АСТЫХПИН ЧӰГӰРЕРІ МИИСТІ ТОҒЫНДЫРЧА ТАРХЫН ТАНЫҒЛАРЫ
06.04.2022
Хабарлар
Спорт. Чир-суғҷыбыс Татьяна Костякованың чуртазы спорт ориентированиезінең паза ниик атлетиканаң пик палғалыс парған
Астыхпин чӧрері (ориентирование) хаӌаннаң улуғ аарласта. Пурунғыда ӧбекелерібіс кирек чирзер кӱн паза чылтыстар чариинаң тузаланып читчеңнер. Карталар, компастар чааӌыларға паза садығӌыларға оңдайларны нииктееннер. Че амға теере кізінің сағызы, сизігі, пик азахтары ӧӧн «тиріглер» полчалар. Астыхпин чӧрері спорт кӧрімі чіли Скандинав хазналарында тӧстелген тіп саналча. Пастағы марығ 1893 чылда Стокгольм алтында ирттір. Анда чааӌылар кӱстерін сынааннар. Пӱӱнгі кӱнде астыхпин чӧрерінӌе федерациялар 80 хазнада пар. Ол Тиксі тилекей ойыннарының программазына кірче. Тиксі тилекей ойыннары, Олимпиада чіли, тӧрт чылда пір хати иртірілчелер. Амғы туста пу спорт кӧрімі Скандинав хазналарында чахсы тиліпче. Анда марығлар тузында пас меетке 1 муң артиинаң кізі сыхчаттыр.
CCCP-да астыхпин чӧрерінӌе пастағы марығлар 1936 чылда ирткеннер. 1965 чылдаң пістің спортсменнер чоннар аразындағы синде марығласчалар. Спорт ориентированиезінзер нинӌе-нинӌе дисциплина кірче. Аннаң айғасчатханнарның илеедезі астыхпин чӱгӱрерінде узын сынапча. Ідӧк саналығ, велосипедтіг, трейл, тағлығ, автомобиль, каноэ, биатлон ориентированиезі пар. Россияда халғанӌы чылларда пу спорт кӧрімі кӱс алын сыххан. Анзын спортсменнерібістің тилекей чемпионаттарындағы чидіглері киречілепче. 1994 чылда Иван Кузьмин саналығ ориентированиеде алтын медаль холға кирген, 2005 чылда Руслан Грицаннаң Андрей Храмов чиңіс тутханнар. Пастағы спортсмен велосипедтіг ориентированиеде прайзын асхан, ікінӌізі - астыхпин чӱгӱрерінде. Чииттер дее улуғ марығларда артыхтарның артығына сыбыра сыхчалар. Пістің хазнада саналығ ориентированиенің кініне Хызылчар крайы саналча. Тиктең нимес хонӌых регионда пір ле хати нимес пу дисциплинаӌа тилекей чемпионады ирткен.
ПАСТАҒЫ ТРЕНЕР
Хакастар ӧӧнінде спорт кӱрезінең айғазарға хынадырлар. Кӱресчілер аразында пӧзік чидіглерге читкен спортсменнер илееде. Че чир-суғӌыларыбыс ідӧк пасха спорт кӧрімнерінде кӱстерін сынидырлар. Оларның санында боксерлар, альпинисттер, киберспортсменнер паза пасхазы пар. Ағбан чуртағӌызы Татьяна Костякова саарбах тузынаң астыхпин чӱгӱрерінең айғасча. Чиит ипчі чоохтапча:
- Астыхпин чӱгӱрерінең Ағбандағы спорт туризмі школазында танысхам. Піс туризмнең айғасхабыс, че тренерлерібіс удаа спорт ориентированиезінче марығларға сығарыбысчаңнар. Ағбанда паза Минсуғда иртчеткен марығларда сыйыхтығ орыннарға тӧреміл сыхчаңмыс. Чидіглерге кізінің кӧңні матап кӧдірілче нооза. Школа соонаң Хакас хазна университедінзер ӱгренерге кірібіскем. 2008 чылда вузта искіріг кӧр салғам: тренер Валерий Иванович Коков студенттерні астыхпин чӱгӱрерінҷе секцияа хығырча. Мағаа ол туста 20 час полған. Валерий Ивановичтің усғаанынаң пу спорт кӧрімінең толдыра кӱзімнең айғас сыххам. Тренер пісті сборларға, марығларға матап ал чӧрчең. Аның холында мин пастағы спорт разрядына читкем. Амғы туста Валерий Иванович тынағда, ол минің спортха хынызымны тыытхан ӱчӱн ағаа алғызым читірерге сағынчам.
СПОРТ КӦРІМІНІҢ ОҢДАЙЛАРЫ
Вуз тоосхан соонда Татьяна Костякова Сибирьдегі федеральнай университетте (СФУ) пілістерін алғыдарға чаратхан. Хакас абахай магистратурада ӱгренген, олох туста астыхпин чӱгӱрерінең айғасхан. Хызылчарда тренировкалар кӱннің сай иртчеңнер. Пу дисциплинада спортсмен чӱгӱрік, кӱстіг поларға паза картанаң тоғынып пілерге кирек. Тренировкалар тузында студенттер ортымахти 8 - 10 километр чӱгӱрӌеңнер. Программада хайди даа кӱс хосчаң тренировкалар полӌаң. Тынағ кӱннерде, тізең, тренер Сергей Владимирович Бизюкин оол-хыстарны, арығзар сығарып, картанаң тоғынарға (ол техника тренировказы тіп адалча. - Авт.), чир-чайаанда орта тудынарға ӱгретчең. Татьяна Валерьевна сағысха кирче:
- Мин университеттің піріктірілген командазына кіргем. Спортсменнерге стипендия тӧлелҷең, чол хорадығларын вуз позына алҷаң. Че пістең хатығ сурчаңнар. Соохты соох тібин, ізігні ізіг тібин, тренировкаа парчазың. Тасхар 27 градус соох турча. Піс чылығ арах тонанып алчабыс, нинҷе кирек ол син чӱгӱрчебіс. Андағ оңдайларда прай спортсменнер устарын таптапчалар. Кӱннең кӱнге тренировкаларға чӧрбезең, пӧзік чидіглерге читпессің.
Спорт ориентированиезіңде ӧӧні - карта полызиинаң кирек орынға чидері. Карта пос оңдайлығ, тимненіс чох аны оңар полбассың. Ағаа хоза, спортсменнер хайди даа таңмалалған орыннарда (контрольный пункт) пол килерге киректер. Марығ тузында оларның саны 20-ее читче. Таңмалалған орыннарда спортсменнер чип полызиинаң электроннай танығлар артысчалар. Азах меетте чарғыӌылар спортсмен, маршрутты иртіп, прай орыннарда пол килген ме тіп сыныхтапчалар.
Астыхпин чӱгӱрерінӌе марығлар парктарда, арығларда иртчелер. Арығда ойымнар, тӧңіӌектер тоғасчалар. Аннаңар спортсменнер аймах чӱгӱріс техниказын пілерге киректер.
Татьяна Костякованың таниинаң, марығлар тузында араласчыларға илееде километр тобырарға килісче. Чиит ипчі чоохтапча:
- Дистанцияның узуны марығ кӧрімінең палғалыстығ. Кӧзідімге, асғыхпин чӱгӱрерінде спринт дистанциязы 5-6 километрге тиңнелче. Классика марығлары полза, ортымахти 7 - 9 километр чӱгӱрчезің, кросста, тізең, дистанцияның узуны -12 километр. Кибір хоостыра марығлар ӱс кӱн парчалар. Кізілер кӱстерін спринтте, классикада алай кросста сынапчалар.
Сынында пу спорт кӧрімінде чӱгӱрік полары ӧӧні нимес, кізі чітіг сағыстығ поларға кирек. Тиктең нимес спорт ориентированиезін шахматха тӧӧйлепчелер. Марығ тузында араласчаа таңмалалған орыннарға иң табырах чидіп аларға кирек. Син карта хоостыра ноо орында полчатханын хап-орта пілерге кирексің. Кӧмес ле алчаастаныбыссаң, утыр саларзың. Орыннаң орынға чӱгӱріп читчезің, маңзытта сағынарға сидік, чӱрексіністіг. Че пу оңдай ӱчӱн кізілер спорт ориентированиезінең айғазарға хынадырлар.
Чир-суғӌыбыс Россияның спорт узы нормативін 2013 чылда толдырыбысхан. Ол чыл хакас хыс тиксі Россия марығларында чиңіс туттыр. Марығлар Хызылчар крайындағы Сус поселокта ирткеннер. Араласчыларның санында чоннар аразындағы класстығ спорт устары, Россияның спорт устары полғаннар. Пістің чонның оол-хыстары астыхпин чӱгӱрерінең ӧткін айғаспинчалар, аннаңар Татьяна Костякова пу спорт кӧрімінде хакастардаң чалғыс спорт узы полча, неке.
СЕКЦИЯНАҢ УСТААНЫ
Амғы туста Татьяна Валерьевна Ағбанның 19 № школазында география ӱгретчізі полып істенче. Ағаа хоза чиит ипчі спорт туризмінӌе секцияны апарча. Аның ікі ӧме, полғанында ла 12 ӱгренӌі. Олғаннарға тренировка неделяда ӱс хати иртчеттір. Неделя сай Т.В.Костякова палаларнаң хада Хакасияӌа чорыхха сыхча. Кӧзідімге, ӱр ниместе олар Ӱӱ тағӌа сых чӧргеннер. Чир-суғӌыбыс сағыстарынаң ӱлесче:
- Чағынғы чирлердеңер чоохтаза, Минсуғда астыхпин чӱгӱрерінче кӱстіг школа. Аннаң тренерлер Виктор паза Татьяна Ширниннер устапчалар. Ікізі дее спорт узы полча, ӱгренчілерінің илеедезі пӧзік чидіглерге читкен. Хакасияда астыхпин чӱгӱрерінең киректер уйан арах, че орындағы школа тилиріне ізеніс пар. Ағбанда ӱр ниместең тренер Елена Гетт тоғынча. Пістің республиказар ол Хызылчардаң кӧскен. Елена Александровна Россияның піріктірілген командазына кірче. Пылтыр ол Россия чемпионадында хола медаль холға кирген.
Ахча саринаң сидік арах. Паба-іҷелерге прай хорадығларны постарына аларға килісче. Хызылчарда ӱгренчеткенде, сборларға, марығларға ахчаны университет пирчең. Аннаңар Сергей Владимирович пісті часхы сай сборларға ал чӧрчең. Ағбанда карталарнаң даа сидіксіністер пол парча. Позым секцияны пастағы ла чыл апарчам. Сизінгенде, олғаннарның хазии уйан. Ізенчем, пола-пола тыып парыбызарлар. Соонаң ӱгренчілерімнің артыхтарын астыхпин чӱгӱрерінең айғастырарға пӧгінчем.
МАРАФОН АРАЛАСЧЫЗЫ
Татьяна Костякова - тыс пілбес кізі. Пос туста ол Ағбандағы чӱгӱріс школазында узын тилідерге маңнанча. Чир-суғӌыбыстың таниинаң, 30 час ас парза, кізі уламох спортнаң айғазарға кирек. Чиит ипчі чоохтапча:
- Кӧп чыл минің сағынған сағызым марафонны чӱгӱрібізері полған. 2018 чылда чӱгӱріс «ILove Supersport» спорт школазының орындағы пӧлии азылғанда, сах андох пазын салғам. Анда чахсы тренерлер тоғынчалар. Школазар 2018 чылда ноябрьда килгем, ікі ай пазынаң Вьетнамда, тағлығ марафонда аралазып, ікінҷі орынға сыххам.
Амды Татьяна Костякова тӧртінӌі марафонына тимненче. Ол пӱӱл майда Казаньда иртер. Анда Хакасиядаң 20 кізі аралазарға пӧгінче. Татьянаның туңмазы Тамара ідӧк пос туста чӱгӱріснең айғазарға хынадыр. Чооғының халғанӌызынзар чиит ипчі теен:
- Санапчам, кізі хайди даа хыймыранарға кирек. Ағбандағы тынағ паркында чӱгӱріснең, скандинав чӧрізінең айғасчаң чахсы оңдайлар тӧстелген. Ибде одырар орнына андар пар киліңер, арығ киинең тынып алыңар. Андада хазииңар пик полар, ол-пу сағыстарға пастырбассар. Тиктең нимес хыйғаларның чооғы пар: хыймыранғаны - ол чуртас.
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы