ХАКАС ЧОННЫҢ ПАЗЫЛБИН ПУТКЕН ЧАЙААЧЫЗЫ ААРЛАСТА
29.09.2021
Хабарлар
Алыптығ нымахтың чоннар аразындағы симпозиумы-2021. Пӱӱл ол Ағбанда 23-24 сентябрьда ирткен
«ПІР, ПІР, СИРТ, СИРТ»
Пу кӱннерде С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінде симпозиум программазы хоостыра аймах мастер-класстар ирткеннер, чайаачы лабораториялар тоғынғаннар.
Сергей Чарковты Хакас чирінде чахсы таныпчалар. Пістің чайаачы чир-суғҷыбысты пасха хан чирінде дее улуғ ӧрініснең удурлапчалар. Хайҷы, ӱгретчі паза Хакасияның чон узы алыптығ нымахтың чоннар аразындағы симпозиумында чатханнаң ойнирынңа чайаачы лаборатория тоғызынаң устаан. Чоохтирға кирек, аның позының методиказы пар. Чайаачы ус чатханнаң саннар пастыра ойнирға кӧніктірче. Хайди ол таныхтапча, мындағ оңдайнаң чатхан хағарға ӱс ай аразына ла ӱгреніп аларға чарир. Кізінің кӧңні ле ползын.
Симпозиумның чайаачы лабораториязында ідӧк кӧп кізі араласхан, кічіг частығ оолах-хызыҷахтардаң пасти улуғларға теере. Пірдең, андар аймах национальностьтығ чон чыылысхан.
Зинаида Носивец Ағбандағы «Кристалл» полызығлығ фондтың араласчызы полча. Ол симпозиумның чайаачы лабораторияларында, мастер-класстарында прайзында хынып араласхан.
- Мин пу фондта «Ӧӧрелер» хакас хорынаң устапчам. Аннаңар хакас сарыннарынаң, кӧг тиріглерінең чағын танызарға сағынчам. Аның ӱчӱн хакас чонның культуразынаң палғалыстығ полған на мероприятиее, пайрамға чӧрерге кӱстенчем. Мин тынаға сыхханҷа музыка школаларында, олған садтарында музыка ӱгретчізі полып тоғынғам, дирижер-хоровик полғам. Аккордеоннаң, баяннаң чахсы ойнапчам. Пӱӱнгі кӱнде мин «Чиит ӧӧремнеңер» сарынны ӱгрен салғам. Аны хордағыларнаң хада сарнапчам. Фондта ідӧк хакас тілі курстары апарылча. Мин оларда ідӧк хынып араласчам. Тӱрчедең хакас аға-ууҷаларнаң хакас тілінең чоох алыс поларбын тіп сағынчам, - чоохтап пирген Зинаида Даниловна Носивец.
Паза пу лабораторияда Ағбандағы олған садтарында, школаларда хакас тілі уроктарын апарчатхан ӱгретчілер ӧткін араласханнар. Олар ідӧк тоғыста туза полар наа пілістер кӧп алып алғаннар.
ЧОННАР ПІРІКТІРЧЕТКЕН ХАЙ
Алыптығ нымахтың чоннар аразындағы симпозиумында аралазарға Алтай паза Тува республикаларның чайаачы устары ӧнетін килгеннер. Олар Россияның паза Хакасияның саблығ артизі Евгений Улугбашевнең хада «Хайңы школазы» хайлирынҷа мастер-класста араласханнар.
Алтай Республиканың саблығ артизі Эмиль Теркишев пӱӱнгі кӱнде Алтай чиріндегі Усть-Кан аалдағы музыка школазында олғаннарны алтай чонның кӧг тиріглерінең ойнирға паза хайлирға ӱгретче. Ол Алтайның хайңы-нымахчылары чӧбінің паза хайҷы-нымахчыларның чоннар аразындағы Курултайы жюризінің араласчызы полча. Чон чайаачызының тилізіне улуғ хозым итчеткен ӱчӱн 2012 чылда «Алтай Республика пазы - Правительство кнезі сыйииның лауреады» атха турысхан.
- Хакасиязар хаңан даа хынып килчебіс. Піс хакастарнаң хада пір тамырлығ чонмыс нооза. Паза хайлир кирек пісті піріктірче тиирге кирек. Ана ол пістің «алтын тамырыбыс» полча. Аны чара кизерге пір дее чарабас, хайраллап халарға кӱстенерге кирек, - ӱлескен Алтайдаң килген хайҷы.
Сергей Сотпа Тува Республикадағы Хайыракан аалдағы Д.Дамба-Даржааның адынаң культура туразының хоос устағҷызы полча. Ол чир-суғҷыларын ідӧк тува чонның кӧг тиріглерінең ойнирға паза хайлирға ӱгретче.
- 17 - 19 сентябрьда Алтай Республикада хайҷы-нымахчыларның чоннар аразындағы Курултайы ирткен. Мин анда араласхамох, «Сказительское искусство» номинацияның 3-ҷі степеньніг лауреадына турысхам. Анаң Хакасияда алтыптығ нымахтың чоннар аразындағы симпозиумы иртірілчеткенін піліп алғам. Алтайдаң кӧні пеер килгем. Хакасия минің кӧңніме тың кірче. Аннаңар мин пеер хаҷан даа хынып килчем, - чоохтап пирген аалҷы.
Чоохтирға кирек, хонҷых регионнарның хайҷылары пирген мастер-класс прайзының кӧңніне кірген.
Андағох пӧзік синде ирткеннер Хакасиядағы олғаннарның национальнай искусство школазының паза Ағбандағы А.А.Кенельнің адынаң олған искусство школазының ӱгренҷілері араласхан хомыснаң ойнирынңа мастер-класстар. Оларнаң Россия паза Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы Мария Сартыкованаң Хакасияның чон узы Пётр Топоев устааннар.
АТ ИЗЕРЛЕБЕЕН ИР ПАР НИ?
Паза симпозиум араласчыларын Хакасияның саблығ артизі, С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінің специализі Инна Майнагашеваның «Алыптығ нымахтарның хакас культуразындағы тузазы» лекциялары тың чапсытханнар, неке. Чайаачы ус оларны олаңай ла хығырбаан. Ол алыптарның харбазығлары хоостыра хысха ойын турғысхан - позы алыптығ нымахты хығырған, спортсменнер харбасханнар. Іди ағаа чыылған чонны хайхадарға Хакасияның саблығ кӱресчілері Татьяна Карамчакованаң Марат Кичеев паза спорт чолына ізестіг кірібіскен чииттер Наталья Пудованаң Артур Кичеев полысханнар. Культура кініндегі залларның пірсінзер толдыра чыылысхан кӧрігҷілер, алыптығ нымахты истіп, кӱресчілернің хабысчатханнарын кӧріп, «Э-э-эк» ле тиирге маңнанмин турчатханнар.
Инна Ананьевнаның ікінҷі лекциязы культура кінінің тастында хакас ибі хыринда ирткен. Ноға ба? Хығырылчатхан алыптығ нымах хоостыра атты изерлирге киректелген нооза. Аны хайди тура істінзер кирерзің?
Хакасияның саблығ артизі Инна Майнагашева кӧзідігліг ікінҷі лекцияны Овдо Кулагашеваның «Алтын Тайңы» алыптығ нымағы хоостыра хығырған. Атты «Алтын подкова» туристтер базазының устағҷызы Эдуард Ухварин позы изерлеен, нымахтағы алып полып.
Лекцияда араласханнарның аразында «Хаҷан-да ат изерлеп, чалаң чӧрерге киліскенӧк» тіп чоохтасчатханнары истілчеткен. Сах андох пілдістіг пол парчатхан - олар аалда ӧскеннер! Анда ат изерлебеен ир пар ни?!
Пос холынаң ниме-ноо чайирға ӱгреніп аларға алай пар устарын алғыдарға сағынчатханнарға симпозиумда ідӧк уғаа тузалығ мастер-класстар полғаннар. Кӧзідімге, ХГУ-ның искусство институдының ДПИ кафедразының доценті Оксана Киштеева ипчілернің чазанҷығын - поғоны - чайирынҷа узынаң ӱлескен. Хакасияның чон узы Вера Тогочакова, тізең, улуғ-кічігні хакас хоостарын чібекнең хоостирға ӱгреткен.
Мындағ мастер-класстарға чон республиканың аймах пулуңнарынаң чыылысхан. Хакасияның иң ырах аймағынаң даа Ағбанзар чиде салғаннар. Татьяна Канзычакова Орджоникидзе аймаандағы улуғлар чӧбінің кнезі полча. Хайди ол таныхтапча, хакас культуразынаң палғалыстығ мероприятиелерні олар иртірбеске кӱстенчелер. «Симпозиумға ідӧк наа пілістер алып алар пӧгіннең килгебіс. Мин позым чібекнең чахсы хоостирға ӱгреніп аларға сағынчам. Ікі ирен, тізең, хайңылар мастер-клазында аралазарға кӧңніліг полғаннар», - теен Татьяна Владимировна.
Алыптығ нымахтың чоннар аразындағы симпозиумы «Ай-Хууҷин» ойыннаң чабылған.
УЧЕНАЙЛАР «ТЕГІЛЕК СТОЛ» КИСТІНДЕ
Пу симпозиумның программазы хоостыра Хакасияда ідӧк Хакас чонның алыптығ нымағына паза Ким хазындағы пічіктіг тастар табылғаннаң пеер 300 чыл толчатханына чарыдылған чоннар аразындағы VIII Сойан-Алтайдағы паза хости чирлердегі чоннарның паза культураларның наука-практикалығ чыылии ирткен.
Пасха регионнардаң паза хазналардаң килген ученайлар аймах секцияларға чарылғаннар. Ағбандағы С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінде «Ӱстӱнзархы Сибирь паза Центральнай Азия археологиязының ағырсымнығ сурығлары» «тегілек стол» ирткен. Ол тархын наукаларының докторы, Хакасияның саблығ наука тоғынҷызы Леонид Романович Кызласовтың 70 чазына чарыдылған.
Пастап ученайларзар Хакасияның ӱгредіг паза наука министрінің орынҷызы Юрий Сагалаков айланған. Ол позының чооғында наука тилізінеңер, аның кирексінізінеңер паза 2022 чылда археологияа чарыдылған чоннар аразындағы конференция иртірілерін искірген.
«Тегілек столда» чоох тутхан Кюкю университеттің доценті, наука докторы Кэйта Мацумото (Япония). Ол Интернет пастыра палғалысха сыххан. Чапсых полған істезігҷі Игорь Грачевты (Санкт-Петербург) истіп аларға. Ол тагар-таштык тузында Хакас-Минсуғ ойымында чуртаан кізілердеңер искіріг тимнеп салған.
- Хайди істезіглер кӧзітчелер, тагар-таштык тузында чуртаан ипчілер сілігленерге хынҷаң одырлар. Наахтарын олар свекланаң хызартчаң полтырлар. Ипчі сын чирзер парыбысса, туған-чағыннары сырланҷаң ниме-ноозын, тосха орап, хада чыып салҷаң полтырлар, - чооғында таныхтаан Игорь Александрович.
Тархын наукаларының докторы Игорь Кызласов чон алнынзар хаҷан даа чапсых искіріглернең сыхча. Пу наада ирткен «тегілек столда» ол таңмалардаңар чоох тутхан. Хакас чон хас-хаҷаннаң пос інектерін паза аттарын таңмалаҷаң. Аннаңар малларны таңмалиры хайдаң сыхханын пілерге чапсых полған.
Хакас чонның алыптығ нымағы чылына паза Ким хазындағы пічіктіг тастар табылғаннаң 300 чыл толчатханына чарыдылған чоннар аразындағы VIII Сойан-Алтайдағы паза хости чирлердегі чоннарның паза культураларның наука чыылиинда ідӧк тілні, культураны хайраллирына чарыдылған секциялар тоғынған.
Автор :
Александра КАРАМЧАКОВА, Оксана СУНЧУГАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде