ИМҶІЛЕРГЕ ХАБАЗЫҒ ӦСКІРІЛЧЕ
11.06.2021
Хабарлар
Ӧӧркі Чӧп сессиязы. Хандых айының 9-ӌы кӱнінде депутаттар 28-ӌі сессияа чыылысханнар. Кӱн суриина 30 сурығ сығарылған даа полза, прайзы ӱзӱрілбеен
Хакасия Ӧӧркі Чӧбінің читінӌі хығыртииның 28-ӌі сессиязына 45 депутат чыылысхан, пасхазы ағырчаттыр алай отпускта полтыр. Депутаттар санға алылғанда, Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев теестегі сессияның тоғызында Хакасия пазы Валентин Коновалов, федеральнай инспектор Николай Сайбараков, Федеральнай Чыылығ сенаторы Александр Жуков паза Хакасия прокуроры Сергей Фирсов араласчатханнаңар искірген.
Кӱн суриина пастап 29 сурығ сығарылған полған, че парламент кнезінің пастағы орынӌызы Юрий Шпигальских 2018 чылда улуғ чил полған сылтаанда аңдарылған хузух ағастарының мыннаң мындархы ӱлӱзінеңер республика правительствозынаң искірігні кирерге чӧптеен. Депутаттар чарасханнар, андағ оңдайнаң сессияа тиксі 30 сурығ сығарылған, ол санда 17 закон проекті, Хазна Думазынзар закон сығарӌаң ікі пастағ паза пастағнаң сыхчаң пір чӧп, Хакасияның сыныхтағ-сананыс палатазының, Хакасияӌа росреестрнің 2020 чылдағы тоғыстарынаңар сан пирістері. Ідӧк «правительство чазы» кӧрілген, хайда республикада хара тас промышленнозы тиліпчеткеннеңер паза аның чуртас-экономика тилізіне итчеткен хозымынаңар сурығ сығарылған. Ӱзӱріге илееде сурығ чыыл парғаннаңар, Владимир Штыгашев депутаттарны кирек ле сурығларны кӧдірерге сурынған. Олар, тізең, пос сағыссырастарын хайди даа читірерге сағынғаннар. Іди сессия 15.00 часха теере сӧӧ тартылған, итсе, ікі сурығны депутаттар пазағы сессияа чылдырарға чаратханнар.
Пу сессияда депутаттар Ағбан городтың депутаттар чӧбінің закон сығарӌаң пастаанаң чарас салғаннар. Амды Хакасияда тоғынӌаң кӱннерде
22.00 частаң 8.00 часха теере, тынағ паза тоғынмаӌаң ӱлӱкӱн кӱннерінде 22.00 частаң 9.00 часха теере суум-саам кӧдірерге чарабас. Аның алнында сымзырых тузы 23.00 частаң 6.00 часха теере полған. Че пу чарадығ теелбинчеткен кӱннер пар: 31 декабрьда 22.00 частаң 1 январьда 2.00 часха теере. Пу туста пиротехниканаң тузаланарға чарадылча. Саяногорсктағы депутаттар, тізең, ідӧк 9 Май хараазын пиротехниканаң тузаланарға чарадар пастағнаң сыхханнар. Республика депутаттары анзынаң чарасханнарох.
Хакасияның бюджедінең палғалыстығ ікі закон проекті алылған. Ікізін Хакасия правительствозы адынаң финанстар министерствозы сығарған. Закон проекттерінең финанстар министрінің тоғызын толдырчатхан Игорь Тугужеков таныстырған. Пастағызы ирткен чылда республика федеральнай бюджеттең алған кредитнең палғалыстығ полған. Аның соонаң чӧптезіг алынӌа законнаң алыларға кирек, ол республиканың паза федеральнай кіннің аразындағы чӧптезігде таныхталча. Хоза таныхтирға кирек, федеральнай кін ирткен чылда ӧдіске алған ахчаны 2029 чылда ла айландырарға чаратхан, че тӧлеге парчатхан ахчаны инфраструктура тилізіне позыдарға чахаан. Хакасияның бюджедінде пу ӧдісті ідӧк ӧдіске алған ахчанаң айландырарға кӧрілген, аннаңар позыдылған ахча ідӧк чох полар. Депутаттар закон проектін тиксі алыбысханнар.
Ікінӌі закон проекті 2020 чылның республика бюджедінің толдырылғанынаңар полған. Сілкер айында республика парламенті пу сурығӌа азых ӱзӱріглер иртірген («Улуғ сайбағ чоғыл» - «Хакас чирі» газета, 2021 чылның сілкер айының 26-ӌы кӱні, 4 стр.). Аның ӧӧн кӧзідіглері мындағ: парыстар - 37 миллиард 13 миллион салковай, хорадығлар - 42 миллиард 171 миллион салковай, дефицит - 5 миллиард 158 миллион салковай. Парыстар сингеніне хара тас паза алюминий промышленнозы предприятиелерінің парызы тӱскені теелген. 2018 чылда харатасчылар 1 миллиард 853 миллион салковай парыстаң налог тӧлеен ползалар, 2019 чылда ол 738 миллионға тиңнелген, 2020 чылда 253 миллион салковайға теере тӱс парған! Алюминий промышленнозы иң кӧп налог 2019 чылда тӧлеен - 2 миллиард 750 миллион салковай, че мында сағысха кирерге кирек алынӌа чӧптезіглерні, хайзыларының сылтаанда парысха налог республика бюджедінзер тӧлелген. 2018 чылда алюминий отрасльынаң 796 миллион салковай тӧлелген полза, 2020 чылда - 365 миллион салковай. Олох туста Хакасия федеральнай программаларда, уламох хайда регионнарға ахча пирері кӧрілген, аралазарын алғытхан. 2019 чылда республика, Россияның 16 хазна программазында аралазып, 4 миллиард 387 миллион салковай тартхан полза, 2020 чылда 20 хазна программазынӌа, ол санда национальнай проекттерӌе, 8 миллиард 79 миллион салковай тартхан. Ол пілдірте ӧзіс нооза. Хорадығларны алза, 42 миллиард 171 миллион салковайдаң 24 миллиард 655 миллион салковайы алай 60 % социальнай кӧстеглерге позыдылған: 14 миллиард 612 миллион салковай - чал ахчазына, 6 миллиард 132 миллион салковай - социальнай хабазыға, 3 миллиард 911 миллион салковай - хайди даа имнег страхованиезінің чыындызына (Владимир Штыгашевтің таниинаң, ол ахча ӧӧнінде тоғыс чох чуртағӌыларны имниріне кӧрілген).
Депутаттар 2020 чылның республика бюджедінің толдырылғанын азых ӱзӱріглерде алынӌа ӱзӱрген дее ползалар, піреезінің нандырығ киректепчеткен сурии халтырох. Оларның пірсі - тиксі тыхтирға паза пӱдірерге кӧрілген пӱдіріглернің прайзында тоғыстар толдырылбааны. Игорь Тугужековтың нандыриинаң, коронавирус чуғынӌах ағырығ тараан сылтаанда тоғысчылар чидіспинчеткеннеңер сурығ турыбысхан, хай пірее муниципальнай пӱдістер проект-смета пічіктеріне ахча таппааннар. Депутат Андрей Филягин финанстар министрінің «тоғысты толдырчатхан» ады сағыссыратхан. Хакасия пазы Валентин Коновалов аның хазалғанына юристтернің пу сурыға кӧрістері пасхалалча, аннаңар прайзы пос орнында істенче тіп нандырған.
Хакасияның Ӧӧркі Чӧбі пу закон проектіне хоза позының чарадиин алған. Депутаттар мыннаң мындар республика бюджедінің парызын ӧскірерінӌе тоғысты чахсыландырарынҷа паза пасха даа чӧптер пиргеннер. Ӱн пирісте закон проектін паза парламент чарадиин алары ӱчӱн 38 депутат ӱнін пирген, 1 кізі - тоғыр, 6 кізі сым полған.
Пу сессияда имӌілерні паза ортын ӱгредігліг специалисттерні республиканың имнег учреждениелерінзер тартарынӌа хабазығ кӧрімнері чарадыл парған. Амды республикадағы 50 муңнаң асхынах чуртағӌылығ город-ааллардағы имнег учреждениелерінзер пастағызын на тоғысха килген имӌілер 150 муң салковай орнына 500 муң салковай пір саңай хабазығ ахчазын аларлар, ФАП-сар тоғынарға килген ортын ӱгредігліг специалисттер - медсестралар, фельдшерлер паза акушерлер - 100 муң салковай орнына 300 муң салковай. Ағбан, Харатас паза Саяногорск городтарзар институт соонаң тоғынарға килген ӧӧн имӌілер ідӧк пір саңай чарым миллион ал турарлар. Ӧӧн кирексініс - тоғысха ӱгредіг соонаң толдыра кӱнге кірерге паза істеніс чӧптезиин пис чылға идерге. Хорадығлар хоостыра 2021 чылда республиканың хазых хайраллаӌан министерствозы 29 миллион салковайны пос бюджедінде табар, 2022 чылға республика бюджедінде 30,5 миллион салковай кӧр саларға киректелер.
Хакасия пазының чыл сай пирӌен сан пирізінең чоох тутхан аның орынӌызы Ольга Пономарева. Ол республикадағы культура, хазых хайраллаӌаң, ӱгредіг, социальнай хабазығ учреждениелері пирілчеткен полызығларының оңдайларының сыныхтағ салтарларын пирген. Полған на министерство-ведомствода халыхтар чӧбі тоғынча, оларның полызиинаң учреждениелернің тоғыс оңдайларына нинӌе-де кӧстегӌе паалағ пирілче: искіріглернің чонға азых полчатханы; кинектерге килістіре оңдайлар пары; тоғынӌыларның удурлапчатханы; полызығлар сині хоостыра. Мындағ паалағ учреждениелернің тоғызын чахсыландырарға полысча.
Сессияда «правительство чазы» кӧрілген, че кӱн суриина сығарылған сурыға нандырығ тударға Хакасияның экономика тилізі паза чир-чайаан ис-пайы паза экология министрлері орынӌыларын ыстырлар. Ағаа хоза республика пазы даа, орынӌылары даа ол тусха улуғ залда чох полғаннар. Владимир Штыгашев депутаттарны «правительство чазын» пазағы сессияа чылдырыбызарға хығырған. Улуғ чил соонаң аңдарылған хузух ағастарынаңар сурығ ідӧк пазағы сессияның ӱзӱриине артызылған.
Автор :
Наталья СУБРАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде