ХАРА ТИГІР ОРНЫНА - КӦГІЛБЕЙ.
11.02.2022
Хабарлар
Чыылығ. Хакасия пазы Валентин Коноваловтың устаанынаң республикада экология безопаснозынҷа паза чир-чайааннаң тузаланарынҷа ведомстволар аразындағы комиссияның теестегі чыылии ирткен
НИМЕ АНЫҢ ӰЧӰН ИДІЛЧЕ?
Хакасия правительствозы ирткен чылда пу комиссияны тӧстеен. Ағаа улуғ кирексініс полған. Комиссияның пӧгіні - республиканың чир-чайаанына паза киизіне иділчеткен ӱрегнің синін хайығда тударға паза синдірерге. Чир паза чир-чайаан ис-пайынаң тузаланып, оларны аныпчатхан предприятиелер экология кирексіністеріне толдыразынаң тудынминчалар, аннаң пасха, олаңай чуртағӌылар даа, оох сығарыс предприятиелері дее ӱрег ағылчатхан технологияларнаң тузаланчалар. Республиканың ӧӧн городтарында, Ағбанда паза Харатаста, паза оларның ибіре поселок-аалларда алынӌа туралар пӱдірии ӧсчеткенде, песті хара таснаң одынып, чурттарын чылытчатхан ээлер кӧп. Аннаң пасха, республикада транспорт саны ӧсче. Прай пу чуртастың ӧӧн кирексіністері иң пурнада киині кірлепчелер.
Гидрометеорологияӌа паза ибіркі чир-чайаанны сыныхтирынӌа Хакас кін (ЦГМС) халғанӌы он чыл аразына Ағбан-Харатас агломерациязында киинің кірленгенін сыныхтаан. Чыылығда кін устағӌызы Вагиф Гусейнов аның салтарларынаңар искірген. Ағбанда кии ікі орында сыныхтаға алылча:
Ленин орамазындағы 108 турада паза Пушкин орамазындағы 21 турада;
Харатаста пір ле орында - Космонавттар орамазындағы 21а турада.
Кии сыныхтаға 7.00, 13.00 паза 19.00 частарда алыл турған. Істезіг ӱс лабораторияда иртірілген: орындағы ЦГМС-та, Хызылчарда «Среднесибирское УГМС» ФГБУ-да паза Уралдағы УГМС-та. Орындағы кінде кииде сера, азот диоксидтері, углеродтың паза азоттың оксидтері, формальдегид, фенол, сероводород сині істезілген, Хызылчарда - бензапирен, Уралда - металларның сині.
- Ікі город, Ағбан паза Харатас, кии кірленчең орында орныхча. Иң хорғыстығ тус чылығ пиреріне килісче. Чил чох кӱннерде киинің кірленчеткені уламох ӧсче. Іди 2021 чылның 10 айы аразына иң арығ кииліг тус апрель - сентябрь айларға киліскен, иң кірліг - февраль айға. Бензапирен ПДК-зы иң тӧбін 2015-2016 чылларда полған, иң пӧзік - 2019 чылда (88 процент). Харатас городта киректер андағох, - искірген Вагиф Аббас оглы.
Пу искірігні ӱзӱрген соонаң Хакасия пазы Валентин Коновалов республиканың чир-чайаан ис-пайы паза экология министрі Владимир Лебедевке Ағбанда паза Харатаста хоза сыныхтағ орыннарын азарынӌа сурыныснаң ГМС-тың ӧӧн управлениезінзер айланыс тимнирге чахаан.
Киизер тасталчатхан оолығ ниме-ноо синін хызырарынӌа тоғыстардаңар искірген Владимир Лебедев. Тоғыстарның ӧӧн чардығы, хара таснаң пес одынып, тураларын чылытчатханнар санын хызырарына кӧстелген. Хайди? Пастағызын, «Арығ кии» хазна программазына республиканы киріп. Пӱӱнгі кӱнде регион правительствозы пу чылдаң сығара ол программада аралазар 35 город пічии чарадыларын сағыпча. Ол городтар санына ідӧк Ағбаннаң Харатас кирілгеннер. Че «Арығ кии» программада тураларның чардығын чарытхыдаң чылығ пиреріне кӧзірері кӧрілбеен, Хакасия, тізең, анзына ӧӧн кӧстег итче. Сағам Россияның экология министерствозы пу пастағнаң чарасча. Республика ӱлгӱлері пастағны аннаң андар «чылдырарға» пӧгінчелер. Пу сағысты чуртасха кирерге нинӌе-де сылтағ харығ полча: алызығлар чурт ээзінең улуғ хорадығларны киректепче, чарытхы паазы аарлығ. Аннаңар, пу пастағнаң хазна синіне сығып, Хакасия пастағызын чарытхы паазын аннаң тураларын чылытчатханнарға тӱзірерге сурынған, ікінӌізін - чурт ээлеріне пестең чарытхы полызиинаң чылығ пирер оңдайға кірерінӌе хорадығлар чардығын айландырарға. Пӱӱнгі кӱнге пу сурыныстарға Россия правительствозы ӱндескелек.
Ӱлгӱлер, наа оңдайлар тілеп, хара тас орнына пеллеттернең тузалан кӧрерге сағынчалар. Пеллет - «кӱрең» хара тастаң тимнелген паза чахсы чылығ пирчеткен ниме-ноо. Сығарыс оңдайы хара тасха чардыхти газты кирерге полысча. Салтарында наа одынӌаң ниме-ноо киизер оолығ нимелерні хай-хай асхынах сығарча, аның ызы даа чоғыл тиирге чарир. Хара таснаң одынза, пес трубазынаң хара ыс сыхчатса, пеллетнең одынчатса, ыс кӧрінминдеече тіп ізендірче аны сығарчатхан предприятие. СУЭК-тың предприятиезі Хызылчар крайында Шарыпов аймаанда орныхча.
Мындағ опыт Хызылчарда 2019 чылда Хысхы Универсиада тузында ирткен, салтарында кииде бензапирен сині 6 хати тӱс парған; Улан-Удэде -2020 чылда, ученайлар салтарлары пасхалалбаан. Пу хысхызын опыт ідӧк Минсуғда иртче, хайда кии уламох кірліг поладыр. Пу чағында Ағбанда алынӌа туралар микрорайонын таллап аларлар, хайда прайзы хара тас орнына пеллеттернең одынар. Кии ікі хати істезілер: эксперимент алнында паза аның тузында. Республика пу пӧгінге 20 тонна пеллет чахып салған, амды экспериментті иртірӌең орынны таллап аларға халған.
Хакасияда ирткен чылдаң сығара кӧс чӧрӌең лаборатория тоғынча. Ол киині хайығда тударға полысча. Аның бензапиренні синепчеткен алынӌа датчигі пар. Республика пазы Валентин Коновалов, комиссия араласчылары, халыхчылар Вера Кардашнаң Зоя Шурышеваның сурыныстарын санға алып, лабораторияда тоғынӌылар санын хозарын пӧгерге чахаан. Ідӧк пір орында тоғынар лаборатория пӱдірілче. Аның туразы тузаланысха тимде. Пічіктер тимнелче.
Хакасия пӱӱл пастағызын на «хара тигір» кӱннерін чарлап пастабысты. Андағ чарадығны регион правительствозы алча. Ол чил чох кӱннерде тигірзер оолығ нимелерні сығарчатханнарға тоғыстарын тохтадарға киректепче. Пу кӱннерде республикада андағ кӱннер турча: кии температуразы - 36 градусха теере тӱзер, чил чоғыл. Че Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің аал хонии политиказынӌа, ас-тамахча паза чирнең тузаланарынӌа комитет кнезі Пётр Воронин хара тас разрезтері чара чачырастарын тохтатпааннарын искірген паза «хара тигір» кирексіністерін толдырбинчатхан ӱчӱн хайдағ хатығластарға тартыларларын сурған. Росприроднадзорның Кимдегі управлениезінің Хакасияӌа хазнаның экология сыныхтаанӌа пӧлік пастығының орынӌызы Михаил Цербунов ведомство анзын хайыға аларға паза сыныхтирға тимдезін искірген. Закон хоостыра пу сайбағ ӱчӱн административнай хатығлас кӧрілче.
Хакасияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министрінің орынӌызы Ольга Лушникова 2021 чылда иртірілген сыныхтағ тоғыстарынаңар искірген. Министерство 15 сыныхтағ иртірген, ол санда азынада кӧрілбеен 4 сыныхтағны, 139 административнай кирек азылған. Ӧӧн сайбағлар санында сығарыстың поғыр-похсағын ӧртеені, киизер оолығ нимелер сығарчатхан предприятиені санға турғыспааны, сан-пиріс программалары чоғылы паза пасхазы. 2022 чылда 72 сыныхтағ иртірілері кӧрілче. Пиидегі хара тастығ орынның киизі сыныхталған, ол санда чара чачырастар соонаң. Оолығ нимелер ПДК-даң пӧзік полчатханы Дмитриевка паза Смирновка аалларда, чара чачырастар соонаң Аршаннарда таныхталған. Ідӧк бензапиреннің ПДК-даң нинӌе-де хати пӧзік полчатханы Кӱргенніг (Ағбан пилтірі аймаа) паза Хызыл Салда (Алтай аймаа) аалларда таныхталтыр.
Росприроднадзорның Кимдегі управлениезінің Хакасияӌа хазнаның экология сыныхтаанӌа пӧлік пастығының орынӌызы Михаил Цербунов ідӧк сыныхтағ тоғыстарының салтарларынаң ӱлескен. Хакасияда ирткен чылда план хоостыра 17 сыныхтағ ирткен, азынада кӧрілбеен - 27 (ӧӧнінде Аршаннар паза Солнечнай ааллар чуртағӌыларының айланыстарынӌа). Сыныхтағлар хоостыра устағӌыларға 49 сайбағны чох идерінӌе пічіктер пиріл парған.
- Управление чуртағчыларның айланыстарынча азынада кӧрілбеен сыныхтағларға сыхча. Кӧзідімге, Майрых разрезінзер сыххан, хаан ол тоғынарға чарадығ пічіктерін алғалахта, «драконнарнаң» тузаланчатхан (пӱӱнгі кӱнде экология экспертизазы пар, тиріглернең тузаланарға чарадығ ідӧк пар осхас). Че айланыстарға ӧӧн кирексініс - кізі ады-солазын киречілеп айланғаны, андада тоғыс алғым апарылча, - чарытхан Михаил Цербунов.
Хайдағ даа искіріг тузында Солнечнай аал адал турған. Пу аал ибіре нинӌе-де разрез хара тас аныпча. Ағаа хоза тасталған орыннар пар, хайда кӱрелген хара тастығ чир кӧйче. Халыхчы, эколог Вера Кардаштың кӧрізінең, аал чуртағӌыларына прай саринаң уғаа аар чуртирға. Комиссия араласчылары пазағы чыылығны Солнечнай аалда иртірерге чаратханнар. Кем-де тоғыс хоостыра пу аалда полчатса, піреезі ол анда хаӌан даа полбаан. Орында чыылығ иртіргені чуртағӌыларның чуртас оңдайларын кӧріп алар оңдай пирер. Комиссия чыылии кварталда пір хати иртче.
Автор :
Наталья СУБРАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы