ПОС ТIЛIН ПIЛЗЕҢ – СЫЙЫХ АЛАРЗЫҢ
05.04.2023
Хабарлар
Марығ. Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозы устаанынаң 5-ҷi класстағы ӱгренҷiлер аразында хакас тiлiнҷе республика марии ирткен
Марығның пастағы чардығы Асхыс аймаандағы Калининдегi ортымах школада ирткен. Андар Асхыс, Таштып, Пии аймахтарының олғаннары чыылысханнар. Олар пастап диктант пасханнар, анаң эксперт комиссиязы араласчыларынаң чоох алысханнар. Анда ӱгренҷiлер постарынаңар, сӧбiрелерiнеңер чоохтааннар, ибдегi паза тайғадағы аң-хус, палыхтар паза даа пасха ниме-ноо хакас тiлiнең хайди адалчатханын чоохтап пирерге кирек полған.
Хай пiрее улуғлар палаларын матап тимнеп салтырлар. Андағлар постарынаңар кибелiстi ле чiли чоохтапчатханнар, че кӧмес ле туртух парзалар алай ба чарғыҷылар сурығ пирiбiсселер, олох туста сағыстарын чiдiр салчатханнар. Ӧрiнiске, андағлар кӧп полбаан.
Тiл пiлчеткеннерге, тiзең, чӱрексiҷең паза азынада тимненҷең сылтағ чох полған. Олар эксперт комиссиязы араласчыларының сурығларына туртухпин, чочынмин нандырғаннар. Пала чоохтанып пастабыссаох, тiл пiлчеткенi алай ба пiлбинчеткенi пiлдiстiг пол парча.
Республикада тiл марии иртiрiл сыхханнаң, анда хай пiрее сӧбiрелернiң пiр ле палазы араласпинча. Пiр кӧп палалығ iҷе чоохтапча:
– Минiң ӱс пала. Iкiзi марығда араласхан. Пастағызы ковид тузында заочно ирткен. Ол чиңiс тутхан. Ирткен чылда пастағы класста ӱгренчеткен оолғым пiлiзiн кӧзiткен. Ахчалығ сертификатты Хакасияның правительство туразында алғабыс. Хызыҷаама смартфон ал пиргебiс, оолғым велосипед сурып алған. Пӱӱл, тiзең, тун палам тiл мариинда араласты. Ол тӧреен тiлнең чахсы чоохтасча, аның ӱчӱн пичелленминчебiс. Диктант ӱчӱн кӧмес сағыссырас пар. Итсе-де, ибде тимненгебiс. Ол позына хакас тiлiнең улуғ нимес чоохтағлар хығыртырған, анаң алҷаастарын позы сыныхтап турҷаң. Чиңiсчiлер санында поларына iзенче, туңмалары чiли, ахчалығ сыйых алып аларға сағынча нооза. Мыннаң мындар кiчiглерi, пизiнҷi классха сығып алзалар, марығда хатап аралазарға кирек тiп чоохтасчалар.
Пӱӱл марығда аралазардаңар iҷе-пабалардаң министерствозар 150-ге чағын сурыныс пiчии кiрген. Ол, ирткен чылнаң тиңнестiрзе, илееде кӧп. Оларның ӧӧн чардығы (90 азыра сурыныс пiчии) – Асхыс аймаанаң, iкiнҷi орында – Ағбан. Калининдегi ортымах школазар 100-че олған чыылысхан. Марығда чахсы пiлiстер кӧзiткеннер Пазадаң килген оолах-хызыҷахтар, iдӧк ӱс чулдағылар паза пыдырахтағылар.
– Минiң кӧрiзiмнең, хакас тiлi марииның тузазы пар. Кӧбiзi пiлче, ааллардағы чуртағҷылар тоғыс чох ирееленчелер. Аннаңар пу ахчаҷах сӧбiрее тигiрдең тӱcпинче, аны палалар тоғынып алчалар. Ол ахчаа cӧбiрелер телефоннар, велосипедтер, кип-азах, ӧдiк алчалар. Минiң сағызымнаң, ол iҷе-пабаа чахсы хабазығ. Iдӧк пу марығда аралазарға сағынчатхан олғаннар азынада тимненчелер. Хайди чоохтапчалар iҷе-пабалар, палалар постары улуғлардаң диктант пастырарға паза постарынаң тӧреен тiлнең чоохтазарға сурынчалар, – искiрче Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрiнiң орынҷызы Юрий Чертыков.
Таныхтирға кирек, пӱӱл марыға илееде алызығлар кирiлген. Амды тӧреен тiлнең чахсы чоохтасчатханнар ахча синiн кӧп арах аларлар, уйан пiлчеткеннер – сала тӧбiн. Аннаң пасха, иң чахсы чоохтасчатханнарны паза диктантты иң артых пасханнарны алынҷа таныхтирлар.
Амды 6 апрельде постарының пiлicтерiн Ағбан городтың, Шира аймааның паза Н.Ф.Катановтың адынаң национальнай гимназияның олғаннары кӧзiдерлер. Олар iдӧк диктант пазарлар паза эксперт комиссиязы араласчыларынаң чоох алызарлар. Тиксi салтар, тiзең, 15 апрельге теере пiлдiстiг полар.
Тiл марии республикада хакас тiлiн хайраллир программа хоостыра иртiрiлче. Аның тиксi сыйыхтығ чыындызы – 1 миллион 200 муң салковай азыра. 70 азыра сыйыхтығ орын.
Автор :
Оксана СУНЧУГАШЕВА, эксперт комиссиязының араласчызы
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде