Ах чарыхтаң парыбысты Валентина Евгеньевна МАЙНОГАШЕВА.
24.09.2021
Хабарлар
Ах чарыхтаң парыбысты филолог-востоковед, филология наукаларының кандидады, Хакас Республика науказынын саблығ деятельі Валентина Евгеньевна МАЙНОГАШЕВА.
Валентина Евгеньевна хакас фольклористиканы ӱгреніп пастааннарның пірсі полча. 50 чыл артиинаң ол ХакНИИЯЛИ-да тоғын салған, кічіг наука тоғынҷызынаң фольклор секторының устағҷызына читіре ӧскен. Хакасияның пазылбин пӱткен ис-пайын істезерінде паза махтаға сығарарында хозымы улуғ. Аның тіспен тоғызы сылтаанда орыс тіліне тілбестелген алыптығ нымахтар, хакастарның пурунғызынаңар хумартхы полып, хазна библиотекаларында хайраллалчалар.
Хакасия правительствозының адынаң паза позымның адынаң Валентина Евгеньевнаның пала-пархаларына, туған-чағыннарына, хада тоғынған арғыстарына улуғ чобағнаң ӱлесчеткенібісті искірчебіс. Чахсы кізінің, таланттығ ученайның чарых омазы пістің чӱреебісте хаҷанға даа халар, аның ады республикабыстың тархынында хайраллалар.
Валентин КОНОВАЛОВ, Хакасия пазы - Хакасияның Правительство кнезі.
*****
Ах чарыхтаң парыбысты чахсы кізі, саблығ ученай, позының чир-сууна, чонына, культуразына матап хынған Валентина Евгеньевна МАЙНОГАШЕВА.
Валентина Евгеньевна Майногашева Хакас Республика науказының саблығ деятельі, Хакас Республиканың Н.Ф.Катановтың адынаң хазна сыйииның лауреады, Россияның Писательлер пірігізінің араласчызы, чоннар аразындағы тӱрк академиязының академигі. 2005 чылда «М.А.Шолоховха 100 час» танығлығ медальнаң сыйыхтатхан, 2015 чылда Россия президентінің чарадии хоостыра «За заслуги перед Отечеством» II степеньніг орденнің медальынаң таныхтатхан.
Хакасиядағы тіл, литература паза тархын наука-істезігліг институтта чарым век тоғын салып, Валентина Евгеньевна таңдағы тӧлге алғым, паалаҷаа чох материал артыс салған - хакас фольклорын, алыптығ нымахтарны, чонның пазылбин пӱткен ис-пайын, хайзын ол позы, Хакасияның аалларынҷа экспедицияа чӧріп, чыып алған.
Академическай изданиелернің авторы полып, ол 200 артиинаң наука-істезігліг, ӱгредіг-методика тоғыстарын пас салған. Ученай Хакасиядағы национальнай школаларның улуғ класстарына учебник-хрестоматия тимнеп салған. Валентина Евгеньевна ӱр чыллар «Ах тасхыл» журналның редколлегия араласчызы полған.
Хакас чонның турыстығ хызы, аллығ чӱректіг кізі ах чарыхтаң парыбысханы прайзыбысха улуғ чідіріг. Ол Хакас Республиканың пай культуразын істезеріне, аны хайраллап халарына улуғ хозым иткен. Тӧреен чиріне, наукаа тӱгеде пирін салған ученайның омазы соондағы тӧллерге турыстығ кӧзідім полар.
Валентина Евгеньевна Майногашеваның чарых омазы пістің чӱреебісте хачанға даа халар. Аның пала-пархаларынаң, туған-чағыннарынаң улуғ хомзыныснаң ӱлесчебіс.
Хакас Республиканың Ӧӧркі Чӧп президиумы
*****
Ах чарыхтаң парыбысты саблығ ученай-фольклорист, Хакас Республика науказының саблығ деятельі, тілбесчі паза литература критигі Валентина Евгеньевна МАЙНОГАШЕВА.
Россия науказына улуғ чідіріг. Валентина Евгеньевна пілістіг фольклор істезігҷізі полған. Аның ады паза тоғыстары Россияда ла нимес, хырығ озаринда даа махтаға сыххан. Ол хакас фольклористиказын ӱгренер паза істезер чӧрімнің пастағҷыларының пірсіне саналҷаң. Хакас эпозын ӱгренҷең базаның тӧстегҷізі полча. Наука сурығларына чарыдылған 200 артиинаң істезігліг тоғыс пас салған.
«СССР чоннарының эпозы» паза «Сибирьдегі паза Ыраххы Востоктағы чоннарның фольклор хумартхылары» серияларда аралазып, ол «Алтын Арығ» паза «Ай Хуучын» алыптығ нымахтарны сығарған, позының тілбестег тоғыстарынаң тилекейге сабланған.
Валентина Евгеньевна чонның пазылбин пӱткен чайаачызын наука саринаң істезеріне, аны махтаға сығарарына улуғ хозым иткен. Наука сурығларына чарыдылған искірігліг тоғыстарында ученай пос чонының пай фольклорынаңар улуғ хыныснаң паза паарсаснаң пасча.
Валентина Евгеньевнаның, чахсы кізінің паза пай пілістіг істезігҷінің, прай чуртазын наукаа пир салған ученайның чарых омазы пістің чӱреебісте хаҷанға даа халар.
Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы Валентина Евгеньевнаның пала-пархаларынаң, туған-чағыннарынаң, хада тоғынған арғыстарынаң улуғ хомзыныснаң ӱлесче.
Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы
*****
Ӱртӱн айының 22 кӱнінде, 92-чі чазын апарчадып, ах чарыхтаң парыбысты саблығ ученай-тюрколог, фольклор істезігҷізі, филология наукаларының кандидады, чоннар аразындағы тӱрк академиязының академигі, Хакас Республиканың Н.Ф.Катановтың адынаң хазна сыйииның лауреады, Хакас Республика науказының саблығ деятельі, тілбесчі паза литература критигі Валентина Евгеньевна МАЙНОГАШЕВА.
Валентина Евгеньевна Майногашева ӱртӱн айының 15-ҷі кӱнінде 1930 чылда Асхыс аймаандағы Улуғ Сыр аалда тӧреен. Ағбандағы национальнай школаны тоозып, 1950 чылда Москвадағы М.В.Ломоносовтың адынаң хазна университедінің іскеркі пӧлиинзер ӱгренерге кіріп алған.
Аны тоосханда, постаң хысты андох аспирантураа кірерге чӧптееннер. Че Валентина Евгеньевна Хакасиязар айланған. Мында тоғынчадып, 1963 чылда аспирантураа кірібіскен, 1967 чылда «Алтын Арығ» хакас алыптығ нымах» темаҷа кандидат диссертациязын арачылаан.
Валентина Евгеньевна Майногашева осхас саблығ істезігҷі ах чарыхтаң парыбысханы тиксі Россия науказына улуғ чідіріг. Аның ады паза тоғыстары хазнабыста паза пасха даа хазналарда сабланғаннар. Ол кӧп сарилығ таланттығ ученай, Хакасияның чидерге сидік аалларынҷа чӧріп, аймах кізілернең тоғасхан, пістің чонның пазылбин пӱткен чайаачызын чыған. Ол, чалғызан фольклор чыып, аймах синніг 31 алыптығ нымах, кип-чоохтар, ырлар, тахпахтар, чӱзерлеп кічіг жанрлар пазып алған. Аның наука сурығларына чарыдылған 200 азыра тоғыс чарыхха сыххан.
Ідӧк ол чоннар аразындағы, хазна синіндегі аймах конференцияларда, симпозиумнарда ӧткін араласчаң. Аның тоғыстарына фольклор істезіглері ле нимес, ідӧк тіл, тархын, этнография, археология істезігҷілері тӧстенчелер.
В.Е.Майногашева, пастағызын на академия синінде хоос сӧснең тузаланып, алынҷа сығарысха ікі алыптығ нымах тимнеп салған - «Алтын Арығ» паза «Ай Хуучын». Аның хоости тілбестеглерінде пістің ӧбекелерібістің тынызы іле пілдірче. Ол хакас чонның пазылбин пӱткен чайаачызын істезеріне паза аны пасха чоннар аразында пӧзік сабландырарына паалаҷаа чох хозым ит салған. Аның наука тоғыстарында хакас чонның фольклоры уғаа пай полчатханнаңар улуғ аарласнаң пазылча.
Ол аймах сыйыхтарнаң кӧп хати таныхталған, аарластығ аттарға турысхан. Мындағ чобағлығ туста піс аның пала-пархаларынаң, туған-чағыннарынаң улуғ хомзыныснаң ӱлесчебіс. Аарлығ нанҷыбыстың, ӱгретчібістің, саблығ ученайның чарых омазы пістің чӱреебісте хачанға даа халар.
Хакасиядағы тіл, литература паза тархын наука-істезігліг институттың ӧмезі
*****
Аар ағырған соонда ах чарыхтаң парыбысты саблығ ученай, востоковед, катановед, халыхчы Валентина Евгеньевна МАЙНОГАШЕВА.
Хакас чонның илбек хызы, таланттығ ученай прай чуртазын фольклорны істезеріне пир салған. Аның тоғыстары сылтаанда хакас чонның алыптығ нымахтары хазнабыста ла нимес, тиксі тилекейде саблан сыхханнар. Изебі чох хайҷы-нымахчы П.В.Курбижековтаң пазылған, академическай изданиелерге тимнелген «Алтын Арығ» паза «Ай Хууҷын» алыптығ нымахтар тилекейнің паалаҷаа чох ис-пайына кір парғаннар. Халғанҷы кӱннеріне читіре В.Е.Майногашева, істезігҷі-фольклорист, «Песенная поэзия хакасов» паза «Обрядовая поэзия хакасов» ікі томнығ чыындыны чарыхха сығарарға тимнеен.
Валентина Евгеньевна хакас чонның аразында улуғ аарласнаң тузаланҷаң. Хакас Республиканы тӧстирінде аның хозымы паалаҷаа чох улуғ. Чуртастаң парыбысты аллығ чӱректіг, сидіксіністер алнында тӧдір пазынмас кізі.
Піс аның пала-пархаларынаң, туған-чағыннарынаң улуғ чідірігнең хада ӱлесчебіс. Валентина Евгеньевнаның чарых омазы чӱреебісте хаҷанға даа халар.
Хакас чонның Улуғлар чӧбі
*****
Ах чарыхтаң парыбысты пістің чонның илбек хызы, саблығ ученай-фольклорист, тюрколог, востоковед, Россияның Писательлер пірігізінің араласчызы, республикадағы «Алтынай» халых пірігізінің ӧткін араласчызы Валентина Евгеньевна МАЙНОГАШЕВА.
Валентина Евгеньевна Россияның Писательлер пірігізіне тілбесчі полып алылған. Ідӧк ол литература критигіне саналҷаң. Аннаңар орындағы писательлернің наа чайаачы тоғыстары ӱзӱріге сығарылчатса, ол сыбыра араласчаң, позының пай пілізін маңат кӧзітчең. Чуртаста кӧп сидікті тобырған кізі, пасхазына хабас пирерге кӱстенҷең, чайаачы тоғыстарны уғаа сиргек хығырҷаң, тоғасчатхан читпестерні хайди тӱзедердеңер чоохтап пир турҷаң. Олох арада чиит писательлерні ӧскіреріне улуғ хайығ айландырҷаң.
Андағ ӧткін хылии ӱчӱн саблығ ученай-фольклорист орындағы писательлер пірігізінің правление араласчызына табылҷаң. Правление чыылии иртчетсе, Валентина Евгеньевна анда кӧдірілчеткен сурығлар хоостыра хайди даа позының сағыстарынаң ӱлесчең, тузалығ чӧптер пирчең. Уғаа чапсых паза тузалығ полчаң аның улуғ частығ писательлердеңер чоохтары.
Орындағы писательлер аразында ол улуғ аарласнаң тузаланҷаң. Пірее чайаачы ус наа тоғысха чапсынар алнында хайди даа аннаң ол-пу сурығ хоостыра чӧптезіп алҷаң. Ідӧк саблығ ученай-тюрколог-фольклористті Хакасияның устағ-пастаа тың улуғлаҷаң.
Піс Валентина Евгеньевнаның пала-пархаларынаң, туған-чағыннарынаң улуғ хомзыныснаң ӱлесчебіс. Улуғ арғызыбыстың чарых омазы пістің чӱреебісте хаҷанға даа халар.
Хакасияның писательлер пірігізі, Хакасияның Чайаачылар туразы
*****
91 чазын толдыр салып, аар ағырған соонда ах чарыхтаң парыбысты Валентина Евгеньевна МАЙНОГАШЕВА.
Саңайға тохтап парды ӧткін хылыхтығ, ас саннығ чоны, сіліг чирі ӱчӱн турысчатхан, хынчатхан тоғызына - наукаа - тӱгеде пирін салған кізінің чалыннығ чӱрее. Валентина Евгеньевна изен-хазых полғанда, аны пілчеткен-таныпчатхан саблығ ученайлар аның наукадағы чалтырама чидіглеріне саңай хайхаҷаңнар, ол нинҷе-нинҷе кізінің чуртазын чуртапча тіҷеңнер.
Валентина Евгеньевна позына ай-тыс пирбинчеткен сағыстарынаң, чуртастың ағырсымнығ сурығларынаң пос тілінең сыхчатхан газетаның хығырығҷыларынаң ӱлесчең. Тыс пілбес хылии сылтаанда, ол прай чирде маңнанарға харасчаң.
Саблығ-ученай фольклорист, Москвадағы М.В.Ломоносовтың адынаң хазна университедін тоос килгенде, пастағы туста пістің редакцияда тілбесчі полып тоғынған. «Мына хайда мин хакас тілінің чазыттарын ӧтіре піліп алғам», - чоохтачаң ол, істеніс чолы хайди пасталғанын сағысха киріп. Ол даа сылтағнаң, неке, Валентина Евгеньевна редакциянаң чуртазы тооза палғалыс ӱспеен, сын нанҷызы, сиргек хығырығҷызы полған.
- Тай уучам ағырчатханда даа «Хакас чирін» чидікпин сағыҷаң. Анаң, тынанып ала, хығырҷаң, - чоохтапча пархазы Анатолий.
Валентина Евгеньевнаның пала-пархаларынаң, туған-чағыннарынаң улуғ хомзыныснаң ӱлесчеткенібісті читірчебіс. Сірернің чарых омаңар пістің чӱреебісте хаҷанға даа халар.
Чатханыңар нымзах ползын, чабынғаныңар торғы ползын, аарлығ Валентина Евгеньевна.
«Хакас чирі» газетаның ӧмезі
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы