ХАДА-ПІРГЕ ТОҒЫНЗАБЫС, ТИЛІC ПОЛАР
Тоғыс чорығы. Хакасия пазы Валентин Коновалов тоғыс чорығынаң Ағбан пилтірі аймаандағы Солнечнай аалзар чӧрген. Анда ол экологияны хайраллирынҷа паза чир-чайааннаң тузаланарынҷа ведомстволар аразындағы комиссияның чыылиин иртірген, iдӧк орындағы чуртағҷыларнаң тоғасхан
КОМИССИЯ ЧЫЫЛИИ
Солнечнай аал Ағбаннаң ырах нимес (35-че километр) чазылығ чирде орныхча. Аны ибіре тағлар ырахта сала ла кӧрінчелер, че хости, кидеркі саринаң, тағлар осхас ӱӱп салған чирлер кізі хараана тасталчалар. Анзы хара тас аныпчатхан разрезтернің тоғызы полтыр. Олар, андағы чазылардағы чирні чара чачырадып, чир алтынаң хара тас сығарчалар. Андағ ««хонҷых» предприятиелер чағынғы аалларға иптіг чуртас пирбинчелер, киині кірлепчелер, мал тударына даа тың харығ полчалар.
Валентин Коновалов аалзар килгенде, аны удурлааннар Хакасия пазының орынҷызы Юрий Курлаев, республиканың чир-чайаан ис-пайы паза экология министрі Владимир Лебедев, Солнечнай аал чӧбі муниципальнай пӱдістің пазы Николай Сергеев, Ағбан пилтірі аймаа администрациязының кізілерi паза хара тас аныпчатхан разрезтер устағҷылары.
Андох чазыда «Экологическая лаборатория» пазылған «Форд» автомобиль турған, аның хыринда аймах сомнар хызылған стенд тимнел партыр. Iдӧк ол стендте «Піс, Солнечнай аалның чуртағҷылары, промышленностьты тилідеріне тоғырланминчабыс, че ибіркіні кірлепчеткеннең тоғыр полчабыс» паза «Арығ кии» лозунгтар хызылых. Анда орындағы чуртағҷыларнаң чоох алысчатханнар Ӧӧркі Чӧптің экология комиссиязының кнезі Валерий Старостин паза Хакасияның кізі праволарынҷа уполномоченнайы Андрей Шулбаев.
Ведомстволар аразындағы комиссияның чыылии чазыда, олох автомобиль хыринда иртірілген. Пастап Хакасия пазына мобильнай экология лабораториязы хайди тоғынчатханын, кии хайдағ синге кірлелчеткенін синепчеткен приборларның тоғызын кӧзіткеннер.
МИНИСТР ВЛАДИМИР ЛЕБЕДЕВТІҢ ЧООҒЫНАҢ, МОБИЛЬНАЙ ЛАБОРАТОРИЯ 2021 ЧЫЛДАҢ СЫҒАРА ТОҒЫНЧА, АЙМАХ ГОРОД-ААЛЛАРҶА ЧӦРІП, КИИНІ СЫНЫХТАПЧА.
Iди ол алынҷа чирлерде кии арығ полчатханын ікі муң азыра хати синеен, хай пірее орыннарда кии кірлелчеткенi iлезіне сығарылған. Лаборатория федеральнай органнарда аккредитация алған. Амды пӧгін – хара тас аныпчатхан предприятиелернең чӧптезіп, чир чара чачырадылчатханының кӱзін хызырары, федеральнай органнарнаң палғалыс тудып, разрезтернің тоғызына киині кірлебес наа технологиялар кирері. Андағ пічік Москвазар ызылған.
Чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозына iдӧк стационарнай лаборатория кирек. Андағ чарадығ алыл парған, штаттар тимнелче, пазағы чылда аккредитация иртірілер. Хара тас аныпчатхан компанияларнаң пу кӧстеглерҷе тоғыс апарылча.
«Черногорский», СУЭК, «Степной» хара тас аныпчатхан предприятиелернiң устағҷылары комиссия чыылиинда постарының тоғызындағы сидікciністерінеңер искіргеннер. Оларның чооғынаң, хара тас пірееде позы кӧй сыхча, андағ кирек полдыртпас пӧгіннең, аймах наа технологияларнаң тузаланчалар. Чара чачырастарның кӱзін хызырарға кӱстенчелер, че чирні пір дее чара чачыратпин тоғыс апарар оңдай чоғыл. Iдӧк киині кірлебес пӧгіннең наа технологиялар кирілче. Солнечнай аал чуртағҷыларынаң чахсы палғалыс тудылча. Анзын аал чӧбінің пазы Николай Сергеев киречілеен.
Мында орындағы чуртағҷылар постарының кӧрізін читіргеннер. Оларның чооғынаң, разрезтернің тоғызында пiр дее ниме алыспинча, кии кірлелче, хара тас кӧйчеткенi хан тигірдең дее кӧрінче. Че олох туста чуртағҷылар хара тас аныпчатхан компанияларны аалға полысчатхан, тоғыс орыннарын пирчеткен ӱчӱн алғызын читіргеннер.
Валентин Коновалов, комиссия чыылииның салтарларын кӧріп, кирек чахығлар пирген.
– Аал чуртағҷыларына, пу орыннаң кӧспин, мында чуртирға чӧп пирчем. Хара тас аныпчатхан компанияларның тоғызын паза пу чирлердегі ибіркіні сыныхтаҷаң комиссия тӧcтелер. Чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозы аалдағы чуртасты чахсыландырар план тимнеп салар. Разрезтерге мындағы чирлер 30 чылға арендаа пиріл парғаннар. Олар, пу чирлерде рекультивация идіп, оларны аал хонии чирлерiне айландырарлар. Кии кірлелчеткені сыныхтағда тудылар. Республикада чонны кӧзірер паза даа пасха программалар тоғынча. Кӧзерге сағынчатханнар пос кӧңнінең не парар праволығлар, – теен Хакасия пазы.
ЧУРТАҒҶЫЛАРНАҢ ТОҒАЗЫҒ
Республика устағҷызы аалдағы Культура туразының актовай залында чуртағҷыларнаң тоғазығ иртірген. Пастап экранда «Хакасия наши дни» фильм кӧзіділген. Хакасияның правительство аппарады устағҷызының орынҷызы Ирина Емельянова тоғазығда хайдағ устағҷылар араласчатханнаңар искірген.
Хайди Валентин Коновалов чоохтаан, амды чоннаң кӧні чоохтазығ апарар оңдай пар. Итсе, ам коронавирус чуғынҷах ағырығ тарапчатханының сині пазох кӧдірілче. Республиканың чуртас-экономиказын тилідер пӧгіннер турғызылған, оларны чуртасха кирер кӧстеглерҷе тоғыс апарылча. Ирткен чылларда кӧп тоғыс толдырылған, хазна алымы, коммерческай кредиттер хызырылған, ӱзӱрлелген ахча социальнай кирексіністерге хорадылча... Амды кӧні чоохтазығ апарарбыс, сурығлар пиріңер, ниме сірерні сағыссыратча, сағыс-кӧрістерің хайди даа санға алылар.
Чоохтирға кирек, ведомстволар аразындағы комиссия чыылии иртірілген соонда тоғазығда кии кiрлелчеткеннеңер, чир чара чачырадылчатханнаңар пір дее сурығ пирілбеен. Чуртағҷылар автобус чӧрізінеңер, олған садынаңар, культура тоғынҷыларының чал ахчазы тӧбіннеңер, паалар ӧсчеткеннеңер, имҷілер чидіспинчеткеннеңер паза даа пасха кӧп сурығ пиргеннер.
Имҷілер чидіспинчеткен сурыға Валентин Олегович нандырған: «Пу сурығ прай Россияа теелче. Піс вузтарда ӱгренчеткен студенттернең кӧстегліг чӧптезіглер итчебіс. Ӱгредиин тооссалар, олар Хакасиязар айланарлар. Амды андағ 700 чӧптезіг иділген, ол студенттер Ағбандағы ХГУ-да, Москвада, Санкт-Петербургта, Хызылчарда ӱгренчелер. Республиказар тоғынарға килзелер, оларға льготалар пирілер: имҷее пір хати пирілчеткен 500 муң салковай тӧлелер, фельдшерге – 350 муң салковай. Iдӧк служебнай чурт пирері кӧрілче, чиит специалист 10 чыл тоғын салза, чуртха приватизация идерге чарадылча. Пу кӧстеге пӱӱл бюджеттең 100 миллион салковай позыдылған, пазағы чылда ағаа 170 миллион позыдылар. Мындағ программаны соонаң ӱгретчілерге тарадарбыс».
Полған на сурыға Хакасия пазы толдыразынаң нандырған, республика синінде толдырылар сурығларҷа кирек чахығлар пирген.
Прай сурығлар пирері тоозылғанда, аал чӧбінің пазы Николай Сергеев регион устағҷызына чуртағҷылар адынаң алғызын читірген, сірер сын чон губернаторы полчазар теен.
– Пу пістің халғанҷы тоғазығ нимес, мыннаң мындар оларны узарадарбыс. Прай сурығлар сағамох пӧгіл парбас, че олар хайди даа пӧгілер. Чоллар, ФАП-тар пӱдірербіс, тыхтағ тоғыстарын апарарбыс, хада-пірге тудынып, прай пӧгіннерні толдырарбыс. Аалдағы чуртасты хайди даа тилідербіс, – теен Хакасия пазы Валентин Коновалов.
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |