ИМҶІЛЕРГЕ - ТИККЕ ЧИР, ЧУРТ ПАЗА ХОЗА АХЧА
08.07.2022
Хабарлар
Игорь ТУГУЖЕКОВНАҢ Татьяна КУРБАТОВА (сол саринаң)
«тоғыс толдырчатхан» хоза танығларын хыйа алдырттылар
Ӧӧркі Чӧп сессиязы. Теестегі сессияның ӱзӱриине сығарылған сурығлар республикадағы хаҷанғы сидіксіністерні пӧгеріне кӧстелген, олох туста депутаттар республика законнарын федеральнай законнарға килістіре тӱзедерін узаратчалар
Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің читінҷі хығыртииның 40-ҷы сессиязының кӱн суриина депутаттарны даа, правительствоны даа, чуртағҷыларны даа сағыссыратчатхан сурығлар паза оларны пӧгерге полызар закон проекттері сығарылған. Пастағҷылар санында республика парламентінің депутаттары, правительство, прокуратура, Шира аймааның депутаттар чӧбі полғаннар, че прайзы ла чахсы паалалбаан. Депутаттар парламент ӱзӱриине ікі сурығны сығарбасха чаратханнар. Че пастирбыс изере...
ЧААҶЫЛАРНЫ ХУМАРТХЫЛАП
Россияның паза Хакасияның гимннерін паза флагтарын чеестеп турған соонаң Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің кнезі Владимир Штыгашев сессия араласчыларына чобағлығ искірігні читірген: Россияның Украинадағы ӧнетін чаа операциязында 5-ҷі алынҷа тимір чол бригадазының 8 чааҷызы чуртазын пир салған, ол санда Хакасияның алты чуртағҷызы.
- Оларның санында сержанттар, старшина паза рядовойлар. Олар суғ кисчең пантоннай тахтаны пӱдірчеткеннер. Ракета ол орынға хап орта кӧстелген. Чуртастарын пир салған чиит чааҷыларның 12 пала халған. Чааҷыларны хумартхылап, турарға хығырчам, - теен Владимир Николаевич.
Андағ искіріг соонаң чӱрек сіртли тӱсче, че чааҷы чир-суғҷыларыбыс ӧменең чат халғаны харах чазын сығарған. Сессия араласчылары пір тиң турыбысханнар. Залда сымзырых пол парған. Кізілер пастарын тӧбін тӱзіргеннер...
ПАСТЫХТАР - ОРЫННАРЫНДА
Кӱн суриина сығарылған 33 сурығның пірдеезі суурылбаан, хоза даа сурығлар кирілбеен. Пастағы тӧрт сурығ тимнегліг полған. Іди депутаттар Хакасия пазының - Хакасия правительствозы кнезінің пастағы орынҷызының паза Хакасия пазы - Хакасия правительствозының кнезі аппарадының устағҷы тоғызын толдырчатхан Татьяна Курбатованы паза республиканың финанстар министрінің тоғызын толдырчатхан Игорь Тугужековты тоғыс орыннарына турғызарға чарат салғаннар. 41 депутат Татьяна Курбатованың ӱчӱн ӱнін пирген, 38-і - Игорь Тугужековтың ӱчӱн. Оларны сығарған Хакасия пазы Валентин Коновалов.
Чоохтирға кирек, Игорь Тугужековты пу тоғыс орнына турғызарына чарадығны ідӧк Россияның финанстар министерствозы пирче. Андағ чарадығ алылған. Депутаттар Татьяна Анатольевнаа сурығ пирбееннер, Игорь Афанасьевичке пір сурығны депутат Владимир Санников пирген. Аны республика пазы минфинге пирген чахығ толдырылбааны сағыссыратхан. Аның таниинаң, 150 миллион салковай хоза хабазығ аал хонииндағыларға чал ахчазын ӧскірерге парарға кирек полған. Че сынында ол ахчаның кӧстее сала пасха - аны аал хонии техниказын киректепчеткен хоныхтарға кӧрчелер. Министр орнына чарадылған Игорь Тугужековтың искіриинең, ахча, бюджетке алызығлар киріліп, аал хонииндағыларға читірілер. Олох туста Валентин Коновалов чарадығ алыларын сахтабасха молҷаан, тоңастығларны кисчең тус алнынҷа ахчаны позыдарбыс теен, анзынаң ідӧк парламент кнезі Владимир Штыгашев чарасхан.
Пазағы ікі сурығ Ағбан городтың чарғы участоктарынзар мировой чарғыҷыларны турғызарына теелген. Іди 6№ чарғы участогынзар мировой чарғыҷаа хатап Татьяна Балгазина сығарылған. 10№ чарғы участогынзар, тізең, юрист опыттығ наа мировой чарғыҷы Анжелика Гуляева турғызылған.
КОНСТИТУЦИЯА АЛЫЗЫҒЛАР
Аннаң андар депутаттарның хайиина ікінҷі хығыртығда ӱзӱрілчеткен закон проекттері сығарылған. Андағ закон проекттері санында полған: Хакасияның Конституциязына алызығлар кирерінеңер, «2030 чылға теере Хакасияның чуртас-экономика тилізі стратегиязын чарадардаңар» республика законының хоза чардығына алызығлар кирердеңер паза ӧкіс, іҷе-паба хайии чох халған олғаннарға чурт пиреріне теелчеткен алынҷа закон акттарына алызығлар кирердеңер. Ӱзі дее улуғ нимес тӱзедіглернең чарадыл парған. Хайзы даа закон проектінің тузазы Хакасия Ӧӧркі Чӧбінің ирткен сессиязында чахсы чарыдылған.
Таныхтирға кирек, амды Хакасия Конституциязына кирілген алызығлар республиканың аймах синдегі ӱлгӱлерінеңер, кем халых ӱлгӱзіне кірче, законнарға алызығлар кирерін киректепче. Пу сессияда депутаттар «Хакасияның Оӧркі Чӧбінеңер» паза «Хакасия Ӧӧркі Чӧбінің депутады статузынаңар» республика законнарына алызығлар кирердеңер закон проекттерін алыбысханнар.
Амды республика парламенті Хакасия пазын тоғыс орнынаң суур полбас паза алында республика пазының тоғызынаңар сан пирізі орнына правительство тоғызынаңар сан пирісті ис турар.
Депутаттарның нандырии пілдірте ӧскірілген, ол санда туюххан ахча аларынҷа. Аны андағ кирекке тартчатсалар, ол Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің ӧнетін комиссиязына искірерге кирек. Кирілген алызығлар депутаттың тоғызын апарарға гарантиялар пирче, ол санда административнай паза уголовнай нандырыға тартылза, істезіг алынча оңдайларҷа иртер.
- Искіріглерні таратчатханнар удаа депутаттарның «ағаа теңерге чарадылбинчатхан» право парынаңар чоохтапчалар. 414-ФЗ№ федеральнай законда андағ оңнағ чоғылына алынҷа хайығны айландырчам, - теен Хакасия Ӧӧркі Чӧбінің кнес орынҷызы, конституция законнарын сығарарынҷа, хазна пӱдіриинҷе, законностьча паза правопорядокча комитет кнезі Светлана Могилина. - Аннаңар ол оңнағ ідӧк республика законынаң толдыразынаң хыйа алылған, ағаа чарыдылған 25-ҷі статья кӱзін чідірген.
Чоохтирға кирек, Хакасияның Конституциязына 414-ФЗ№ федеральнай закон хоостыра кирілген алызығлар ідӧк Хакасия Правительствозынаңар, Хакасия пазынаңар - Хакасия правительствозының кнезінеңер паза орындағы пос устаныстардаңар республика законнарын алыстырарын киректепче.
ӦКІСТЕРГЕ - ЧУРТХА СЕРТИФИКАТ
Тиксі хазнада ӧкістерге паза оларның санына кірчеткен палаларға чурт пирері сидік сурығлар санына кірче. Сылтағлар санында ахча асхынах позыдылчатханы, муниципальнай пӱдістерде кирексіністерге нандырчатхан чурт чоғылы паза орындағы ӱлгӱлер сурығнаң тирең айғазарға хынминчатханы. Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы искіриинең, республикада чурт аларға теесте 2308 ӧкіс олған турча, чылда, тізең, 195-і ле аны алча.
Пу сессияда республика парламенті дее, Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы даа, прокуратура даа ӧкістернің чуртха правозын чуртасха кирер оңдайларны республика синінде алғыдарынҷа чахсы пастағларнаң сыхханнар. Депутаттар оларнаң прайзынаң чарасханнар. Ӧкіс паза іҷе-паба хайии чох халған олғаннарға чурт пиреріне теелчеткен алынҷа закон акттарына алызығлар кирерінеңер ікі закон проектінең чаразып, депутаттар муниципальнай пӱдістернің пос алынҷа пӧгер сурығлар санын алғытханнар. Амды муниципальнай пӱдіс пос чирінде чурттың квадрат метр паазын турғыс полар, паа кізее чурт аларға социальнай тӧлег синін санирға полыс турар. Алызығлар полызиинаң город-аймахтарда ӧнетін чурт чыындызы тӧстелер, хайзынаң ӧкістер ле тузалан полар. Сағам андағ чыынды чох полза даа, орындағы пос устаныс ӧкістерні кӱҷӱрлердең арачылапча: ӧнетін чӧптезіг ол тураны садарға, арендаа паза залогка пирерге чаратпинча.
Хакасияның прокуроры Сергей Фирсовтың пастаанаң кирілген закон проекті хоостыра орындағы пос устаныстың ӧнетін чурт чыындызын тӧстир пӧгіннең кӧп квартиралығ тураларның ӱлӱстіг пӱдіриинде аралазар оңдай пар. Аның сылтаанда Ағбан, Харатас городтарның ӧкістерге чуртты пӱдірчетсӧк, садыс пирер оңдай пар. Андағ чурт улуғ арах таа полар, че паазы ниик полар. Чурт паазы аарлығдаңар, муниципальнай пӱдістер республика бюджедінең позыдылған субвенсияларны, чыл тоозылчатса, айландырчалар. Ӧӧн сылтағ - халған ахча пір чурт садызарына даа чидіспинчеткені. Іди Ағбан, 2021 чыл тоозылчатханда, 1,2 миллион салковай айландыр пирген.
Паза пір оңдай - чурт аларына социальнай тӧлег пирері, че хайди даа кӧрілген кирексіністерҷе. Аны 23 час толдыр салған, тӧреміл тоғыстығ паза палалығ сӧбіреліг ӧкістерге пирері кӧрілче.
Тиксі алза, ӧкістернің чурт суриин пӧкчең оңдайлар чахсы алғыдылды. Анзына Владимир Штыгашев ӧрінче. Ол пу сурығҷа сағыссырапчатханын, полған на чыл республика бюджеді чарадылчатса, искірче паза ол пӧгінге позыдылчатхан ахча синін ӧскірерге кӧӧктірче.
КЕМ «ӦКІС»?
Че мыннаң пу сурығ ӱзӱрии тоозылбаан. Шира аймааның пазы Андрей Диринг Хакасияның хай пірее законнарының тоғызын тохтадар пастағнаң сыххан. Олар орындағы пос устаныстың ӧкістерге хабазарынҷа сурығларны пӧкчең оңдайларына теелген. Шира аймаа пазы чазырбаан, аймах устағ-пастаа ол сурығларға сыданминча! Ӧӧн сылтағ - сурығларны пӧгеріне ахча республикадаң даа, федеральнай кіннең дее уйан позыдылча. Пір ӧкіс палаа чуртты садызып алар ӱчӱн, устағ-пастағ 10-ҷа садығ мариин чарлапчаттыр... Салтарында, чыл тоозыларына республика бюджедінзер 40-ча миллион салковай нандыра ызылча. Сылтағ - олар кӧрілген кӧстегҷе тузаланылбааннар! Нинҷе ӧкіс пала пос чуртына кір полбин халған... Чуртха теесте турчатханнарның ӧӧн чардығының чарғы чарадии пар, оларны толдырбинчатхан ӱчӱн, муниципалитеттерге чарғы приставтарының хатығластары салылча. Ӧкістерге алынҷа тура пӱдіріп читірерге итсе, чурт паазы ла санға алылча, аны пӱдірерге чир істезиине паза пасха хоза сурығларны пӧгерге хорадынғаны санға алылбинча... Исте-исте, сағынчазың, кем пістің «ӧкіс»? Кем «iҷe-паба» (республика-хазна) хабазии чох ирееленче.
Владимир Штыгашев ӧкпезін хайдар идерге пілбеен! Аймах пазын пос тоғызын толдырарға хынминчатханынаңар хатығ чоохтанған.
Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің кнес орынҷызы, хазых хайраллирынҷа паза социальнай политикаҷа комитет кнезі Евгений Молостовтың таниинаң, республика ӱлгӱзі паза муниципальнай пӱдістер ол сурығҷа пір чарадыға килзе ле, муниципальнай пӱдістің полномочиезі тохтадылча. Ікінҷі оңдай - муниципалитеттер сурыға сыданминчатханы киречілелзе, ӱзінҷі оңдай - федеральнай закон алылза. Правительство муниципалитеттернің пу полномочиезін тохтадарынаң тоғыр. Сибирьдегі федеральнай округтағы регионнарның опыды даа киречілепче, муниципалитеттер ол тоғысты чахсы толдырчалар. Салтарында депутаттар Андрей Дирингтің пастаан сессия ӱзӱриинең хыйа идібіскеннер.
ИМҶІЛЕРНІ ТАРТАР ПӦГІННЕҢ
Ӱгредіг чылы тоозыл парды, студенттер дипломнар алчалар. Кем-де хаҷанох пӧк салған, хайда ол істенер, кем-де ам даа істеніс чолын хайда пастирынаңар сағыссырапча. Пу сағыссырас тузына килістіре Хакасия имҷілерге кӧрілген хабазығларны алғытча. Хайдағ чахсы хабазығнаң наа кадрларны республиказар тартарға? Пу сурыға республика ӱлгӱлері ситкіп хайғаны чарадылған хабазығлар аймаанаң кӧрінче.
Закон проектінең таныстырған Хакасияның хазых хайраллаҷаң министрінің тоғызын толдырчатхан Александр Стреленко. Аның таниинаң, пӱӱнгі кӱнде читірілчеткен тӧрт хабазығ алыстырылар паза хоза тӧрт наа хабазығ кирілер. Алыстырылчатхан хабазығлар санында: тымо тузында тоғысха тартылған студенттер тоғысха сыхса, пір саңай тӧлелчеткен хабазығны, 500 муң алай 250 муң салковайны, аларынҷа сидіксініс чох полар; алында алынҷа специалисттерге, ол санға участоктағы олған имҷізі паза терапевттер кірбинҷе, пір саңай тӧлелчеткен хабазығ 150 муң салковайға тиңнелген полза, амды 250 муң салковайға теере ӧскірілген; кӧстегліг чӧптезігҷе ӧнетін ортын ӱгредігні алчатханнарға хоза стипендия 1000 салковайдаң 2000 салковайға теере ӧскірілер, пӧзік ӱгредіг алчатханнарға - 2000 салковайдаң 4000 салковайға теере. Хоза кирілче мындағ хабазығлар: пӧзік паза ӧнетін ортын ӱгредігліг специалисттерге, кем пастағызын на Хакасияның хазна имнег тураларында істеніп пастапча паза ӱзігі чох 3 чыл тоғынар, чал ахчазына хоза ай сай 10 муң салковай тӧлелер; ідӧк ай сай 10 муң салковай чал ахчазына хоза тӧлелер аалдағы паза 50 муң азыра чуртағҷылығ городтардағы табырах имнег полызии службаларында паза ФАП-тарда хығыртығларҷа тоғынчатхан имҷілерге паза фельдшерлерге, хоза тӧлег тӧреміл тӧлелер; паланы 3 часха теере ӧскірерінҷе тынағдағы имҷілер паза фельдшерлер тоғысха ирте сыхсалар, палаа 3 час толғанҷа чал ахчазына хоза 20 муң салковай ал турарлар; ӱзігі чох 10 чыл тоғын салған имҷілерге чурт собственностьха пиріл турар. Прай пу чарадығларны чуртасха кирерге 2022 чылда республика бюджедінең хоза 27 миллион салковай кӧр саларға кирек, 2023 чылға - 85 миллион салковай. Закон проекті тиксі, пастағы паза ікінҷі хығыртығда, алыл парған.
Имҷілерні ідӧк тикке чир участогын ал полар льготалығ чуртағҷылар санына кир салғаннар. Андағ пастағнаң Хакасия правительствозы сыххан, закон проектінең республиканың чир паза ис-пай хайызығларының министрі Евгений Тарасов таныстырған.
АЛТЫН КИРЕК ЧОҒЫЛ
Закон проекттерін ӱзӱрібіскен соонаң республика парламентінің депутаттары Хакасия пазының чӧбінҷе Россияның Федеральнай Чыылииның Хазна Думазынзар закон сығарҷаң пастағнаң сығарға чаратханнар. Олар «Аң-хуснаң нандырығлығ тузаланардаңар паза Россияның алынҷа закон акттарына алызығлар кирердеңер» федеральнай законының 5 паза 16 статьяларына алызығлар кирердеңер» федеральнай закон проектін сығарчалар. Ідӧк Россия правительствозының кнезі Михаил Мишустиннің адына ікі айланыс ызарға чарадылған: алтынны істезер, тілир паза анир пӧгіннең ис-пай участоктарынаң тузаланар правоны пирерін хызырардаңар паза Хакасияның хара тас предприятиелеріне хазна хабазиин пирердеңер. Пу сурығларҷа сығысчатхан сидіксіністер республика чуртағҷыларына таныс паза газетабыста чарыдылча.
Депутаттар ідӧк республика правительствозының сӧп-сапты сығарарынҷа пӱӱнгі кӱндегі киректеңер искіриинең танысхан. Чоох тутхан республика пазының орынҷызы Юрий Курлаев. Правительство, регион операторын «чидініп» тиирге чарир, полған на город-аймахтағы сидіксіністерін пӧгерге полызарға тимде. Депутаттар андағ киректең тоғыр ползалар даа, кӱскӱзін кирек алысханнаңар наа искіріг сағыпчалар.
«Правительство чазы», тізең, республика бюджедінің парызын ӧскірерінҷе апарылчатхан тоғысха чарыдылған. Депутаттар алнынзар искірігнең Хакасия пазының орынҷызы Сергей Комаров сыххан. Аның искіриинең, республика правительствозы нацпроекттерде, федеральнай программаларда ӧткін араласча, килкім предприятиелернең налог тӧлирінҷе, инвестиция проекттерін чуртасха кирерлерінҷе тоғынча, идінҷектерге паза кічіг предприятиелерге хабасча паза пасха даа тоғысты апарча. Республика парламенті правительстваа ол тоғысты чахсы апарарынҷа позының чӧптерін пирген, олар ідӧк Валентин Коноваловха ызыларлар.
Мыннаң депутаттар тоғыстарын тоосханнар. Пазағы сессия, ӱртӱн айы тоозылчатса ла, иртер. Амды, тізең, депутаттар «каникулларға» сығыбысты тиирге чарир.
Автор :
Наталья СУБРАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде