ХАКАСИЯ - ЧАЛҒЫС КІЧІГ ЧИР-СУУМ
30.06.2021
Хабарлар
Депутат тоғызы. Хакасияның Оӧркі Чӧбінің пизінҷі, алтынҷы паза читінҷі хығыртиина табылған депутат Валерий Старостиннің ады халғанҷы туста илееде истілче. Пӱӱн піс аннаң хада чуртас чолынаңар чоохтасчабыс
- Валерий Николаевич, позыңардаңар чоохтап пиріңер. Хайда паза хайдағ сӧбіреде тӧреезер паза ӧскезер?
- Мин Сибирьнің сын чуртағҷызыбын. Канск городта 1972 чылда 22 сентябрьда олаңай сӧбіреде тӧреем. Іҷемні андағы политехникумны тоосхан соонаң Ағбан пилтірінзер тоғысха ысханнар. Мин анда олған садына, анаң пасталығ школаа парғам. 5-ҷі классха сыхханда, ууҷам позынзар Кансксар апарыбысхан.
- Профессияңарны таллирға ниик поліаіі ма? Хайда істеніп пастаазар?
- Істеніс киреен мин кічігдӧк аарлирға ӱгреніп алғам. 10 частығда Канскта іпек итчең орынзар тоғысха кіріп алғам. Кізілерге ізіг халасты пир турҷаңмын. Іди пастағы ахчамны тоғынғам. Тоғыс класс соонаң іҷемнің чолынҷа парарға чаратхам - Кансктағы политехническай техникумзар кіргем. Мин сын сананыстарға, техникаа паза машиналарға тартылғам. Ӱгренчеткенде дее, тимір чолда монтер полып істенгем. Позыма ла нимес, іҷе-пабама полызарға кӱстенгем. Техникумны тоосханда, химия сығарызының санаҷаң-синеҷең тиріг слесарьының дипломын алғам.
90 чыллар чиде тӱскен. Политиканың ізіг алызығлары тузында совет армиязына хығыртылғам. Чир-суубыстың ӧӧн городынзар - Москвазар - алылғам. Службам андағы хайыныстар тузына киліс парған. 1991 чылда 19 августта милицияның ӧнетін моторизованнай бригадазының санында Ах тураны арачылаам, аның ӱчӱн медальға турысхамох. 19 частығ чиит позым сын политиканаң, политиктернің сӧс кӱзінең паза сағыс-кӧрістерінең танысхам.
- Олох туста, неке, политика кирее сірерге хынығ полыбысхан?
- Чох, андада ол ундудылбас іс артысхан. Политикадаңар мин идінҷек полғанңа сағынмаам. 1993 чылда армиядаң айланғам. Россияның тархыны пасталған. Ӧӧн чол - демократия. Мин Хакасияның гидролизнай заводынзар слесарьға кіріп алғам. Тоғыста ӧскем, халғанҷы, иң пӧзік, алтынҷы разрядха турысхам. Чуртазымда мағаа чол асчаң кізі чох полған. Прай нимее позым чидінгем, аннаңар тоғыстағы чидіглеріме тың поғдархапчам.
Пос алынҷа хадағ предприятиелерінеңер закон сыхханда, Ағбанда пастағы андағ агентствозар тоғысха кіргем. Служба ирткен кізее пу кирек чағын паза таныс полған. Олаңай хадағҷыдаң пос предприятиезінің ээзіне теере ӧзіп алғам. «Страж» компания - пӱӱнгі кӱнде ӱстӱнзархы Сибирьде иң килкім предприятиелернің пірсі. Ол 21 чыл маңнаныстығ тоғын парир.
Пос киреенең айғазып пастаанда, ол чыллардағы законнарның илееде читпестеріне урунарға киліскен. Идінҷектернің дее, олаңай чуртағҷыларның даа праволарын арачылиры мині наа кирекнең, политиканаң, айғазарға кӧстеен. 2003 чылда мин Россияның либерал-демократ партиязына кіргем. Ӧткін тоғызым ӱчӱн пір чыл пазынаң ЛДПР-ның Хакасиядағы пӧлиинің координаторына турғызылғам. Алнымда наа пӧгіннер турған. Пілізімні алғыдар сағыснаң Хызылчардағы хазна университедінзер ӱгренерге кіргем, 2006 чылда аны «экономист-менеджер» специальностьча тоосхам.
- Партия суриина теелбин пол полбаспын, Валерий Николаевич. Хайди таныхтаазар, ЛДПР-да сірер маңнаныстығ тоғынғазар, че адмы сірер партияа кірбинчеткен депутат полчазар. Ӱрге бе? Арса, сірернің кӧріс-сағыстарыңа чағын партия пар?
- Я, 2021 чылның 16 мартында мин ЛДПР-даң сығыбысхам. Амды мин пос алынҷа депутат полчам. Олох туста, пір дее партияа кірбин, табығларда утчаң чол - чонның ӱн пирізі. Анда аралазып, иң кӧп ӱн чыып алғам. Амды аннаң андар хаалир кӱс пар.
- Пӱӱнгі кӱңде сірер Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінзер ӱзінҷізін табылғап депутат полчазар. Ӧӧнінде Ағбан пилтірі аймаандағы пір мандаттығ 24 № табығ округынҷа сыххазар. Ноға?
- Пастағызын, 2009 чылда, Ӧӧркі Чӧптің пизінҷі хығыртиина партия пічиинҷе ирте халғам. Андадох мин регламентче комиссия устағҷызына табылғам. Андағох оңдайнаң соондағы хығыртығларға табылғам. Халғанҷызын, 2018 чылда, позымның кӱзімні пір мандаттығ 24 № табығ округынҷа сынаам. Пу округка Ағбан пилтірі паза Ағбан город хыринда орныхчатхан аал-поселоктар кірче. Ағбан пилтірі аймаа чуртағҷылары мағаа киртіністерін кӧзіткеннер. Аның ӱчӱн улуғ алғызым читірчем.
- Сірер республика парламентінде экологияҷа комитет кнезіне табылғазар. Чуртағҷылар сірерзер хайдағ сурығларҷа айланчалар?
- Аймах-пасха сурығлар кірче, удаа комитет тоғызынаң пір дее палғалыстығ нимес. ЖКХ-даң пасти оох-теек сурығларға теере. Хомзынысха, орындағы пос устаныстың тоғызына теелчеткен сурығларҷа даа айланчалар. Полған на сурыға хайығ айландырчабыс. Ол сурығларға аймахтың алай аал пазының хайиин тартчабыс. Сӧп-сап айланызының сурығлары кӧп кірче.
- Экологияа улуғ ӱрег ағылчатхан сығарыстарның пірсі - хара тас промышленнозы. Кӧрчезер бе сірер ол сидіксіністерні пӧкчең оңдайларпы?
- Хара тас промышленнозы тоғызының 95 процентін федеральнай ӱлгӱ органнары сыныхтапча. Піске ағын суғзар сығарылчатхан тузаланылған суғларны ла сыныхтирға чарир. Пасхазы федеральнай ӱлгӱ органнарының нандырии: олар тоғыстарның паза технологияларның проект хоостыра тузаланылчатханын сыныхтапчалар. Сидік сурығларның пірсі - хай пірее ааллар хара тас разрезтеріне тың чағын орныхчатханы. Андағ ааллар санында Ағбан пилтірі аймаандағы Солнечнай, Кӱргенніг, Хызыл кӧл ааллар. Пу ааллар хара тас разрезтеріндегі чара чачырастардаң ирееленчелер. Кӧзенектер чарылчалар, туралар чіктелчелер. Мин харатасчыларға сӧлеем: правительствонаң хада-пірге пірее аалны кӧзірібізерге. Толдырығлығ ӱлгӱ чолларны паза социальнай пӱдіріглерні турғызарҷых, харатасчылар - чуртағҷыларға тураларны. Чуртағҷыларға пос хониинаң айғас полар, мал-хус ӧскір полар чир таллап пирерҷіктер.
- Харатасчылар алынҷа аалларны кӧзірерінҷе хорадығларны посха аларға тимделер бе?
- Кӱстенерге кирек. Олар социальнай нандырығны посха аларға киректер. Теестегі сессияда республика, муниципалитеттер ӱлгӱлерінің харатасчыларнаң хада чуртас-экономика кӧстеглерін тилідерінҷе тоғыстары ӱзӱрілер.
- Арығ кии, суғ, анзына ідӧк национальнай проекттер кӧстелгеннер...
- Пу кӧстегнің национальнай проектінңе республика сағам федеральнай кіннең ахча алғалах. Хайыныстар пар. Пілдістіг, федеральнай ахча - ол чахсы. Че сынны кӧрерге кирек. Алынҷа туралар пӱӱнгі кӱнде песнең паза хомай хара таснаң одынылча. Мин мында пір чол кӧрчем: алынҷа микрорайоннарны чарытхыдаң чылығ пиреріне тартарға. Хорадығларны паза кирексіністерні паалап аларҷых, кӧзідімге, чарытхаа хорадығларның чардығын айландырар ӱчӱн.
Паза пір наа проект - алынҷа турада газ полызиинаң чылығ, ізіг суғ сығарары. Газты тартарынаңар нимес чоох парча, аны таратчаң системаны турғызып, алынҷа тураа чылығ паза суғ пирерінеңер. Андағ опыт Хызылчар крайында пар. Пу проектче мин республика пазынаң паза орынҷыларынаң чоохтасхам. Проекттің кӧп чахсы сари пар, иң пастағызын, экологияа ӱрег чоғылы, чуртағҷылар, тізең, пос чуртын чылыдарында ӱзӱрлирлер паза хысхызын хайдар хынза чӧр турарлар, иблерін хайығ чох артызарға чочыныс чох полар.
- Хакасия - ниме ол сірерге?
- Минің чуртазым Хакасиянаң пик палғалыс парған. Мында мин сӧбіремнең чуртапчам, палаларым ӱгренчелер. Мында минің ибім паза тоғызым! Хакасиянаң палғалыстығ иң чахсы тузым, аннаң пасха кічіг чир-суум минің чоғыл!
Автор :
Чоохтасхан Наталья СУБРАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде