ КЕМГЕ ФЕРМЕР ПОЛАРҒА ЧАРИРЫН, САҒЫСТАРНЫ ЧУРТАСХА ХАЙДИ КИРЕРІН, ААЛ ХОНИИ СУРЫҒЛАРЫН ПАЗА ААЛДАҒЫ ЧИИТТЕРНІҢ ӰЛӰЗІН КӦРЕРБІС.
ПАСТАҒЫЗЫ, ФЕРМЕР ПОЛЫБЫЗАР ӰЧӰН, ХАЙДАҒ ДАА КІЗЕЕ ААЛ ЧУРТАЗЫНА ХЫНАРҒА КИРЕК.
Нимедір ол - аал чуртазы? Тоозылбас-парбас тоғыс: хысхы даа, чайғы даа ползын, аалда кізі таң чарааннаң кӱн хонғанҷа, кирек полза, орты харааға теере дее тоғынча. Хомзынысха, пӱӱнгі чииттернің кӧбізі аар тоғысха хынминча. Анзын чиит оол Валерий ідӧк таныхтапча. Тоғынарға хынчатхан кізі позына айғасчаң кирек табар ла, уламох хаҷан хазна хабазии пирілче.
Валерий, школада ӱгренчеткендӧк, тӧреен аалынаң ырах парарынаңар сағынмаан. Пілген, ағаа аннаң артых чир чоғыл. Школа соонаң ол Ағбанда электрикке ӱгреніп алған, анаң армияа пар килген. Чир-суунзар айланып, хоных хон салған. Олох туста фермер полыбызып, грант мариинда аралазарға чаратхан.
ІКІНҶІЗІ, ЧИИТТЕРГЕ ПОС АЛЫНҶА ЧУРТАС ЧОЛЫН САЛАРҒА ІҶЕ-ПАБАЗЫ, ТУҒАН-ЧАҒЫННАРЫ ЧАХСЫ ХАБАЗАРҒА КИРЕК. Олар ағаа кӧзідім, чӧлег полчалар. Валерийнің пабазы Геннадий Константинович мал имҷізі полча, чуртас тооза совхозта істенген, ам аалдағы хоныхтар малларын имнирін узаратча. Іҷезі Татьяна Павловна пос киреенең айғасча, аалда садығ туразын тутча. Олох туста сӧбіре мал-хус хаҷан даа тутчаң. Ол хоных Валерийге фермер тоғызын пастирға чахсы чӧлег полған.
- Грант аларына бизнес-план тимнеебіс, мағаа чахсы полысханнар іҷемнең ипчім Надежда, ол бухгалтер. Ӧӧн пӧгіннер санына маллар санын ӧскірерін, аалдағыларға тоғыс орыннарын тӧстирін турғысхабыс, - чоохтапча Валерий. - Пабамның трактор полған, позыбыстың 40-ча пас мал саналған. Мал санын ӧскірерге грант ахчазына герефорд пуғазын паза нинҷе-де інек алғабыс, ідӧк наа трактор, культиватор, тележка алылған.
Фермер мал азиина отты позы ӧскірче. Ирткен чылда 20 гектарда кӧп чыллар ӧсчеткен ӧзімнер азыхха одыртылған, пӱӱл олох оттарны 30 гектарда ӧскірерге пӧгінче. Азых тимнирінде 2015-2016 чылның хысхызында сидіксіністер полғанда, аймахтағы аал хонии устаа фермерлерге азых тимниріне пір чыл чарымның синін кӧр салған. Фермер ол планны ікі хати толдырыбысхан.
Хыра тоғыстары тузында чиит оолға тайызы паза хонҷии полысчалар. Аннаң пасха, пӱӱл фермер тоғынҷылар аларға пӧгінче. Пілдістіг, иң пурун ол тӧреміл полысчатхан иренні тоғысха аларға сағынча. Ол ізестіг кізі полчатханын кӧзіт салған, аалда, тізең, пӱӱнгі кӱнде нандырығлығ тоғынҷыларны таап аларға сидік. Олар ӧӧнінде посха тоғынчалар алай тоғыстығлар.
ӰЗІНҶІЗІ, ААЛ ХОНИИНДА СИДІКСІНІСТЕР ЧОХ ПОЛБИНЧА. ФЕРМЕР ПОЛАРҒА САҒЫНЧАТХАН КІЗЕЕ АННАҢАР УНДУТПАСХА КИРЕК. Кӧбізі сағынча, ахча ла полза, хайдағ даа сурығ пӧгілер, че аның даа кӱзі прай сурығларны пӧгерге полыспинча.
Сидік сурығларның пірсі - чир сурии. Сағынчам, пу сурығ хайдағ даа фермернің алнында турча. Индіркі Тӧӧдегі хыра-чазыларда от уйан ӧсче. Анзына аймах сылтағлар пар, ол санда аалдағы маллар пойли чӧрчеткені. Фермер пу сурығны аймах оңдайларнаң пӧкче. Пастағы оңдай -сиденнирге, аарлығ даа полза, чиит фермер пу тоғысты пастабысхан. Ікінҷі оңдай - Таштып аймаандағы таныстарының чирлерін арендаа ал турары. Фермер хысхызына мал азиин чахсы тимнеп алча, таныстарының чирлері тузаланыста, аннаң тузаланған ӱчӱн отнаң саназыбысча. Хайзы даа сарина чахсы нооза. Ідӧк ол хыра чирлері хыринда салылған суғ чайдырҷаң каналлар нааҷылаларына ізенче. Андағ пӧгін сынында турча. Андада фермер отты Таштып аймаанда тоғынмас.
ТӦРТІНҶІЗІ, ЧИИТ КІЗЕЕ ПОСХА КӰСТЕНЕРГЕ КИРЕК. Чиріңе нинҷе дее хын, іҷе-пабаң нинҷе дее кӧстезін, кізі позы кӱстенмезе, чахсы чуртасха чидіп аларға аалда даа, городта даа сидік полар. Фермерлерге, гранттаң пасха, ідӧк турлағда пӱдіріглер турғызарға хазна хабазии пирілче. Валерий ол ахчаны аларға сурыныснаң айланмаан, аннаңар марығда араласпаан. Ағаа хабазығ кӧрілбеен дее полза, ол пос турлаан пӱдірче.
- Пӱӱнгі кӱнде піске турлағ уғаа кирек, - чоохтапча фермер. - Маллар саны ӧсче. Килкім мал саны ла 70 пасты аза халған. Аннаңар пос ахчазына чазыда тура турғызып алғабыс. Андар чарытхы тартырыбызарға халған.
«Хакасэнерго»-«Сибирьнің МРСК-зы» ПАО-ның искіриинең, пӱӱл олар фермерлернің турлағларынзар чарытхы тартарынҷа тоғынчалар. Ізенчем, Кольчиковтарның даа турлаанзар теес чидер. Ағаа хоза, Валерийнің чооғынаң, компанияның кізілері пу наада, турлағ орнын сурап, сығдыраттырлар.
Индіркі Тӧӧдегі чииттерні алза, Валерийнің чооғынаң, тоғынарға сағынчатханнар ибде одырбинчалар. Кем-де ол ла чіли фермер полча, кем пасха тоғыс таап алған. Ӧӧн чардығы чахсы чуртасты сала улуғ аалларда паза городтарда тілепче.
ПИЗІНҶІЗІ, ХАЗНА ХАБАЗИИ ПИРІЛЧЕ. Наа ла тоғынып пастапчатхан фермерлерге грант мариинда чиңерге уғаа сидік тіпчелер. Олох туста марығда аралазарға сағынчатхан кізее аның кирексіністеріне ситкіп хайарға кирек: полғанынаң на чахсы танызарға, бизнес-планны ӧтіре пілерге, аның ӱчӱн ӧӧн пічікті посха тимнирге кӱстенерге!
Че фермер тоғызын пастирына, грант пирерінең пасха, хазна хабазығлары парох. Кӧзідімге, Валерийге ирткен чылда от ӱренін аларына хорадығларының чарымы айландырылған. Наа чирлерні тартхан ӱчӱн ідӧк хабазығ пирілер тіпче ол.
- Мин чииттерні фермер поларға чӧптирҷікпін, - сағызынаң ӱлесче Валерий Кольчиков. - Ахчанаң даа хабазығ пирілче, пічіктерні тимнирінде, сан пирістер идерінде дее специалисттер чахсы полысчалар. Асхыстағыларзар хайдағ даа сурығларҷа айланарға чарир, хаҷан даа удур парчалар, толдыра нандырығ пирчелер.
Пӱӱл, тізең, мал ӧскірерге сағынчатхан фермерлерге хазна хабазии ікі хати ӧскірілген. Алында пір миллион, пір миллион чарым салковай пирҷең ползалар, ам ӱс миллионҷа аларға чарир. Ағаа хоза, аннаң андар сӧбіре фермазын тӧстиріне, аны тилідеріне хазна хабазииның мариинда аралазарға чарир.
Сағынчам, пу тӧстеглер аалдағы фермер поларға сағынчатхан, че нимедең пастирға пілбинчеткен чииттерге тузалығ полар. Че, хайдағ даа киректі пастир алнында, прай сурығларны ӧтіре істезіп, кӧрінминчеткен «тастарны» ілезіне сығарарға кирек. Улуғларнаң, фермер полыбысханнарнаң, маңнаныстығ тоғынчатхан фермерлернең чӧптезерге хаҷан даа артых полбас. Пӱӱнгі кӱнде полған на аалда фермер пар, кӧбізі пірее хазна хабазиинаң хайди даа тузаланча.
Автор :
Наталья СУБРАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы