«МИРҶЕҢ ООЛНЫҢ» ЧАРЫХ ЧЫЛТЫЗЫ
Пайрамнығ тӧреен кӱнi. Пӱӱл 11 ноябрьда хакас чонның хынған артизi Юрий Топоев 70 чазын толдырарҷых.
Ол 20 чыл азыра мының алнында ах чарыхтаң парыбысхан
Тус хайди табырах паза пiлдiртпин иртче! Мағаа Юрий Топоев пiснең хада ӱр ниместе ле пас чӧрген чіли пілдірче. Ол 50 часха даа читпин чуртастаң парыбысхан. Чайаачы ирен актёр полып ойнаан, хормачы чоохтар паза кибелiстер пасхан, чӱректер тибiретчеткен сарыннар толдырҷаң. Н.Ф.Катановтың адынаң хазна сыйиин аларға маңнанғанох. Чон аны тың улуғлаҷаң, «Мирҷең оол» ойыннарына хынып чӧрҷең. Че, минiң сағызымнаң, пiс аны турыстыра паалап полбаабыс.
Сағынчазың, ноға ол пастап Хакас драма театрында, анаң «Читiген» театрда тоғынып, парыбысхан, cоонаң Хакас филармониязының артизi чiли аалларда чалғызан ойыннар кӧзiт чӧрҷең? Ол позының ӧӧн чолын тiлеен полар! Артист режиссёрның сылтаанда тоғынча. Режиссёр ағаа ойында роль пирбезе, ол тоғыс чох одырча. Че чайаачы кiзее тынағ чох тоғынарға кирек! Iди полбаза, аның узы ӧспес.
Тиктең нимес Юрий Гаврилович, позы ойыннар пазып, анда пасхаларынаң хада ойнирға кӱстенҷең. Аны хоостыра «Читiген» театр, Юрий Топоевтiң ойыннарын турғызып, кӧрiгҷiлернi позынзар тарт сыххан.
Юрий Топоев пiстiң «Хакас чирi» газетабысха полысчаң. Газетаа пазыныс тузында пiснең хада аалларҷа чӧрiп, клубтарда кiзiлернi чығҷаң. Пiс, тiзең, чыылған чонны газетаа пазынарға чӧптеп турғабыс. Аның хормачы чоохтары паза ойыннары пастап пiстiң газетабыстың страницаларында чарых кӧрҷеңнер.
Юрий Гаврилович хазых туста iкi чуғаҷах книгаҷах сығарған. Андар хормачы чоохтары кирiлген. Ол позының прай ойыннарын, чоохтарын паза кибелiстерiн, пiр улуғ книгаа чыып, сығарарға сағынҷаң. Пiс тее, газетаа чарлағ пирiп, ағаа полыс пирерге тiп, чоннаң ахча чыып аларға пӧгiн тутхабыс. Че ахча уғаа асхынах чыылған. Анаң Юрийнiң пӧле туңмазы Ирина Тодинова, ӱреен соонда, аны хумартхылап, прай чайаачы тоғыстарын чыып, пос ахчазына улуғ книга сығарыбысхан. Ол книга даа кӧп тарабаан, Ирина Ивановнада ам даа ӱс чӱсче экземпляр хайраллалча. Библиотекалар, олаңай кiзiлер дее ноға-да албинчалар. Анзы пiлдiзi чох. Юрий Топоевтiң ол чоохтарында хакас тiлiнiң ciлии чыыл парған тиирге чарир.
Аның аҷазы Михаил Гаврилович Топоев iдӧк актёр полған. Ол Юра туңмазының ойыннарын пӧзiк синде турғысчаң. Оларның iҷезi Дора Михайловнаның туңмазы Людмила Михайловна харындастарның хайди ӧскеннерiн кiчiгдеңӧк кӧрген.
Юра оолах алты частығдох пастағы классха парған. Ол аҷазы Миша чiли маңат ӱгренҷең. Прай ниме ағаа ниик пирiлҷең. Че улуғ класстарда мирҷең оолның хылии сығызып пастаан. Пiр чирде ӱр одыр полбас оолахха тасхар ойнирға кирек. Ол туста Миша аҷазы книгалар хығырҷаң. Школада уроктар полчатса, Юра cырайын артист чiли тудып, пiреезiне кӧӧгiп, класстағы олғаннарны хатхыртчаң. ӱгретчi доска хыринаң классар айланза, пiр дее ниме полбаан чiли, сым одырыбысчаң.
Ибде дее Юра Миша аҷазын тарындырып алҷаң. Анзы туңмазын чыс пар килҷең. Ууҷалары, cымых алып, iкiзiн дее чырт салыбысчаң.
Мишаның, школа тоосчатханда, аттестадында пiр ле «тӧрт» полған, пасхазы саңай ла «пистер». Юра, школа тоосчатханда, хайдар парарын пiлбин турған. Ана ол туста Ағбаннаң килген кiзiлер школаны тоосхан оол-хыстарны, аалларҷа чӧрiп, Ленинградтағы театр институдынзар кiрерге чӧптееннер. Аалдағы ӱгретчiлер, Юраның артист полар хылиин кӧрiп, аны аға-ууҷазы пастыра Ағбанзар позын сынап кӧрерге пар килерге чӧптеп сыхханнар. Аға-ууҷазы iкiнҷiлезе дее, Юраны Ағбан городсар Миша аҷазынаң хада ызыбысханнар. Ағаа андада 16 час таа толбаан полған. Миша аҷазы, артист поларға сағынмаан кiзi, хыныға позын сынап кӧрерге чарадыбысхан. Ол iди iкi турны маңнаныстығ ирт чӧрiбiскен. Юра, тiзең, iкiнҷi турның салтарын сағыбин даа, ибзер ойлада халған. Ибдегiлерге ӱгренерге кiр полбадым тiп чоохтап пирген. Че iкiнҷi кӱнiнде Миша аҷазынаң телеграмма чиде тӱскен: «Юра ӱзiнҷi турны иртерге Ағбанзар табырах килзiн!» Iди Юраа нандыра парарға килiскен.
Сыныхтағлар тузында Миша пурун кiрҷең, Юра, тiзең, аҷазының соонда комиссияның алнында турыбысчаң. Ол аҷазы ӱгрен салған кибелiстернi, басняларны хығырҷаң. Халғанҷы турда Юра комиссияның алнында «Неуловимые мстители» кинодағы «Погоня, погоня...» сарынны хысхырып сарнап пирген. Анаң хайди пiлгенни плесет салған, хайди ла полза хойралған. Комиссиядағылар, аны кӧрiп, майыхханҷа хатхырғаннар.
Ана iди iкi харындас, Ленинградтағы театр институдынзар ӱгренерге кiрiп алған. Юра пастағы курста ноо нимее килгенiн оңар полбинчатхан. ӱгредиин тастап, ибзер нанар сағызы полғанох. Че соонаң кӧнiгiп пастаан. ӱгредiге чаба чадыбысхан. Артист узына оларны Сергей Васильевич Гиппиус ӱгреткен. Пiрсiнде ол Хакасиязар килгенде, Иc аалзар килiп, Топоев харындастарда тохтаан. Оларнаң хада Сергей Васильевич суға сомарға, хармахтап чӧрерге хынҷаң. Ол анда маңат тынанып алған.
Харындастар 1974 чылда Ленинградтағы кино паза театр институдын тоос салғаннар. Юра олох чылда хада ӱгренген хыс Валентина Сабанинанаң хон салған. 1975 чылда оларның хызыҷах тӧреен. Чиит пабаны олох чылда армияа апарыбысханнар. Службадаң айланғанда, ол хынған тоғызына чаба чадыбысхан.
Режиссёр Василий Иванович Ивандаев «Читiген» театрны тӧстеенде, андар Юрий Топоев, Георгий Сагалаков паза Игнат Кайдачаков тоғынарға алылғаннар. Театрның ӧӧн пӧгiнi ойыннарны хакас тiлiнең турғызары полған. Юра ол туста «Чурта, чурта, Аглона» позының пастағы ойынын пас салған. Аны режиссёр В.И.Ивандаев турғысхан. Тун ойынны кӧрерге залға кiзi толдыра чыылған. Соонаң ол ойын аймах театр фестивальларында пӧзiк паалағ алған.
1989 чылда Хакас филармониязы тӧстелгенде, Юрий Топоев андар парыбысхан. Ол хомыснаң, чатханнаң паза тӱӱрнең ойнирға ӱгренiп алған, хайлирға пiлҷең. Филармонияның артисттерiнең хада Хакасияны прай даа ибiр салған. Олох тустарда Юрий позының кибелiстерiне кӧглер пас сыххан. Аның «Чирiм, минiң чирiм» чӱректең cыххан сарыны кiзiлернiң харах частарын сығарҷаң.
Юрий Гаврилович соонаң пiр актёрның театрын азып алған. Анда ол автор, режиссёр, актёр полған. Аны «хакас Петросян» тiп солалап сыхханнар. Аның ойыннарына кiзiлер хынып чӧрҷеңнер, залға кӧрiгҷiлер толдыра полҷаң. Юрийнiң кӱлкiстiг ойыннарын кӧрiп, кiзiлер тосханҷа хатхырызып алҷаңнар. Хай пiреезi cценада постарын даа кӧр тапчаң. Ойын тоозыл парза, аны, cценадаң позыдарға хынмин, илееде тутчаңнар.
Юрий Топоев тоғызон чыллардағы алызығлар тузында пасхаларыох чiли сидiк чуртаҷаң. Ағаа ойыннарынаң аалдаң аалға велосипедтiг алай чазағ даа чӧрерге килiсчең. Пiрееде аалдағы клубта кiзi кӧп тее чыылыспаҷаң.
Олох чылларда Юрий Гаврилович «Тохта, айна!», «Пиргал хат паза Мирҷең оол» хазалҷых ойыннар пас салған. ӧӧн рольларны позы толдырҷаң.
1993 чылда Юрий Гаврилович Топоевке «Хакас Республиканың саблығ артизi» аарластығ ат пиргеннер. Анаң 1999 чылда Н.Ф.Катановтың адынаң хазна сыйиина турысхан.
Юрий Гавриловичтiң кӧңнi кӧдiрiл парған. Ол «Алыптар» саблығ пьесазын пас салған. Аны аҷазы Михаил Гаврилович турғысхан. Ол «Читiген» театрда илееде чыллар кӧзiдiлген. Анаң философскай «Тӱгенҷi хан» халғанҷы ойыны пазылған. Ачырғасха, ол аны cценада турғызылғанын кӧрерге маңнанмаан. Юрий 47 частығда ах чарыхтаң парыбысхан. Таланттығ артисттiң чуртазы iди ирте ӱзiлгенi ачырғастығ. Изен-хазых полған полза, ол амға теере нинҷе чайаачы тоғыс пас саларҷых! Ол, тiзең, хынған тоғызына тӱгеде пирiнiп, тигiрдегi улуғ чылтыс чiли чарып парыбысхан.
Сӧс соо: «Читіген» драма театры Хакасияның саблығ артизі Юрий Топоевтің тоғылах чазын таныхтирға тимненче. Ағаа чарыдылған иир (16+) 12 ноябрьда 17.00 часта «Читіген» театрда иртер. Анда драматургтың хормачы ойыннарының кизектері паза сценкалар кӧзідiлер, iдӧк артисттер аның сарыннарын толдырарлар.
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |