ЧИИТ IСТЕЗIГҶIЛЕР – РОССИЯНЫҢ ТАҢДАҒЫЗЫ
10.02.2023
Хабарлар
Хакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир ШТЫГАШЕВ чиит учёнайларнаң хада
Кӧзiдiг. Республиканың Н.Г.Доможаковтың адынаң ӧӧн библиотеказында Россия науказының кӱнiне чарыдылған чиит учёнайларның кӧзiдии ирткен
Наука экономикадағы алызығларға хаҷан даа улуғ кӱс пирче. Учёнайлар, наа технологиялар сағын таап, аны чуртасха киріп, хазнаа тилирге полысчалар. Тиксі тилекейде чыл сай чӱзерлеп муң наука кинделері чарыхха сыхча. Олар наука саринаң наа ниме табылғаннаңар, улуғ істезігліг тоғыстарынаңар чарыда паза пілдістіг чоохтапчалар.
«Чиит учёнайлар – Россияның таңдағызы» кӧзiдiгні Россияның Хазна Думазындағы паза Хакасияның Ӧӧркi Чӧбiндегi чииттер парламенттерi Чииттер киректерiнҷе федеральнай агентство полызиинаң тимнееннер. 1995 чылдаң сығара Россияның наука кӱнi чыл сай 8 февральда таныхталча. Пiстiң хазна чиит учёнайларнаң хаҷан даа сабланча. Олар, наука-техниканы тилiдiп, алнынзар ла парчалар.
Кӧзiдiгнi азып, Ӧӧркi Чӧп кнезi Владимир Штыгашев чоох тутхан:
– 1917 чылдағы революция соонаң Россияның 60 муң учёнайының чарымызы США-зар парыбысхан, халғаннары Кидеркi Европазар кӧзiбicкеннер. Анаң ол хазналарға ӧзерге полысханнар. Кӧзiдiмге, вертолёттар конструкторы Игорь Сикорский Россия империязының учёнайы полған. Чуртас оңдайлары хоостыра ол США-зар чӧрiбicкен, анда авиация фирмазын тӧстеен. Пӱӱнгi аймах кӧрiмнiг вертолёттар – прай аның школазы.
Амды пiстiң чиит учёнайларға улуғ хайығ айландырар чарадығ алыл парды, хазна оларға хабазарға тимде. Ӧнетiн чаа операциязы пасталғанда, пiстiң хазнаа санкциялар кир сыхханнар. Аннаңар наа технологияларны Россияда сығарар тоғыстар пасталыбысты. Хазнабыс улам социальнай пол парир. Культура, ӱгредiг хазна хабазиинаң тилiп пастапча.
Пiске специалисттер чидiспинче. Че хайди пiс оларны тимнепчебiс? Кӧзiдiмге, 2021 чылда Хакасияа 475 имҷi паза 600-че ортын имнег тоғынҷызы киректелген. Пiстiң университет 79 имҷi, имнег училищезi 190 ортын персонал сығарған. Хакасияда ӱс ле медсестра халған. Пасхазы Тува Республиказар, Хызылчар крайынзар паза пасха даа регионнарзар тоғынарға чӧрiбiскен. Пу халған медсестраның пiрсi парикмахер полыбысхан, iкiнҷiзi сiлiглеҷең салонда iстен сыххан, ӱзiнҷiзi идiнҷектiң имнег киреензер парыбысхан.
Пiрсiнде пiр аймах пазынаң нинҷе кiзiнi имҷее ӱгренерге ызыбыстың тiп сурғам. Ол онҷа полар теен. Амды аның студент чуртазы хайди парчатханын пiлчезiң ме тiп пазох сурығ пиргем. Ӧӧркi Чӧп кнезi полып, мин студенттер столовайынзар кiргем. Анда пiр хыс 50 салковайын тадылығ халазахха паза чейге читiрiп аларға сананчатхан. Уйан азыранчатхан чииттерiбiстең хайди чахсы специалист сығар? Оларны хайраллирға, полызарға кирек. Тувадағылар постарының студенттерiне стипендия чахсы тӧлепчелер. Оларға Томскта, Новосибирскте, Кемеровта, Хызылчарда ӱгренерге квоталар пирчелер. Пiс тимнеп алған специалисттерiбiстi республикада тут полбинчабыс.
Библиотекадағы ирткен тоғазығда Хакасияның чиит учёнайлары араласханнар. Оларның санында техническай наукалар кандидады Андрей Ачитаев полған. Ол позы хайди науканаң айғас сыхханын чарыт пирген. Андрей Александрович Асхыс аймаандағы Пилтiр аалда тӧреен-ӧскен. Олған тузында ағазы 5 частығ оолахха ооғас магниттер столҷа постары ла чыл чӧрчеткеннерiн кӧзiт пиртiр. Итсе, ағазы стол алтында чоон магнит чылдыр чӧрчеттiр. Аны кӧр салып, Андрей ӧкерсiн партыр. Iди ол наа iстезiглерге тартыл сыххан.
Техническай наукалар кандидадына ӧзiп алар ӱчӱн Андрей Александрович кӧп ӱгренген. Ағбандағы Хакас техническай институтты тоозыбызып, Новосибирсктегi хазна техническай университетсер магистратураа кiрiбiскен. Электроэнергетика кӧстее хоостыра Томсктағы политехническай университетте кандидат диссертациязын арачылаан. Iдӧк Германияда, Хыдатта, США-да ӧнетiн курстар ирткен. Пӱӱнгi кӱнде ол Сибирьдегi федеральнай университеттiң Сойан-Сус филиалында iстенче.
– Амғы тусха теере Россияның тиксi промышленнозында ӧӧн технологиялар кидеркi хазналардаң килҷеңнер. Чуртас пасха саринзар айлан парғанда, пiс пос технологиялары пастыра промышленнозыбысты тилiдерге кирекпiс, – таныхтаан чиит учёнай.
«Чиит учёнайлар – Россияның таңдағызы» кӧзiдiгде Хакасияның iстезiгҷiлерi (наука-педагогика тоғынҷылары, аспиранттар, студенттер) наукада хайдағ чидiге читкеннерінеңер чарытханнар. Пiстiң учёнайларнаң хада ӱгренҷiлер паза студенттер танызып аларлар, оларға алынҷа тоғазығ иртiрiлерi кӧрiлче.
Ағбанда кӧзiдiг 22 февральға теере тоғынар. Анаң ол Таштып аймаанзар паза Сорығ городсар кӧзер.
Автор :
Татьяна ТЮТЮБЕЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы