ГЕНЕРАЛ ГРОМОВНАҢ АФГАНИСТАННАҢ СЫХХАН
16.02.2022
Хабарлар
15 февральда - Чаады-интернационалист кӱні. Пӱӱл пістің хазнабыс СССР войсколары Афганистаннаң сыхханының 33 чылын таныхтапча
Ол кизек чаалазығда кӧп хакас оол араласхан. Оларның санында Асхыс аймаандағы Ис пилтірі аал чуртағҷызы Виталий Чебодаев полған. Виталий Владимирович 1969 чылда кӱрген айының 7-ҷі кӱнінде, Кӧлееде ӱлӱкӱнінде, Таштып пилтірі аалда улуғ сӧбіреде тӧреен.
Пабазы Владимир Макарович совхозта механик полып істенген. Іҷезі Раиса Окановна ідӧк совхозта тоғынған. Чебодаевтер сӧбірезінде 8 пала ӧскен, Виталий ӱзінҷізі полған. Пабазы от айында 1984 чылда ах чарыхтаң парыбысханда, оларға кічігдеңӧк аар тоғысха чапсынарға киліскен, іҷезіне чахсы полысханнар. Ол туста палаларға ӱтертістер асхынах полған.
Школаа чӧр сыхханда, Виталий спортнаң айғас сыххан, ниик атлетикаа тартылған. Пастағы ӱгретчізі Ольга Ивановна Артонова полған. Ӱзінҷі классты тоосханда, аны Асхыстағы школазар ӱгренерге ызыбысханнар, оолағас пансионда чуртаан. Туңмалары ідӧк анда ӱгренгеннер.
- Пансионда ӱгреніп пастаанда, мині арғыстарымнаң хада пір ӱгретчі спортзалзар хығырған, ол грек-рим кӱрезінҷе тренер полтыр. Мин ол секцияа ӧткін чӧр сыххам, іди Василий Александрович Киргинековтың холында 10 классха теере кӱрескем, - сағысха кирче Виталий Владимирович.
Спортта Виталий Чебодаев чахсы чидіглерге читкен, грек-рим кӱрезінҷе, Сибирь паза Ыраххы Восток первенствозында чиңіс тудып, спорт узына кандидат полыбысхан. СССР первенствозында иң улуғ чидии - тӧртінҷі орын.
9-10-ҷы класстарда Виталий Чебодаев автомобиль киреен ӱгренген, школа тоосчатханда, А С категориялығ водитель удостоверениезін алып алған. Школа соонаң ол «Ис» совхозтың тӧртінҷі фермазынзар тоғынарға кірібіскен. От тоғызы тоозыл парғанда, кӱскӱзін 1987 чылда Виталий Чебодаевке армияа хығыртығ килген. Тоғыстаң саназарға парғанда, ағаа 42 салковай чал ахчазын пиргеннер. Ол ахча армияа ӱдезерге стол тимнирге хабас пирген. Чиит оолны службаа ӱдезерге туған-чағыннары, арғыстары паза хонҷыхтары килгеннер.
Іди 15 ноябрьда 1987 чылда Виталий Чебодаев чолға сығыбысхан. Ағбаннаң чааҷылар Хызылчарзар читкеннер, аннаң сығара самолеттығ - Краснодарзар. Краснодардаң Виталий Чебодаев Новороссийск городсар поездтіг читкен, ӱгредіг частьында автомобильлер батальонынзар кір парған. Чиит чааҷыларны пастағы кӱннең сығара Афганистанзар парарға тимнееннер, че аннаңар пір дее офицер искірбеен.
- Піс Афганистанзар парарын мин не пілгем. Пісті учебказар ағылған лейтенант Кемеров облазынаң полтыр. Самолеттығ учухчатханыбыста, мині позынзар хығырып алып, сурыбысхан: «Син хакассың ма?» Мин «я» нандырғам. Анаң лейтенант мағаа сыбыхтап чоохтаан: «Сірер Афганистанзар тимнепчеткен учебказар парчазар», - чолын сағысха кирче ветеран.
Чарым чыл ирт парғанда, чааҷылар Афганистанзар сығарға тимненібіскеннер. Полған на рота пос алынҷа андар парған. Виталий Чебодаев арғыстарынаң Ташкентсер поездтіг читкен, аннаң сығара пехотаны, радисттерні, саперларны паза десантниктерні таарлағ тарт чӧрчеткен самолеттығ Афганистандағы Кандагар городсар ағылғаннар. Олох самолеттығ частьсар ідӧк ікі БМП читіргеннер. Чааҷылар спортзал полған турада чуртааннар. Орынзар читкенде, пір десантник Виталийдең сурған:
- Син алтайзың ма?
- Чох, мин хакаспын, - нандырған Виталий Чебодаев.
- Палығлатхан пір алтай оолны ӧнетін рейснең мыннаң ибзер ызыбысханнар, - чоохтаан ағаа десантник.
Чиит чааҷыларға, ізіг кӱннер турчатханнаңар, андағы климатха кӧнігерге сидік полған. Афганистанда часхызын кӱн ізии 45 градусха читчеткен. Стройда турчатханда, пір чааҷы, ізіге сыдаспин, тал парған.
Виталий Чебодаев таарлағ автомобильінің водительі полған. Пірсінде «дедтер» ағаа тееннер: «Пар, автомобильнің тегілегін алыстырыбыс». Тегілектерні алыстырчатханда, Виталий пір чааҷынаң танызып алған, ол ідӧк Хакасиядаң полтыр.
Виталий Чебодаев автомобильлер колонназында частьтар аразында таарлағларны тарт чӧрҷең. КамАЗ-та ікі кізі парчатхан. Пастағызын на чорыхха сыхханда, чиит оолнаң хости «дед» одырған. Чолда парчатханда, моджахедтер колоннаны ат сыхханнар. Пастағыох чаалазығда Виталий Чебодаев азаанаң палығлат салған. 15 кӱн госпитальда чатхан соонаң частьынзар айланған. Че аның соонаң даа ол 17 рейске сыххан. Моджахедтер пістің колонналарны ӧӧнінде тағларда сахтаҷаң полтырлар. Техника таарлағ соонҷа сыхса, ыырҷы пістің колоннаны атпаҷаң, нандыра парчатса ла чаанаң кірібісчең.
- Пісті ӱс вертолет хадағда тутчаң. Олар полбаан ползалар, «душманнар» прай колонналарны ат саларчыхтар, - сағысха кирче Виталий Владимирович. - Вертолеттарның пірсі санитарнай полған, ол палығлатхан чааҷыларны алып алҷаң, ікізі чааға кірҷең. Колоннаның ікінҷі паза халғанҷызының алнындағы автомобильлерде рациялар полҷаң, полған на 15 минута пазынаң палғалысха сыхчаңмыс. Соондағы КамАЗ-та улуғ калибрліг ікі пулемет турҷаң.
Полған на водитель позының техниказы соонҷа кӧрерге кирек полған. Техника чолда сайбалбасха кирек. Колоннада ӧрт ӱзірҷең ікі ЗИЛ чӧрҷең. Двигательлері илееде ізіп парып, карбюратордаң тоғынчатхан таарлағ автомобильлер тағларзар сых полбаҷаңнар.
Ізіге сыдазар ӱчӱн, чааҷылар каска алтына панамка кизіп алҷаңнар. Пірее туста автомобильлер колонназы чолны амыр ирт парыбысчаң. Пірее таға чағдапчатса, офицерлер чааҷыларға чоохтаҷаңнар, пу тағны иртчетсе, китеніңер, «душманнар» анда удаа сахтапчалар. Ӧзеннерҷе парза, уламох хорғыстығ полҷаң. Моджахедтер тағзар сыхчатхан техниканы уламох ат сыхчаңнар. Олар, колонна турыбызар пӧгіннең, алнында парчатхан автомобильні атып, чолны туюхтабызарға кӱстенҷеңнер. Аннаңар чааҷыларға чахығ пирілҷең: алнындағы автомобильні ат салзалар, пасхазы, турбин, чолыңарны узарадыңар. Атыртхан автомобильдегі палығлатхан паза тынын пир салған чааҷыларны санитарнай вертолет чыып парыбысчаң.
- Пірее туста иптіг парыбысчаңмыс, анда-мында атыстар истіл турҷаң, - чоохтапча Виталий Чебодаев. - Аймах орыннарда чазынчатхан ыырчыдаң тоғыр десантниктер паза разведчиктер чааға кірібісчеңнер.
1989 чыл чағдапчатханда, частьсар чааҷыларны Афганистаннаң сығарардаңар чахығ килген. Виталий Чебодаевке наа чыл алнындох отпуск пирерге кирек полғаннар, че чахығ пирілгенде, тынанарға пірдеезін позытпааннар. Іди Виталий Владимирович генерал-лейтенант Борис Громовтың командазынаң Афганистаннаң 15 февральда 1989 чылда сыххан.
Аннаң службазын Украинадағы Смела городта узаратхан. Соонаң генерал-лейтенант Борис Громов, Киевтегі чаа округының командующайы полып, чааҷылар частьынзар сыныхтағнаң килген. Чааҷылар, аның килерін сахтап, строевой тимненіс иртчеткен площадкадағы отты холнаң сапханнар. Командующай килген кӱнде Виталий Чебодаев КПП-да дежурство апарған полған.
- 1989 чылда чарыс айының 15-чі кӱнінде Москвадағы чаа округының чааҷыларына дембельге парардаңар чарадығ сыхханнаңар искіріг кірген. Піс ағаа ӧрін парғабыс, ибзер парар тус чағыннапча, тимнен сыххабыс, - сағысха кирче Виталий Владимирович. - Киевтегі чаа округынзар чарадығ чарыс айының 20-чі кӱнінде читкен.
Чааҷыларны КамАЗ-тығ автовокзалзар ағылғаннар. Киевсер читкенде, аэропортта Ағбанзар даа, Хызылчарзар даа билеттер чох полған. Сибирьдең парған ӱс чааҷы поездтіг Москвазар читкен. Пазағы кӱнінде ле Виталий Чебодаев Ағбанзар парчатхан поездке одырыбысхан. Хакасиядаң парған проводницалар, чир-суғҷызы Афганистанда служба апарғанын піл салып, аны чол тооза азырааннар.
Армиядаң айланғанда, Виталий Владимирович тимірчолҷы полып тӧрт чыл істенген, совхозта слесарь полған, ідӧк туралар пӱдірген. 1992 чылда Виталий Чебодаев хоных хон салған. Хада хонғаны Роза Валерьевна, Сагатаевтер хызы, «Сакура» чонға социальнай полызығ пирҷең кінде істенче, улуғ частығ кізілерге иб аразында хайынарға полысча. Чебодаев ирепчі пис палазын чон аразына кир салған.
Афганистанда служба апарған ӱчӱн Виталий Владимирович Чебодаев «Чааҷы-интернационалистке», «За службу на Кавказе» паза пайрамнығ медальларнаң сыйыхтатхан. Служба тузында ол «За отвагу» медальға турысхан полған, че, пічіктері чіт парған сылтаанда, Виталий Чебодаевке сыйии читпеен.
Автор :
Антон ЧЕРТЫКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде