ПУСТЫҒ ТИҢІС-ТАЛАЙЛАРНЫ ТОБЫРҒАН
09.06.2021
Хабарлар
Пайрамнығ тӧреен кӱні. Хакас чонның саблығ оолғы Бронислав Семёнович Майнагашев, изен-хазых полған полза, 5 июньда 95 чазын таныхтирҷых. Мында аның чуртас чолынаңар хысхаҷахти танығлар
ПАСТАҒЫ ХААЛАҒЛАР
Мойнахтар родының ӧбекелері ӧӧнінде Казанов аалдаң тарасханнар тіп саналча. Ол уғаа истіг паза сіліг чирде турча. Ибіре пӧзік тағлар хасхайысчалар, хайда-да ырахта хайылбас пустарнаң чабын салған тасхылларға ӧкерсініп аларға чарир. Аал ибірчеткен хайа-тастарда пурунғыларыбыстың хоостары, пічіктері орта полар. Хайдағ ӧрініс паза поғдархас.
Че Мойнахтар родының пір оолғына халын пустығ тиңіс-талайның амырын сайбап кӧрері килібіскен. Іди Бронислав Семёнович Майнагашев Ленинградтағы адмирал С.О.Макаровтың адынаң пӧзік инженер талай-хыларның училищезін тоосхан. Пу кирек полған 1949 чылда. 1984 чылда, тізең, ол Чон хонии академиязын маңнаныстығ тоосхан. Училище соонда чир-суғҷыбыс СССР-ның Министрлер чӧбінің Ленинградтағы талай агентствозының ӧӧн управлениезінде тоғынған.
Пір чыл пазынаң аны «Алёша Попович» ледокол капитанының полысчызына турғысханнар. Соонаң ағаа «Сибиряков», «Красин», «Ермак», «Илья Муромец» ледоколларда тоғынарға киліскен. Ленинградтаң Мурмансксар парыбысхан. Ол тустаң Бронислав Семёновичтің чуртазы СССР-ның Севердегі талай флодынаң пик палғалыс парған тиирге чарир.Пасха сӧстернең чоохтаза, Арктика чуртағҷызына сананыбысхан. Мурманскта ол ледокол капитанының улуғ полысчызы, анаң капитаны полыбысхан.
Тоғыс хоостыра чир-суғҷыбысха пустығ тиңіс-талайларҷа ырах чӧрерге килісчең. Іди ол улуғ опыттығ талайҷы тіп санал сыххан. Устағ тоғыстағы пастыхтар хакас капитанға хайығ айландырып пастааннар. Ол, ағаа хайдағ даа чахығ пирілзе, аны толдырар алнында прай ибіре-сибіре сананып-пӧгініп алҷаң, аның соонда ла чолға сығардаңар чарадығ алыбысчаң. Позы, тізең, чорых тузында сананыс-пӧгіннерін сыбыра сыныхтағда тутчаң, сала ла ікінҷілестіг сағыстар табылза, полысчыларынаң чӧптесчең.
КИРТІСТІГ НАНҶЫ
Бронислав Семёновичтің оой нимес істеніс чолындағы пастағы хаалағларынаңар чоох пастабысханда, мындағ танығ хайди даа идерге кирек. Ленинградтаң Мурмансксар парыбысханда, аны пус ойчатхан «Ф.Литке» ледоколның капитанының улуғ полысчызына турғыс салғаннар. Пу ледокол тиксі тилекейге сабланҷаң, иң кӱстіглер санында адалхаң, пустарға хысти пастыр салған кӧп корабльны «пленнең» позытчаң, чолларын узарадарға полысчаң.
Тың даа ӱр тус ирткелекте, чир-суғҷыбысты аның капитанына турғысчалар. Сах андох аны прайзы, алғыстап, махтаан: Бронислав Семёнович Майнагашев СССР-ның Севердегі талай флодында иң чиит капитаны пол партыр. Андағ чалтырама кӧзідімге ӧрінерге паза поғдархирға кирек. Че ол позының узын уламох пӧзік кӧдірерге, пілізін алғыдарға кӱстенче, аймах книга-журналлар кӧп хығырча, сыбыра улуғ частығларнаң чӧптесче, аны-мыны сурастырғлапча.
Хада тоғынчатхан, пір ледоколда чӱс чӧрчеткен нанҷы-арғыстары хакас капитанны махтаҷаңнар, аннаң хада хайдар даа парарға тимдебіс тіҷеңнер. Олох арада постары аразында сизінҷеңнер: мындағ чиит капитан хайди даа тоғыс хоостыра ӧзерге кирек. Анзына аның парчан оңдайы пар: пай пілістіг, ырах кӧрістіг, хайдағ даа чахығларны тузында паза пӧзік паалаға ла толдырарға харасча.
Устағҷылар, тізең, ол судно журналын хайди чахсы толдырчатханына чӧпсінҷеңнер. Хайда, хаҷан паза ниме полғанын прай толдыразынаң паза чарыда пас салҷаң осхас. Ағаа хоза, аның уғаа сіліг почерк полтыр. Аннаңар даа аның танығларын прайзы даа хынып хығырҷаң одыр.
УСТАҒҶЫ ТОҒЫЗЫ
Орта ухаанҷыласханнар хада тоғынчатхан арғыс-нанҷылары. Чиит капитанны тоғысха наа кирілген кӱстіг ледоколларнаң устирға турғызыбысчаңнар. Пірее хати ағаа талайҷыларны, уламох полысчыларын, позына таллирға килісчең. Че хайда даа полза, ырахха чӧрчеткен ледоколларның, олаңай даа улуғ корабльларның чиит капитаны позын чахсы ла саринаң кӧзітчең, хайдағ даа чахығларны тузында паза пӧзік синде толдырарға кӱстенҷең. Ол устаан кӱстіг, наа ледоколлар пірее хати хараазын даа тоғыстарын тохтатпаҷаңнар.
1958 - 1963 чылларда Бронислав Семёнович «Куйбышев ГЭС» дизель-электроходтың капитаны полған. 5 чыл аразына хакас ирен чир ӱстӱн нинҷе-нинҷе хати ибіре чӧр салған, тилекейдегі иң улуғ город-порттарда полған. Пу туста чир-суғҷыбыстаңар аймах-пасха хаңалҷостар, кӱлкістіг чоохтар тарап пастаан. Мына хайда Бронислав Семёнович позының пай пілізін, чітіг сағызын маңат кӧзідерге маңнанған.
- Пасха хан тіллерін пілчеткені туза ағылыбохча, - таныхтаҷаң полтыр андағ туста хакас капитан.
Хаҷан ағаа 37 час тол парғанда, аны Арктиканың кидеркі сариндағы талай чолынҷа таарлағ судноларны иртірҷең тоғыснаң устирға турғысчалар. Уғаа нандырығлығ тоғыс. Че ағаа ол маңнаныстығ сыданған. Ол даа сылтағнаң, неке, аны Москвазар тоғысха алып алчалар. Хакас ирен наа тӧстелген Севердегі талай чолы администрациязының пастых орынҷызына турғызылча. Уғаа нандырығлығ тоғыста чир-суғҷыбыс сигіс чыл істенген. Мына хайда аның устағҷы пол полар таланты ілезіне сыххан.
1979 чылда хазна правительствозы аны СССР-ның Талай флодының ӧӧн сыныхтағ органының пастығына турғысча. Анда ол ідӧк 8 чыл тоғынарға маңнанған, сыбыра чахсы кӧзідімнерінең махтаға сыхчаң. Хаҷан «Адмирал Нахимов» пароход саайға кір парғанда, аны тоғыстаң суурыбысханнар. Итсе, мында аның пір дее пырозы чох полған, андада ол сӧбірезінең хада теестегі тынағ кӱннерін иртірчеткен.
ТӦРЕЕН ЧИРІНЕ ХЫНЫС
Устағҷы тоғызынаң сығардырыбызып, ол пазох Мурмансксар айланча, аймах ледоколларның капитаны полча. Пустығ тиңіс-талайларны тибіредері аның ӧӧн тоғызы полыбысхан. Пазох ла чир ӱстӱн читі кірести ибір чӧрче, пасха хазналарға полызарында араласча. Ол тустағы аның иң улуғ ӧрінізі - Сойан-Сус ГЭС-ха Ленинградтаң турбиналар ағылар тоғыста араласханы.
Хайдағ даа маң чох тоғыста полза, хакас чонның саблығ оолғы тӧреен чирінде полып алар оңдай хайди даа тапчаң. Мына хайда аның чӱреене ӧрініс толҷаң, Казанов аал хыриндағы чирлерні, тағларны прай ибірҷең. Анаң улуғ частығларнаң хынығ чоох-чаахнаң одырыбысса, тус таа ирткенін сизінмин халҷаң. Піреезі аны тахпахтаҷаң даа полған тиирге тідінібісчең. Полар даа. Іҷе сӱдінең пирілген тіл ундудылбинча.
Ол тынаға сыхханда, Хакас Республиканың устағ-пастаа андағ саблығ, улуғ опыттығ кізіні тӧреен чирі ӱчӱн тоғынарға сурыныснаң айланған. Бронислав Семёнович сала даа тоғыр полбаан. Іди ол 1992 чылдаң Хакасияның Москвадағы тӧреміл представительствозының устағҷызына турғызылған. Москвада ӱгренчеткен Хакасияның чииттеріне, пасха даа чир-суғҷыларына маңат полызығ пир турған, сидік сурығларны табырах паза орта пӧгібіс турарға матап хабасчаң.
Хаҷан ол ах чарыхтаң парыбысханда, аны хумартхы сӧзі хоостыра, ӧбекелерінің чирінзер ағылып, Казанов аалда чыып салғаннар. Пӱӱнгі кӱнде Бронислав Семёнович Майнагашев пістің арабыста чох таа полза, аның чуртас чолы, чалтырама чидіглері прайзыбысха чахсы кӧзідім полча. Аның чуртазына чарыдылған чыынды сығарылған. Ол «Соох пустар чолларының адмиралы» адалча. Ыраххы чирлерзер чӧрҷең саблығ хакас капитанның архивінең, дневниктерінең тузаланып, чыындыны пас салған писатель Валерий Полежаев. Аны сығарарға ахчалығ полызығ пирген пос киреенең айғасчатхан Андрей Асочаков. Андрей Серафимович Бронислав Семёновичті сыбыра позының улуғ нанҷызына, политиканаң айғазарында хыйға ӱгретчізіне санапча.
Автор :
Анатолий СУЛТРЕКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде