ТӦӦ ЧИРІНІҢ ТУРЫСТЫҒ ООЛҒЫ
16.02.2022
Хабарлар
Газетабысха - 95 чыл. Филипп Гаврилович Бытотов «Ленин чолы» газетада асхынах нимес чыл тоғын салған. Ідӧк ол тӧреен чирі Асхыс аймаандағы Ус чул аал тилізіне улуғ хозым иткен
Асхыс аймаандағы Ус чул аалдағы ортымах школада «Тӧреен чирім» музей пар. 2016 чылда аның хойнындағы «Хорлаңа сууӌах» кружокка чӧрген ӱгренӌілернең хада Филипп Гаврилович Бытотовтаңар істезігліг тоғыс апарарға чаратхабыс. Аннаңар кӧмес искен полғабыс, че кӧп ниме пілбинчеткебіс.
Іди піс библиотекаларда ирткен чыллардағы «Хакас чирі» газетаны кӧрглеебіс паза, улуғлан парған чир-суғӌыларыбыснаң чоохтазып, кӧп наа ниме піліп алғабыс.
Филипп Гаврилович Бытотов Тӧӧ чирінде Ус чул аалда тӧреен. Тоғыс частығдох ӧкіс халтыр, аны улуғ харындастары Персе паза Прокопий кӧрӌең полтырлар. Илбек Ада чаа пасталыбысханда, харындастары пірсі пірсінің соонӌа ыырӌыдаң тоғыр кӱрезерге парыбыстырлар. Филипп ӱс туңмазынаң хада соох тураӌахта халтыр. Анаң туңмаӌахтары, Андрюша оолағас паза Чибрек хызыӌах, соохха алдыртып, ӱреп партырлар. Филипп Толя туңмазынаң на халтыр, чоо ирееленіп чуртаптырлар. Че, хайдағ даа сидік полза, олар пір дее хомай ниме идерге тартылбааннар, чахсы ла поларға кӱстенӌең полтырлар. Харындастары чааға парчатханда, Филиппке андағ хатығ чахығ пиртірлер нооза - ниме дее полза, сын кізілер полып чуртирға!
Филипп, Ус чулдағы школаны тоозып, Таштыптағы ӱгретчілер тимнеӌең училищезер ӱгренерге кірібістір. Азыхха яблах пызырып алып, он сигіс километр ӱгренерге чазағ чӧрӌең полтыр. Аӌаларының айланарын матап сағыӌаң полтыр, че олар чаада чат халғаннар.
Филипп Гаврилович «Тӧӧ» совхозты азарына кӧп кӱс салтыр. Ол туста Тӧӧ чирі Ис совхозтағы 8 ферма санына кіртір. Ус чулда аал чӧбі дее чох полтыр. Чуртағӌыларға пір ле пічік ӱчӱн Ис аал чӧбінзер, чазағ полза, чазағ, ат полза, аттығ чӧрерге килісчең. Автобустар даа чӧрбеӌең, пірее машина учураза, улуғ талаан полӌаң полтыр.
Аның кӱстенізінең Москвадаң аал хонии министерствозынаң кізі киліп, Тӧӧ чирлерін прай кӧріп алтыр. Наа совхоз азарға чарадығ алтыр. Іди «Тӧӧ» совхоз 1965 чылда азьіл парған.
Совхоз тӧстел парғанда, Ус чул ӧӧн аал пол парған, наа фермалар азыл парғаннар. Наа хазаалар, гаражтар, туралар пӱдіріл сыххан. Ікі хадыллығ школа, клуб, садығ туралары тоғынып пастааннар. «Тӧӧ» совхозтың пастағы директоры Иннокентий Алексеевич Побызаков полған. Ол - наа совхозты азахха турғызарында кӧп кӱс салған кізі. Тоғынӌылар тамахты, сӱтті, итті, тӱкті мының алнындағызынаң илееде артых ал сыхтырлар. Чон даа маңат чуртап сыхтыр, чииттер дее аалдаң пасха чирзер парбин сыхтырлар.
1965 чылда, Илбек Чиңістің 20 чылына удур, Филипп Гаврилович Бытотовтыңох кӱстенгенінең Ус чулда чаада чат халғаннарға чарыдылған хумартхы тас турғызылған. Аны прай чон, ахча чыып, тимге сығарған. Филипп Гаврилович, нандырығлығ кізі, кирек устағ-пастағзар позы чӧрӌең полтыр. Амды ол Хумартхы тас аалда иң пӧзік чирде турча.
1966 чылда Ус чулда музыка школазы азылған. Ол туста Хакас чирінде андағ школа «Знаменка» совхозтың ӧӧн аалында ла полтыр. Филипп Гаврилович музыка школазын азар ӱчӱн ідӧк матап чӱгӱр чӧртір. Андада ол «Ленин чолы» газетаның собкоры полчаттыр. Филипп Арчоолның (журналистикадағы сола ады) хабарлары газетада тӧреміл сыхчаңнар. Музыка школазында тоғынар ӱгретчілерні позы тілеп чӧртір, чахсы пілістіг кізілерні чыып алтыр. Оларның санында устағӌаа турғызылған Леонид Никитич Бурнаковты, ӱгретчілер Андрей Давыдович Сунчугашевті, Никодим Петрович Угдыжековты, Галина Николаевна Окуневаны.
Филипп Гаврилович Бытотов чітіг сағыстығ, ырах кӧрістіг паза чӱреенде чалыннығ кізі полған. Илееде чыл изере «Ленин чолы» газетаның нандырығлығ хачызы полып тоғынған. Газетаның тастындағы кӧрімін чахсыландырарына ла нимес, аның тілі пай поларына, ӧӧн хакас сӧстерін литература тіліне киреріне улуғ хозым иткен. Пос тілінең сыхчатхан газетабысты кӧдірерге кӱстенген.
Екатеринбургтағы (ол туста Свердловск) хазна университедінің журналистика факультедін тоос киліп, чиит чӱрек чалбыраанынаң чапсынған ол тоғызына. Аның статьяларын, кибелістерін читіре дее хығырғалахха, пу Бытотовтың холы полтыр тіп таныӌаң полтырлар хығырығӌылар.
Филипп Гаврилович ибде хаӌан даа чалахай паза чарых кӧңніліг полӌаң. Палаларға паарсаӌаң. Школа тоосчатхан олғаннарға хайдар ӱгренерге парардаңар чӧп пирӌең. Олар соонаң ағаа алғыстарын читірӌеңнер. Чуртағӌылар андар чуртастың хай пірее сидік сурығларын пӧгерге, чӧптезерге кил парӌаңнар. Ол, тізең, оларға хайди поларға, хайди идерге аймах чӧптер пирӌең полтыр. Законнарны чахсы пілӌең, аннаңар андар чӧптезерге кил парӌаңнар.
Ол хакас чонның ырыстығ ӱлӱзіне киртінӌең. Аның кибелістерінде дее Хакас чирінің сілиине, чонның чайаачы узына паарсазының паза киртінізінің оды чалбыраӌаң. Че позының чуртазында ағаа уғаа аар ӱлӱс тӱскен. Чаа чылларында, кічігеӧк ӧкіс халып, матап ирееленіп, хазиин чідір салған. Хакас журналистиказында аның адын, тӧлдең тӧлге читіріп, алғыстаснаң адирлар.
Автор :
Виктория ТОМОЧАКОВА, Ӱс чул аалдағы школаның хакас тілі паза литература ӱгретчізі
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде