КӦӦЛБЕК ЧӰРЕКТІГ МАТЫР
17.03.2023
Хабарлар
Пайрамнығ тӧреен кӱніне. Н.Г.Доможаковтың адынаң национальнай библиотекада политика паза халыхтар тоғынҷызы Г.И.Итыгиннің 150 чазына чарыдылған кӧзідіг азылған
Хакасияның национальнай библиотеказында кӧзідіг азыларына ӱлгӱдегілер, культура паза наука тоғынҷылары, iдӧк ветераннар пірігізінің кізілері чыылысханнар.
Георгий Игнатьевич Итыгиннеңер ӧӧн чоохты апарған библиотека тоғынҷызы Елена Кривоносова. Ол позының чооғында онлайн кӧзідігнең тузаланған.
Ниме піс пілчебіс Г.И.Итыгиннеңер? Кӧбізін Ағбанда аның адынаң улица адалғанын. Че чоохтирға кирек, ол пістің Хакасия алынҷа регион поларына кӧп кӱс салған хакас пічии тӧстегҷілерінің пірci полча.
Георгий Игнатьевич Итыгин 1873 чылда 2 мартта амғы Шира аймаандағы Чабак аалда ортымах чуртаан сӧбіреде тӧреен. Пабазы Игнатий Васильевич хакас (хызыл кізі) паза iҷезі Матрёна Семёновна орыс кресеннің хызы полған. Олар Чабак аалда, мал тудып, ас таарып, ынағ чуртааннар.
Георгий, кічігде аны Егорка тіп адаҷаңнар, пастап аалдағы школада ӱгренген. Ол туста анда ӱгретчі А.И.Аланов полған. Егорка, пасталығ класстарны Чабактағы школада тоозып, Хызылчардағы ӱгретчілер тимнеҷең семинарияа кірген. Анда ол 1889 – 1892 чылларда ӱгренген. Ол туста семинарияның директоры улуғ ӱгредігліг паза тирең пілістіг Иван Тимофеевич Савенков полған. Аның алнындағы чылларда Хызылчардағы ӱгретчілер тимнеҷең семинарияны хакастар аразынаң Ф.И.Коков, С.И.Аланов (Чабактағы ӱгретчiнің харындазы), Н.Ф.Катанов (профессор Н.Ф.Катановтың улуғ харындазы), М.И.Райков паза олардаң даа пасхазы тоосханнар. Соонаң оларның кӧбізі ӱгретчі полып тоғынған.
Георгий Итыгин семинарияны маңнаныстығ тоозыбысхан. Ол пастап пір чылҷа Минсуғ уездiндегі Шалоболино аалдағы орыс школазында ӱгретчі полған. Аның соонда Ағбан пилтіріндегі (амғы Ағбан город) хакас школазында тоғынған. Ол туста школаның тоғызынаң тигiриб абызы устаҷаң. Абыс школа киректеріне чоннаң чыылған ахчаны тигіриб киректеріне тудыныбысчаң. Георгий Игнатьевич абыснаң чараспаан. Аннаңар Итыгинге пу школадаң парыбызарға киліскен.
1898 чылдаң сығара Георгий Игнатьевич Ким губерниязының Канск паза Ачинск уездтерiндегі школаларда тоғынған. Ужурда тоғынчадып, ол ханның политиказынаң тоғыр кӱрескен ӱчӱн ызыға ыстырған революционерлернең танысхан. Анаң ол политикаа тартыл сыххан.
1913 чылда ол сӧбірезінең хада Хызылчарзар кӧзібіскен. Анда iдӧк школаларда тоғынған. 1917 чылда большевиктер партиязына кірген.
1916-1917 чылларда Г.И.Итыгин Хызылчарда «Сибирьдегі школа» журналның тӧстегҷізі паза ӧӧн редакторы полған. Журналда чон ӱгредии сурығлары, ӱгретчілер тоғызынаңар, методика пособиелері паза даа пасха школа тоғызына кирек статьялар сығарыл турҷаңнар.
Хызылчарда Совет ӱлгӱзін турғызар кӱрестерде Г.И.Итыгин ӧткін араласхан. Аның ӱчӱн аны Колчак тузында харибге одыртханнар. Совет ӱлгӱзі хатап турыбысханда, Г.И.Итыгинні Ким губерниязындағы чон ӱгредии пӧлиинде азылған хакас секциязының устағҷызына турғысханнар. 1921 чылда Минсуғда пастағызын на хакас ӱгретчілеріне ӱс айлығ курстар азылған. Ол туста хакас пічиин тӧстир паза наа алфавит тимнир тоғыстар пасталған.
Наа чуртас пасталыбысханда, Хакасияда хасхылар хайынғаннар. Г.И.Итыгинні хасхыларны чох итчең комиссияның кнезіне тапханнар. Ол хасхыларны, чон ыырҷызы полбин, ибзер айланарға чӧптеҷең. Iди кӧп кізі, хасхы поларын тохтадып, ибзер айланған.
ВЦИК-тың 1923 чылда алылған чарадии хоостыра пір чыл пазынаң Хакас уезді тӧстелген. Хакас уездiнің революционнай комитедінің кнезіне Г.И.Итыгин турғызылған. Ол, кнес полып, ӱс чыл аразына кӧп тоғыс толдыр салған.
1927 чылда аны Хызылчар крайындағы ӱгредіг пӧлиинің национальнай школаларның ӧӧн инспекторына турғысханнар. Пу тоғызында пір ле чылҷа тоғынып, 56 чазын апарчадып, Георгий Игнатьевич Итыгин, кинетін ағырыбызып, ӱреп парған.
Итыгиннің ады хакас чонның тархынынаң пик палғалысча. Iди Ағбан городта Набережнай орамадағы 4-ҷі турада ах мрамордаң хумартхы чарды хазааннар.
Чыылығда араласхан кізілернің піреезі пістің андағ cаблығ кізілердеңер удаа паза кӧп арах хабарлар пас турарға чӧп пирген. Амғы тӧл пістің мының алнындағы матырлардаңар пілбиндеече. Піс оларны сағыста нинҷе ал чӧрербіс, олох тусха матырларыбыс чонда чуртирлар.
Национальнай библиотека iдӧк Г.И.Итыгиннеңер пазылған книгалар, журналлар паза газеталар кӧзідиин сығарған. Аннаңар, кем Итыгиннеңер кӧп пiлiп аларға сағынча, библиотеказар килзін.
Автор :
Илья ТОПОЕВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде