ХАКАС ЭСТРАДАЗЫНЫҢ АЛТЫН ӰНI
21.12.2022
Хабарлар
Пайрамнығ тӧреен кӱнi. 20 декабрьда композитор, чоныбыс чахсы таныпчатхан паза хынчатхан ырҷы, аймах марығларның паза фестивальларның чиңiсчiзi, Хакасия искусстволарының саблығ тоғынҷызы, республикабыстың чон артизi Герман Танбаев пайрамнығ тӧреен кӱнiн таныхтаан. Ағаа 60 час толған
Cӧбiребiсте хас-хаҷаннаң сарын-тахпах чайылҷаң, аннаңар чайаачы чолдаң пасха чолҷа парбасчыхсым. Iҷе-пабам, харындастарым гитаранаң ойнаҷаңнар, iдӧк пабам чатхан хахчаң. Ол туста фонограмма чох полҷаң, тiрiг музыка турабыста ӱзiлбеҷең тiп чоохтапча Герман Гаврилович. Ағаа хоза, 9 часха улуғ харындазы музыка училищезiнде ӱгренген. Аның домранаң ойнапчатханы, гастрольларға чӧрчеткенi туңмазына хынығ полҷаң. Школа тоосхан Германны харындазыох музыка училищезiнзер ағылған, мыннаң аның чайаачы чолы пасталған. Ӱбӱрҷең пӧлiкте ӱгренiп, трубач специальнозын алған, ӱгретчiзi Владимир Иванович Тиняков полған. Армияа парғанда, оркестрде ойнаан, ансамбльнаң Сибирьдегi федеральнай округ синiндегi паза пасха даа марығларда араласчаң. Армия соонаң тӧреен чирiнзер айланған, Культура туразында хоос устағҷы полған. Анда тоғынып, iдӧк аймах-пасха марығларда ӧткiн араласчаң. Культура тоғынҷызы теелбек саларға, сарнирға, кӧг тирiглерiнең ойнирга кирек тiп санапча Герман Гаврилович.
Герман Танбаев гитаранаң, Владимир Доржу баснаң ойнаан, ол туста саблығ полған сарыннарны сарнааннар. Пола-пола хакас эстрада сарыннарын толдырарға сағыныбысханнар, че ол туста андағ килiстiре сарын пiр-iкi ле полған. Соонаң Герман Гаврилович радиозар тоғынарға килген. Фонограммаларны исчеткенде, 1967 чылда Москвада пазылған В.Г.Чаптыковтың «Хыныстың ыры» сарыны тоғас парған. Гитара, барабан паза пасха кӧг тирiглерi тiрiге ойнапчатханы хоостыра хакас сарын толдырылчатханын пастағызын на ис салып, тың хайхаан. Пу сарын эстрадаға килiстiре толдырылған. Iдӧк Г.И.Челбораковтың «Арығ сағыстар» сарыны эстрада чозахтарына килiстiре полған. 1985 чылда Асхыста «Тигiр хуры» марығ иртiрiлген, ӧткiн, сарын пасчатхан чииттер чыылызып, танысхлааннар. Анда Герман Гаврилович арғыстарынаң хада эстрада чолында пастағы хаалағларын иткен.
1989-1990 чылларда «Хайҷы» ӧме тӧстелген. Музыка училищезiнiң эстрада-джаз пӧлиинзер Сергей Боргояков, Тимiрек Сунчугашев, Леонид Ивандаев ӱгренерге кiрiп алғаннар, аннаң Александр Куц устапчатхан, iдӧк ӱгретчiлерi аразында Владимир Адьянов полған. Олар, чиит оолларны чыып, «Хайҷыны» тӧстееннер. Александр Иванович ӧмее мындағ ат пирерге чӧп пирген, ол кӧбiзiне таныс сӧс. Чиит ӧме концерттернең кӧп чӧрҷең, Владимир Алексеевич оолларны аалларҷа тарт чӧрҷең. Олох тустарда пастағы рок сарыннары тӧреен. Марығларда араласчаңнар, 1991 чылда «От ырында» Гран-при алғаннар. Соонаң фонограмма тузы килген.
– Владимир Алексеевич хатхырҷаң – фонограмма араға iспинче, тамкы тартпинча, тоғысха орайлатпинча. Ансамбль тоғызы кiзiнең палғалыстығ нооза, араласчыларның пiреезi ағырыбысса, пасхазы тоғыс чох одырча, аны сахтапча. Аннаңар фонограмма сыхханда, кӧг тирiглерiнең тiрiге ойнапчатхан ансамбльлар асхынахтаң асхынах хал сыхханнар, – чоохтапча Герман Танбаев.
Пастап концерттерге чон кӧп чӧрҷең, фонограмма тузы пасталыбысханда, iдӧк ағаа орта 90 чыллардағы сидiк тустар килiс парған, чонның ол кӧзiдiглерге чӧрер ахчазы чох полыбысхан, аннаңар даа концерттер асхынах тимнел сыххан. Андада тиксi культура чуртазы изелген. Эстрада чолы туюхтал парыбысхан тiп таныхтапча композитор. Хайдағ-да тус ол радиода тоғынған, анаң 2012 чылда хатап культуразар айланған. Пазох чыылысхан ӧмее, кӧг тирiглерi, аппаратура чох полғаннаңар, фонограмманаң на тузаланарға килiскен. Аны хоостыра концерттер турғысханнар, 2014 чылдаң Герман Танбаев «Хайҷынаң» устап сыххан. Че пу тусха эстрада сарыннарын кӧг тирiглерiнең ойнапчатхан ооллар халбааннар даа тiп хомзынча ол. Аның чооғынаң, 30 чыл аразына хакас чииттердең эстрада-джаз пӧлиин пiр-iкi ле кiзi тоосхан. «Хайҷы» ӧменiң амғы араласчыларының С.П.Кадышевтiң адынаң чон чайаачызының кiнiнде ставкалары чоғыл, аннаңар олар пайрамнығ концерттер тимнепчетсе ле чыылысчалар. «Хакас культуразын тилiдерiне сағам кӧп хайығ салылча. Iзенчем, пiске хайығ айландырарлар. Хакас эстрадазын тилiдерге кирек. Культура министрi Светлана Окольникованаң чоохтасхам, ол пу сурығны пӧгерге полыс пирерге молҷап салған», – ӱлесче cағыстарынаң саблығ ырҷы. Уламох ӱр ниместе чон чайаачызы кiнiнiң директоры Анна Шаламованың хабазиинаң «Хайҷы» ӧмее кӧг тирiглерi алылған. Инструменттер парда, ойын саңай пасха пар сыххан, ам кӧңнiңе килiстiре ойнапчазың тiп чоохтапча Герман Гаврилович.
– Хакасия пазы Валентин Коноваловнаң тоғасханда, хакас эстрадазында тоғынҷаң кiзi чоғыл теем. Музыкантты ӱгредiп аларға 15 чыл кирек. Пастап ол музыка школазында, училищезiнде ӱгренерге кирек, соонаң институтсар, консерваториязар парча. Ӱгредиин тоозыбысса, алнында сурығ турыбысча – тӧреен чирiнзер айланза, ол тоғыс табар ба? Ам, 70 чыллардағы чiли, республиканың музыка колледжiн культура министерствозына пирерге сағынчалар, мин анзына ӧрiнчем. Че пiстiң республикадағы олғаннарға эстрада-джаз пӧлиинзер кiрiп аларға сидiк, Хакасияның музыка школаларында ол саринаң тоғыс апарылбинча, специалисттер чоғыл. Аннаңар палаларыбысха, пасха регионнардаң килгеннернiң хыринда, музыка училищезiнзер кiрерге сидiк полча. Тiгiлерi, тiзең, ӱгренген соонаң нандыра парғлабысчалар, мында пiрдеезi халбинча. Аннаңар хакас олғаннарға пiрее льгота пирiлген полза, ӱгретчi ӧскiрiп аларҷыхпыс. Ол, пiсте тоғынып, хакас эстрадазын тилiдерiнҷе тоғысты пастирҷых. Светлана Окольникова iдӧк пу сурығны пӧгер оңдайлар табарға молҷаан – музыка колледжiнде хакас палаларға 10 бюджет орны пирiлерi кӧрiлче. Амды анда ӱгренер оол-хыстарны таап аларға кирек. Чоныбыс аразында таланттығлар пар. Оларны кӧдiрерге кӱстенерге кирек, – хакас эстрадазын тилiдер cағыстарынаң ӱлесче Герман Танбаев.
Герман Гаврилович аймах тоғазығлар, чииттернi чайаачыларыбыснаң таныстырар иирлер иртiрер пӧгiннең «Алас» чон культуразы кiнiн аcхан. Мында паза пiр сурығ сығыс килген – чииттерiбiс ырларыбысты пiлбинчелер. Iди хакас сарыннарның караоке чыындызын тимнирiнеңер сағыс тӧреен. Ӱр ниместе пу тоғыстың салтарлары чон алнына сығарылған. Флешкада пазылған пастағы чыындаа отыс пiр сарын кирiлген.
– Сарнирға хынчатхан кiзiлерге иб аразында хайынчатхан туста аны ойнадыбызарға чарир. Мындағ оңдайнаң палалар даа хакас сарыннарны истерлер, пiлерлер. Чыынды тимнир алнында интернетте сурастырығ иртiргем, чон хайдағ сарыннар истерге сағынча. Кiзiлернiң кӧбiзi Георгий Челбораковтың ырларына ӱн пирген, iдӧк Альфред Бурнаковтың, Сергей Толмашовтың сарыннарын сурғаннар, позымның ырларымны андар киргемӧк. Светлана Окольникова пу сурастырығны кӧр салтыр, ол iдӧк пу тоғысты апарарға полысхан. Пiрее фонограмманы садызарға килiсче, прайзы ла оларны тикке пирерге тимде нимес. Анзы iдӧк тиксi культураның тилiзiне туза полбинча. Пастап сидiк полған, кӧг парчатса, пазылған сарынның сӧстерi ағаа орта пасха ӧңнiг полып одырарға киректер нооза, – чоохтапча чайаачы. – Мындағ чыынды чонның кӧңнiне кiрген, ам минзер пасха сарыннарны тимнир сурыныснаң айланчалар. Кирексiнiс парда, отысча сарын тимнирге сағынчам. Пу тоғыс сылтаанда хакас сарыннар чонда тарир, аның тузазы полар ла. Пiс улуғларыбыстың ис-пайын, кибiрлерiн палаларыбысха артыс саларға кирекпiс. Пурунғыларыбыстың чолын аннаң андар узарадары – ӧӧн пӧгiнiбiс.
«Чоныбыс хакас сарыннарны пiлбинчеткенiнеңер чоох парғанда, cағысха мындағ ниме кiрдi. Интернетте удаа хығырарға килiсче: чииттер хакас эстрада сарыннарының чыындызын аларҷыхтар, кӧзiдiмге, машинада истерге. Че таппинчалар. Андағ чыынды пар ба?» – сурғам мин.
– Чох, пiстiң андағ чыындылар чоғыл, – нандырған Герман Гаврилович. – Тывадағылар, кӧзiдiмге, Москвада телефонға приложение иттiрiп алтырлар. Пiди тыва музыказын прай пiр орында чыып салтырлар, чон сарыннары ползын алай амғы туста сыхчатханнар. Ол приложениенең пӱӱнгi кӱнде 8 муң азыра кiзi тузаланча. Тӧлег пар, че ол пiр айда читон салковайға ла тур парча. Анаң ол ахча авторство ӱчӱн тӧлирiне парча. Пiстiң андағ приложение идер кiзi табылған полза, чахсы поларҷых. Чоныбыстың андар кирҷең сарыны кӧп, чон пасхан, авторлары даа пар сарыннар. Минiң дее iкi муң чыллардағы концерттернiң пазылғаны пар. Мындағ тоғыс идерге тус кирек, че аның салтарлары прайзына тузалығ полар.
Герман Гаврилович хакас эстрадазын тилiдер тоғысты тохтадарға сағынминча. Ол аның наа кӧстеен тӧстепче тiзе, пiр дее саба полбас. «Пайрамнығ концертке тимненчеткенде, чатхан-рок тӧреен. Мындағ ойын алында чох полған, тӧрт-пис сарын тимнебiссе, чыынды сығар саларға чарир. Пу тоғысты пасха хан чирлерiнде, пiр дее уйатпин, кӧзiдерге чарир. Мындағ кӧглер тӧреенi позыбысха даа чапсых полған», – тiпче композитор. Iзенербiс, пу тоғыс узарадылар, чолларың азых ползын, Герман Гаврилович!
Автор :
Татьяна КЫШТЫМОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде