ӀҶЕ-ПАБАНЫҢ ПААРСАЗЫ - ПАЛА-ПАРХАЗЫНА ӦРІНІС
08.07.2022
Хабарлар
Валерий Борисович паза Валентина Егоровна
АЧИТАЕВТЕР «Хыныс паза киртініс» медальнаң таныхтатханнар
8 июльда - Сӧбіре, кӧӧленіс паза киртініс кӱні. Чылдаң чылға пу ӱлӱкӱн хазнада алғым таныхталчатханын сизінерге чарир. Ол пайрам чонның кӧңніне кірче
ӰЛӰКӰН ТАРХЫНЫНАҢАР
Пастап Сӧбіре, кӧӧленіс паза киртініс кӱні Худай ӱлӱкӱннерінің санына кірген. Аны Ах чарыхтар Пётрнаң Февронияны улуғлап, хумартхылап, таныхтаҷаңнар. Анаң 2008 чылда Россия Федерациязы Чӧбінің социальнай сурығларҷа комитеттің чарадиинаң ӱлӱкӱн тиксі Россия синінде Ирепчі хынызы паза сӧбіре часказы кӱні чіли таныхтал сыххан. Пӱӱл, тізең, Россия президенті Владимир Путиннің чарадиинаң ол официальнай ӱлӱкӱннернің санына киріл парған. Сӧбіре, кӧӧленіс паза киртініс кӱнінде кізілер чағыннарына хынчатханнарынаңар чоохтапчалар, чииттер 8 июльда хоных хончалар. Ол кӱнде сӧбіре тӧстезе, олар пик хоныхтығ поларына паза пілізіп чуртирына киртінчелер. Ідӧк ол кӱнде Ах чарыхтар Пётр паза Феврония ирепчідең сӧбірее часкалығ чуртас сурынза, олар полысчалар тіп киртініс чӧрче.
Пу танығлығ кӱнде тиксі хазнада турыстығ сӧбірелерні таныхтиры кибірге кір парған. Хакасияда андағ сӧбірелернің саны асхынах нимес. Оларға «Хыныс паза киртініс» медальлары паза аймах-пасха чидіглері ӱчӱн аарластығ сыйыхтар читірілче.
Андағ сӧбірелернің пірсі - Валерий Борисович паза Валентина Егоровна Ачитаев ирепчі полча. Олар, хынызып, паарсазып, 53 чыл чуртап парирлар. Олар чииттерге паза ибіркі чонға кӧзідім полчалар.
ЧУРТАС ЧОЛЛАРЫ
Валерий Ачитаев Сос пилтірі аалда 1947 чылда тӧреен. Ол туста аал Асхыс аймаанзар кірген. Школа соонаң ол Харатастағы тағ техникумынзар ӱгренерге кірібісче. Аны тоозып, Пии паза Асхыс аймахтарындағы аал хонии пред-приятиелерінде электрик полып істенген. Валерий Борисович, наа піліске тартылып паза чуртас оңдайын алыстырар пӧгіннер ӱчӱн, Ағбандағы ӱгретчілер институдынзар ӱгренерге кірібісче. Аны тоозыбызып, Калининдегі ортымах школада тархын паза обществознание ӱгретчізі полча. Школада Валерий Борисович 25 чыл тоғын салған. Хада тоғынған ӧме паза ӱгренҷілер аны, хачан даа улуғлап, аарлаҷаңнар. Ӱгретчі полып, ол олғаннарға чахсы пілістер пиріп, турыстығ кӧзідім полҷаң. Тыс пілбес кізі, 2007 чылда тынаға сығыбызып, ӱгретчі тоғызын тастабаан, ағаа хоза халых чуртаста ӧткін араласчаң. 2013 чылда Асхыс аймаандағы ветераннар шрігізінің кнезі полыбысхан. Чир-суубыстың тархыны Валерий Ачитаевтің хайиин хачан даа тартчаң, аннаңар Илбек Ада чаа араласчыларынаңар істезіг тоғыстарын апарып, кӧп тузалығ паза кирек искіріг тапхан. Амғы туста халых чуртаста аралазып, халых организацияларға тоғыстарында полысча.
Хада хонғаны Валентина Егоровна ідӧк Сос пилтірінде тӧреен. Школа соонаң ӱгретчілер тимнечең колледжсер ӱгренерге кірген, 1979 чылда - Ағбандағы ӱгретчілер тимнеҷең институтсар. Аны тоозыбызып, Асхыс аймаандағы ӱгредіг управлениезінде істенче. Тоғызы кӧңніне кірче, аннаңар, тынаға сыхханда даа, істенізін тохтатпаан. Амды Валентина Егоровна тынағда, че аймахтың халых чуртазында ӧткін араласча. Сӧбірезі хаҷан даа пастағы орында, аннаңар хонғанына, пала-пархаларына хынызын, паарсазын читірерге тус хачан даа таапча. Пархаҷахтарын, чапсых чиис тимнеп, ӧріндірерге кӱстенче.
ХАҶАННАҢ ТАНЫСТАР
Валерий паза Валентина пір аалдаңнар, аннаңар олған тузында хада ойнап таа турғаннар.
- Валерий минің харындастарымзар килҷең. Олар нанҷыласчаңнар, аннаңар кічігдең сығара таныспыс, -чоохтаан Валентина Ачитаева.
Олған туста хонҷых олғаннар харындас-пиҷе чіли чуртапча тізе, саба полбас. Постаң полыбысса, кізінің кӧрізі алыс парча. Валерий Ачитаев, техникум тоозып, тӧреен чирінзер айланып, тоғысха кіріп алча. Валентинаны кӧріп, сағын салған: ӧкер, ачых-чарых паза амыр хылыхтығ хыс. Чиит хыс аның чӱреене чатхан. Туғаннары, анзын сизініп, чахсы хыс тіп чарасханнар. «Аннаң артых хыс таппассың» чоохтааннар. Сыннаң даа, хаҷаннаң таныс полып, удур-тӧдір чахсы пілчеткеннер.
- Мин иң пастап кізінің ӧдігінзер хайығ салчам. Валерийнің ӧдігі хаҷан даа арығ полҷаң. Кип-азаа кірліг алай уғзалых чӧрбеҷең. Хаҷан даа иптіг тонан салҷаң. Кізілернең иптіг чоохтасчаң. Аның ол хылии чӱрееме чатхан, -чоохтаан Валентина Егоровна.
СӦБӀРЕДЕҢЕР
Валерий паза Валентина 1969 чылда хоных хон салғаннар. Тойларын чииттерге прай хакас кибірлерінең иртір-геннер. Сас тойы, хыс ааллатханы, іҷе-пабаларға пазырғаны паза даа пасха кибірлерге тудынғаннар.
Сӧбіре тӧстеен соонаң Ачитаев ирепчінің пастағы пала тӧреен.
- Хонғаным тойлығ пол парғанда, чуртасха сағыс-кӧрістер алыс чӧрібіскеннер. Тоғыс соонаң спортнаң айғасчаң полғам, анзына тың на тартылбиныбысхам. Мин ибдегі киректернең кӧбізін айғас сыххам, - чоохтаан Валерий Борисович.
Ачитаев ирепчі палаларға паарсахтар. Аннаңар хыс па, оол ба тӧрирі оларға пасхазы чох полған. Иркеҷектерін чидікпин сахтаҷаңнар. Хоныхта олар ӱс пала ӧскір салғаннар. Валентина Ачитаева, палалары тӧреенде, оларны ӧскіріп, сӧбіре часказын хайраллаҷаң. Олох туста ол Ағбандағы ӱгретчілер тимнечең институтта ӱгреніп алған. Палаларын ӧскірерінде ирепчі тиңнең тиңе айғасчаң.
Палалар школада чахсы ӱгренҷеңнер. Ӱгреніске постары тартылҷаңнар. Ибдегі тоғыстарын идерге полысчаңмыс. Мин оларға гуманитарнай предметтернең полысчаң полғам. Пабалары, саннарнаң палғалыстығ уроктар толдырчатсалар, айғасчаң. Итсе, ӱгреністе олар сидіксіністерге урунмаҷаңнар, ибдегі тоғыстарын ӧӧнінде постары идерге сыданҷаңнар, - сағысха кирген Валентина Ачитаева.
Ачитаев ирепчі палаларын, турыстығ ӧскіріп, чон аразына кир салған. Эльвира, улуғ хыстары, Томсктағы хазна университедін тоозып, Асхыс аймааның устағ-пастаанда ис-пай комитедінде тоғынча. Ӱс палалығ паза ікі пархаҷахтығ. Ольга, Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедін тоозып, национальнай гимназияда воспитатель полып істенче. Ікі пала ӧскірче. Тун хыстары Евгения, Хызылчардағы аал хонии университедін тоозып, Асхыс аймаандағы ӱгредіг управлениезінде тоғынча. Пір пала ӧскір парча.
Валерий паза Валентина ирепчі чииттерге турыстығ паза чахсы кӧзідім полча. Амғы туста оларның алты парха паза ікі кӧргенек ӧсче. Олар паарсах аға-ууҷазынзар хынып ааллап килчелер. Пілдістіг, олар хаҷан даа иркеҷектерін, чазырхадып, иркелетчелер.
ЧИСТЕКТЕП ЧӦРЕРГЕ ХЫНЧАЛАР
Ачитаевтер сӧбірезінде улуғ ӱлӱкӱннерні, тӧреен кӱннерні пай стол салып таныхтиры кибірге кір парған. Ідӧк сӧбіре, тынағ кӱннерінде чыылызып, чоох-чаахнаң чахсы тус иртірче. Валерий паза Валентина ирепчі чир-суубыстың прай даа танығлығ орыннарында полған паза прай даа кӧллерінде тынанған. Пос туста чистек теерерге хынып чӧрчелер. Удаа Он саринзар чистектеп пар килчелер. Тайға чирлерінде тынанарға кӧңнілеріне кірче. Іди чӧріп, тус иртірері оларның «хобби» полча тиирге чарир.
Ачитаев ирепчінең чоохтасхан туста пархаҷахтары ааллап килгеннер. Изеннезіп, аға-ууҷалары маң чохха тӱсчеткеннерін кӧріп, тураның пасха пӧлиинзер кіріп, сууласпин ойнааннар. Мин Валерий паза Валентинаның часкалығ сӧбіре чазыттарын алай наа хоных тӧстепчеткен чииттерге пірее чӧптер пирерге сурынғам.
- Сӧбіре часкалығ поларында пір дее чазыттар чоғыл. Часкалығ хоных полары ирепчілернің постарының холында. Сӧбіреде, удур-тӧдір улуғлазып, паарсазып паза пір чӧпнең чуртирға кирек. Часкалығ полар ӱчӱн, хаҷан даа полызып чуртирға. Палалар, анзын кӧріп, кічігдең сизін турарлар. Хоных тӧстезелер, ідӧк иптіг чуртирға кӱстенерлер, - чоохтаан Валентина Ачитаева.
АЛҒЫСТАС
Валерий Борисович паза Валентина Егоровна республика чуртағҷыларын Сӧбіре, кӧӧленіс паза киртініс кӱнінең алғыстааннар:
- Прай сӧбірелерні ӱлӱкӱннең алғыстапчабыс. Хаҷан даа ынағ паза часкалығ чуртазыннар, ирепчілер узах час чазазыннар. Іҷе-пабалар палаларына хыныстарын, паарсастарын читірзіннер. Андада иркеҷектер, іҷе-пабаларын улуғлап, хыныстарын паза сағыссырастарын читірерлер.
Сӧбіре тӧстепчеткен чииттерге пик хоных, аның істіндегі хайызығлар ниик паза чылығ ползын тіп алғапчабыс. Сӧбірелері хаҷан даа кӱс паза кӧдіріліс алчатхан орын ползын, хайда кізі кӧңні кӧдірілче, чағыннарыбысха паарсас тыыпча. Чурттарыңда хачан даа чӧптіг, ынағ тудыныңар!
Автор :
Наталья ТЮКПЕЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде