ПАЛА ПААРҒА ТОХ
03.02.2023
Хабарлар
Поғдархас. Ӱр ниместе Хакасия пазы Валентин Коновалов Пии аймааның Алахтайлар аалының чуртағҷызы Валентина Чебодаеваа «Родительская доблесть Хакасии» медаль читiрген
ОЛҒАН ТУЗЫ
Валентина Владимировна паза Станислав Владимирович Чебодаевтер 12 пала, ӧскiр салып, чон аразына кир салғаннар. Хомзынысха, сӧбiре пазы амды изен нимес.
Валентина Чебодаева Алахтайлар аалында тӧреен-ӧскен, олған тузы андох ирткен.
– Мин iҷем Анна Алахтаеваның чалғыс хызы полғам. Ол минi чалғызан ӧскiрген. Аның харындазы, сӧбiрезiнең парыбызып, ипчiзiн паза ӱс палазын артыс салған. Ууҷам iҷеме теен: «Сағаа хоных хонарға килiспес, туңмаларыңны ӧскiрiс, оларны ӱгредерге полыс». Мының алнында улуғларның сӧзiн исчеңнер, оларның чоохтарынҷа тудынҷаңнар. Iҷем харындазының ӱс оолғын ӧскiрерге полысхан. Андағ улуғ сӧбiренi азырап парыбызарға ахча кирек полған, аннаңар iҷем тоғыста ла полғаны сағызымда халған. Пiстiң позыбыстың турабыс чох полғаннаңар, кӧйiмде чуртаабыс. Мин аны iҷем адаҷаңмын, позымның iҷемнi мама тiҷеңмiн.
Чаа тузында iҷем тракторист-комбайнёр полған, чаа соонаң малда тоғынған. Чахсы тоғынғаннаңар, махтағда полҷаң. Ағаа Ленин орденi паза даа пасха Аарластығ пiчiктер читiрiлгеннер, – сағысха кирген Валентина Чебодаева.
СӦБІРЕ
Школа соонаң Валентина ӱгретчiлер училищезінзер ӱгренерге кiрген. Аны тоосханда, Пии аймаанзар тоғынарға ызылған. Нинҷе-де чыл пасталығ класстар ӱгретчiзi полып iстенген. Анаң Валентина Владимировнаны математика ӱгретчiзiне хоза ӱгренерге ысханнар. Хоза ӱгредiг алған соонаң ол Киндiрлiг пилтiрiнзер ызылған, анда Станислав Чебодаевнең танызып алған. Чииттер, хоных хон салып, Алахтайлар аалынзар кӧскеннер. Школада орын чох полған, аннаңар олған садынзар тоғысха кiрген. Тоғыс кӧңнiне кiрген, ол илееде чыл воспитатель полған. Пенсияа даа сыхханда, хынған тоғызында 10 чыл iстенген.
Валентина Станислав хонғанынаң 40 азыра чыл пілізiзіп чуртап салған. Оларның алты пала тӧреен: тӧрт оол паза iкi хыс. Тун оолғы Сергей, анаң Евгений, Павел паза Владимир, оларның соонаң Анна паза Мария хыстары парчалар.
– Сидiк тоғызон чылларда оолларыма ӱгредiг пирҷең оңдай чох полған. Ачырғастығ пiлдiрче. Олар, школа тоозып, армияа парыбысханнар, айланып, тоғысха кiргеннер. Че хыстарыма ӱгредiг пирерге кӱстенiбiскебiс. Улуғ хызым Анна, Хакас хазна университедiнде Сойан-Алтай тюркология институдын тоозып, магистратуразар кiрген. Iкiзiн хызыл дипломға тоозыбысхан. Кiчии Мария iдӧк Сойан-Алтай тюркология институдында орыс паза англия тiлi ӱгретчiзi cпециальнозын алған. Палаларым прайзы хоныхтығлар, чуртха чидiнгеннер, ынағ, пик сӧбiрелiглер, иркеҷектерiн ӧскiр парчалар, – чоохтаан Валентина Владимировна.
ПАЛА ХОЗЫЛҒАНЫ
Оой нимес 1990 чылларда организацияларда чал ахчазын тузында тӧлебинчеткеннер, ӧкiс алай iҷе-пабазының хайии чох халған палаларны сӧбiрезер алып ӧскiрчетсе, оларны кӧрчеткеннерге чал ахчазы тузында пирiлҷең. Аннаңар хазнада илееде сӧбiре андағ палаларны ӧскiрерге алып алҷаң.
– Палаларнаң тоғынчатсаң, аймах ӱгретчiлернең, методисттернең таныс полчазың. Опека органнарының методизi iҷе-пабазының хайии чох халған ӱс паланы, сӧбiрезер алып, ӧскiрерге чӧптеен. Мин кiзi палазын алып ӧскiрерге чочынғам. Уғаа нандырығлығ кирек нооза, олар чоох истерлер алай испестер, пiлдiзi чоғыл. Методист минi iкi айҷа чӧптеен соонаң хонғанымнаң палаларны алып ӧскiрерге чаратхабыс. Рома Аткнин, Александра паза Марина Сагалаковалар пiстiң сӧбiрезер хозылғаннар.
Романаң Александра саарбах полғаннар, Марина 1-ғы класста ӱгренген. Мин оларнаң улуғларнаң чiли чӧптескем. Стол кистiнде одырып, чоохтасхабыс: «Iҷеңернi хаҷан даа ундутпассар, ол сірернің тӧріткен iҷеңер. Мин сiрернi чарбинчам, аннаң тоғыр полбаспын. Чуртас iди салыл парған, аны алыстыр полбас. Амды сiрер пiсте чуртирзар, мин сiрернi ӧскiрербiн, кӧрербiн, азырирбын, тонандырарбын, ӱгренерге полызарбын, че сiрер дее мағаа полызарға, чоох истерге паза ӱгренерге кӱстенерге кирексер. Мин сiрернi кӧрчеткен ӱчӱн чал ахчазын алам. Минi тётя Валя адаңар». Iди чӧптезiп алғабыс.
Палаларның пiлiстерi уйан полған. Пiлдiстiг, олар школаа сыбыра чӧрбеҷеңнер паза ӱгредiг cаринаң оларнаң айғаспаҷаңнар. Романың ӱгренер кӧңнi полҷаң. Кiчiглерiнең ибдегi тоғысты идiбiзiп, оларны узут салза, Романаң ЕГЭ-ға кӱннің тимненҷең полғабыс. Ол сыныхтағларны чахсы тудыбысхан, анаң Национальнай гвардия войсколарының Новосибирсктегi чаа институдынзар ӱгренерге кiрiбiскен. Аны хызыл дипломға тоозыбысхан. Амды сӧбiрелiг, Хабаровскта чуртапча. Ол Украинадағы ӧнетiн чаа операциязында араласча. Александраның хазии уйан полып, ол Ағбандағы 3 № училищенi тоозыбысхан. Бондарев аалда чуртапча. Марина Асхыстағы 18 № училищеде повар-кондитерге ӱгренiп алған. Сорығда чуртапча, сағам тоғынминча, паланаң одырча.
Iдӧк пӧле пиҷемнiң Виктория хызын ӧскiрерге килiскен. Ол, школа соонаң Хакас хазна университедiнде физика паза математика факультедiн тоозыбызып, Камчаткада ӱгретчi полып тоғынча. Iҷе-пабазы хайии чох халған Наталья паза Маргарита пиҷе-туңманы сӧбiрезер алып ӧскiргебiзӧк. Наталья Асхыстағы 18 № училищенi тоозыбысхан, повар-кондитерге ӱгренген, сағам палаларнаң ибде одырча. Маргарита национальнай гимназия соонаң Хызылчардағы хазна имнег университедiнзер кiрiп алған, амды пизiнҷi курста ӱгренче, – чарытхан Валентина Чебодаева.
ЧАЙҒЫЗЫН
Валентина Владимировнаның прай палалары андар ааллап кил парчалар, че пiр саңай чыылызып аларға оой нимес. Ӧӧнiнде хыстары прайзын чыырға кӱстенчелер. Андағ тоғазығларны чайғы тынағ кӱннерiнде иртiрчелер. Пiлдiстiг, кӧбiзi чайғызын отпуск алча, аннаңар тоғазығлар иртiрерге килiстiре тус.
– Палалар чыылысса, пiс чир-суубыстың им алай тустығ кӧллерiнзер пар килчебiс. Хой садызып алчабыс. Хан урчабыс, iстi-харыннаң ӱгре хайнатчабыс, ит сiстепчебiс. Пiстiң чоныбыстың чиизiне палалар сағын парчалар, хынып чiпчелер. Уламох Камчаткадаң килгеннер хакас ас-тамаан пызырарға сурынчалар. Iдӧк палалар мин тимнепчеткен чииске сағын парчалар, улуғ песте халас идерге сурынчалар. Санка халасха прайзы тың хынадыр. Палаларым килзе, чӱрееме дее истiг пол парча, итсе, мин ибде ле одырбинчам, оларзар ааллап чӧрчем. Че ибде чыылыссалар, улам ӧрiнчем, – кӧңнiнең ӱлескен iҷе.
ХЫНҒАН КИРЕКТЕРІ
Валентина Чебодаеваның ибiнде полғанда, сизiнгем, ол хакас кип-азаан тiкче паза чібекнең хоостапча. Аннаң сурғам: «Сiрернiң пос туста айғасчатхан тоғыс пар полтыр, хаҷан паза хайди ӱгренiп алғазар?»
– Минiң кӧйiм чiпнең чахсы хоостаҷаң. Ол хайдар ус холлығ полған. Тадар тоннар, кӧгенектер тiкчең паза чiбекнең ӧкер хоостаҷаң. Мин кiчiгде аны кӧрiп ӱгренгем. Чиитте Чаптых аалда чуртаанымда, хонҷых ууҷа iдӧк ус кізі полған. Аны кӧрiп ӱгренгем. Мының алнында паланаң одырчатса, ахча тӧлебеҷеңнер, мин чiбекнең хоостирға чахсы ӱгренiп алғам. Iди парыстанҷаң полғам, кӧмес тее полза, туза полҷаң. Анаң хыниина кiр чӧрiбiскем, сигедек тiгерге ӱгренiп алғам паза поғо сал сыххам, – чарытхан Валентина Чебодаева.
Iдӧк Валентина Владимировна Алахтайлар аалындағы «Орай иир» ансамбльның ӧткiн араласчызы полча.
– Ансамбльзар мин 20 чылға чағын чӧр парирбын. Хакас сарыннарға пiстi музыка колледжiн тоосхан Наталья Чичинина ӱгретче. Ол iдӧк позы ырлар, кӧглер пасча, аның сарыннарын удаа толдырчабыс. Пiстiң ӧме Пии аймаандағы мероприятиелерде араласча, iдӧк Ағбандағы республика синiнде иртірілчеткен пайрамнарда пол килчебiс, – чоохтаан ол.
Автор :
Наталья ТЮКПЕЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде