АРЫҒ ХАН КІЗІ ЧУРТАЗЫН АЛ ХАЛЧА
11.06.2021
Хабарлар
14 июньда - Донорның тиксі тилекейдегі кӱні. Донорлар, ханнарын «сыйлап», пасха кізілернің чуртастарын ал халчалар. Олар сын матырлар. Полған на хазых кізі донор пол полар
Донорның кӱніне удур піс республиканың хан кінінің пӧлік устағҷызы Тамара Грицкованаң паза Россияның Аарластығ доноры Людмила Тутатчикованаң чоохтазып алғабыс.
Хан алҷаң кіннің тоғынҷылары, постарынзар донорларны тартып алар ӱчӱн, аймах чӧрімнер иртірчелер. Амды «Космос крови» тиксі Россиядағы акция ӧткін парча. Ол, пӱӱл апрель айда пасталып, чыл тоозылғанда иртер. Аны хоостыра хан алҷаң специалисттер постарынзар чииттерні хығырчалар, хан пирзіннер тіп.
Ідӧк 2018 чылдаң сығара «Корпоратив донорствозы» акция парча. Хан алҷаң кін, хай пірее организацияның танығлығ кӱн полза, аның тоғынҷыларын постарынзар хан пирерге хығырчалар. Кӧзідімге алза, Тимір чолҷылар кӱніне пу профессиянаң айғасчатхан тоғынҷылар донор полчалар. Организациялар «Корпоратив донорствозы» акцияа чахсы ӱндесчелер паза ханны ӧткін пирчелер.
Таныхтирға кирек, Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедінің волонтёрлары Хан алдаң кінге чахсы хабасчалар. Олар студенттерні паза пасха даа чииттерні хан пирерге чӧптепчелер. Донорларның хайиин тартар ӱчӱн, аймах искіріглерні тарадарға СМИ-лар полысчалар.
Хан алҷаң кіннің пӧлік устағҷызы Тамара Грицкованың искіриинең, Хакасияда донор ханы читкіҷе. Кіннің специалисттері пір айда 400 - 500 литр хан чыып алчалар, декабрьда - 600 литр. Хан, аймах ағырығларға сыныхтал парза, республикадағы прай имнег учреждениелерінде табырах тарадыл парча. Пістің регионда перинатальнай кін, хан-тамыр кіні, хирургия корпузы, онкология диспансері пар нооза. Пу имнег тураларында операциялар кӧп иртірілче. Плазма даа тӧреміл тың кирексіністе полча. Донор ханының тузаланҷаң тузы 42 кӱн, аннаңар имнег тураларында аны хайраллаҷаң ӧнетін холодильниктер пар. Хан кіннері ідӧк Харатас паза Саяногорск городтарда пар. Олар постарының имнег учреждениелеріне хан чыыпчалар.
Коронавирус пандемиязы пасталғаннаң Хан алҷаң кіннің тоғызы улам хозыл парған. Специалисттер СОУГО-таң тоғыр плазма тимнеп сыхханнар. Коронавирустаң имненіп алған кізінің плазмазынаң наа чуғынҷахха хаптырып алған кізіні имнепчелер. Че пурнада хазыхтанып алған кізінің ханында антитела парын паза аймах вирустар чоғылын сыныхтап алчалар. Специалисттер Японияда сығарылған наа имнег оборудованиезінең тузаланчалар. Наа ағырығдаң тоғыр кӱрезерге плазма тың кирек. Ол пӧгінге кӱнде 3-4 кізі хан пирче.
- Коронавирустаң имненіп алған кізілердеңер искірігні піске имнег учреждениелері пирче, - чарытча пӧлік устағҷызы Тамара Грицкова. - Анаң піс ол чуртағҷыларға сығдыратчабыс. Хайзы-да хан пирерге хынминча, че кӧбізі тоғыр полбинча, сала маңзыри ынапча. Че кізі, пневмониянаң ағырып, антибиотиктернең имненген полза, андада ағаа алты ай хан пирбеске кирек. Чарым чыл пазынаң олар постары піссер сығдыратчалар, хан пирерге тимдезінеңер искірчелер.
Чайғызын донорларның кӧбізі отпускка парыбысча. Кӱскӱзін, ӧӧнінде сентябрьда, олар аалзар яблах хазарға алай дачаларынзар чир тамаан чыырға парыбысчалар. Аннаңар Хан алҷан кіннің специалисттері азынада хан тимнеп саларға кӱстенчелер. Наа чыл ӱлӱкӱннері алнында хан тың киректелче. Андада прайзы 10 кӱн тынанча нооза, аннаңар кін ханны декабрь айда кӧп арах чыыпча.
- Иреннерге чылда пис хати хан пирерге чарир, ипчілерге - тӧрт, - тіпче Тамара Александровна. - Пістің донорлар нандырығлығ. Оларны хайдағ даа кӱнде хығыртыбызарларын пілінчелер. Хан пиреріне ікі кӱн тимненерге кирек: ӱстіг паза сӱтнең тимнелген чіңең ниме чиирге, хузух хазарға паза изірткіліг суғ ізерге чарабас. Чахсы тынанып аларға кирек. Хакасияда хазых чуртас апарчатхан донорлар кӧп.
Кізі 15 - 20 хати хан пир салза, аның Аарластығ донор атха чидіп алары килібісче. Андада ол Хан алҷаң кінзер удаа чӧр сыхча. Аарластығ донор полар ӱчӱн, ханны 40 хати пир саларға кирек нооза.
- Аарластығ донорға чылда пір хати 14600 салковай тӧлелче, - чарытча пӧлік устағҷызы. - Ағаа, хаҷан хынза, отпускка парарға чарир. Хазых пиктеҷең курорттарзар путёвка иң пурнада Аарластығ донорға пирілче. Имнег тураларында даа олар теесте турбинчалар.
Аарластығ донорларны, ӧнетін пайрам иртіріп, таныхтапчалар. Пандемия алнында оларны Хакасияның хазых хайраллаҷаң министерствозында, «Малинники» кафеде, табырах имнег полызиин пирҷең станцияның актовай залында, Чииттер ӧргезінде сыйыхтааннар. Амды, коронавирус хайынчатхан туста, донорларны Хан кінінде алғыстапчалар. Ӱлӱкӱнде хазых хайраллаҷаң министр Олег Ананьевский, Хан кінінің ӧӧн имдізі Геннадий Русаков, донорлар паза оларның туған-чағыннары араласчалар.
Пӱӱнгі кӱнде Хакасияда 2003 Аарластығ донор чуртапча. Пу сан сыбыра алысча. Пірее донорлар пасха чирзер кӧзібісчелер.
Ағбандағы тынанҷаң паркта республиканың Аарластығ донорларының аллеязы пар. Ол 2017 чылда тӧстелген. Городтың администрациязы Хан алҷаң кінге харағай ағастың хорбыларын пирче. Ағастарны одыртарға волонтёрлар полысчалар.
- Донор поларға республиканың ӧӧн чуртағҷыларын тартарға сағынчабыс. Олар хан ӧткін пирбинчелер, - тіпче Тамара Александровна. - Хакастарнаң тоғынар ӱчӱн, «Хазых хан» пірігіс тӧстеп аларға пӧгінчебіс. Анаң хакас аалларҷа чӧрербіс. Пір донор Таштып аймаандағы Мадыр аалның чуртағҷыларын хан пирерге кӧӧктірер тіп ізендір салған. Анзы ідӧк чахсы полар. Пістің кіннеңер искіріглерні менеджер Елена Сунчугашева таратча.
Хан алҷаң кінде тоғынҷылар аразында хакас тілін ӱгренҷең профсоюз тӧстеп алғабыс. Ӧнетін литература садызып алғабыс. Амды, сала маң тус полза, чыылызып, хакас тілін ӱгренчебіс. Кінде 10 кізі хакас тілін ӱгренче.
Тӱрчедең тыхтағ тоғыстарын пастирбыс. Піс кінні хакас хоостарнаң чазап саларға паза кабинеттерзер сувенирлер ал саларға пӧгінчебіс. Учреждение тастын ідӧк пістің республикаа килістіре ит саларбыс. Піс Хакасияда чуртапчабыс нооза.
Тамара Александровна Грицкова, Ағбанда чуртап, кічігдең сығара Хакас радиозын исчең полтыр. Хакас сарыннары аның кӧңніне тың кірче. Аннаңар тоғызындағы наа алызығларны чуртасха олох кирче.
***
Республикадағы Хан алҷаң кінде, лаборант полып, хырых чыл артиинаң Людмила Тутатчикова істенче. Ол Россияның Аарластығ доноры полча.
Людмила Александровна Ағбан пилтірі аймаандағы Томыҷахтар аалында тӧреен-ӧскен. Ағбандағы имнег училищезін тоосхан соонаң травматологияда медсестра полып істенген. Ол 1976 - 1978 чылларда полған. Андада Л.А.Тутатчикова пастағызын на хан пирген.
1980 чылда Людмила Александровна Хан алдаң станциязар тоғысха юрген. Анда ол сыбыра хан пир сыххан.
- Чуртазымда мин 40 азыра хати хан пир салғам, - чоохтапча кін тоғынҷызы. - Мының алнында пістің бригада хан аларға республиканың аалларынҷа чӧрҷең. Чон хан тың пирбеҷең, че норманы толдырарға кирек, аннаңар позыбыс хан пирҷеңміс, пір чылда алты хати килісчең.
Амғы туста Людмила Тутатчикова хазии хоостыра донор поларын тохтат салған. Аның Оксана хызы, кізілернің чуртазын ал халар ӱчӱн, ідӧк чахсы кирек итче. Кізӧзі хан пирдеңӧк, че амды хазиинаң полын полбиныбысты.
Лаборант полып, Людмила Тутатчикова донорларның ханнарының группазын паза резузын кӧрче, тромбоциттерні, лейкоциттерні, ретроциттерні сыныхтапча. Кӱнде ол 40 - 70 кізідең анализ алча.
***
Хан алҷаң кіннің тоғынҷыларынаң чоохтазып алғанда, коридорда пір чиит оол тоғас парған. Танысханда, ады Валерьян Толмашов полтыр. Позы Асхыстаң одыр, че тоғынча Алтай аймаандағы Хубачар аалда. «Хакасэнерго» компанияда электромонтёр полча.
Чиит оол Хакас техническай институтта ӱгренчеткенде, аны арғыстары хан пирерге хығыртырлар. Ол 2015 чылда полған. Аннаң сығара Валерьян 14 хати хан пир салды. Мындағ чахсы киректер итчеткен кізілер пары уғаа ӧріндірче.
Автор :
Татьяна ТЮТЮБЕЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде