КЕМГЕ ДЕЕ ЧЫЛЫҒ ХАЙҶАҢ
12.04.2023
Хабарлар
Тоғазығ. А.М.Топановтың адынаң Хакас драма театрында РСФСР-ның саблығ артизi, Россияның паза Хакасияның чон артизi Анатолий Васильевич Щукиннiң пайрамнығ 100 чазына чарыдылған тоғазығ ирткен
Тоғазығны асхан театрның директоры Владимир Чустеев. Устағҷының таниинаң, Хакас театрның илбек актёрларын, пастағҷыларын сағысха кирерi чахсы кибiрге кiр парған.
– Пiс чарых актёрларның пiрсiн, Анатолий Васильевич Щукиннi, сағысха кирерге чыылыстыбыс. Аның тӧреенiнең 100 чыл ирт парды. Улуғ ӧрiнiзiме, мин аннаң тоғынарға маңнанғам. Тоғызон чылларда, институт тоозыбызып, театрзар килгем. Хада кӧп тоғынарға маңнанмаан даа ползабыс, че ол иң чарых тустар полғаннар. Анатолий Васильевичтi мин ачых-чарых кiзi чiли пiлчем. Иң пастағызын аны париктiг паза балерина кип-азаан кис салғанын кӧр салғам. Ол кӧрiгҷiлер орыннарынзар одырыбызарын сахтапчатхан. Андада ағаа сценазар сығарға киректелген.
Мин алғызымны Национальнай архивтiң тоғынҷыларына читiрчем. Пӱӱнгi тоғазыға тимненчеткенде, олар пiске Анатолий Васильевичтеңер аарлығ материаллар пиргеннер. Аны олар пӱӱнгi кӱнге теере улуғ хыныснаң, паарсаснаң хайраллааннар.
Чапсых тоғазығны Россияның саблығ артизi, Хакасияның чон артизi Светлана Чаптыкова апарған. Ол Анатолий Щукиннiң чуртас чолынаңар хысхаҷахти чарыт пирген. Анаң илбек артисттiң оолғы Александр Анатольевич cӧс алған. Ол пабазынаң паза Хакас театрнаң хада прай аал-городтарҷа чӧр салған.
– Мин пабамның дневнигiнең алылған ӱзiктi хығыр пирерге сағынчам. «1931 чыл. Пiс кӧсчебiс. Тасхар соох, соор ығырапча. Мына Минсуғдаң оортах орныхчатхан Сартых аал кӧрiне тӱстi. Анда пiр иирде мин чатханның кееркестiг кӧӧн ис салғам. Ол минiң чӱреемнi саңайға аптап алған. Хакас чонға паза оларның сiлiг тiлiне хыныбысхам. Хакас тiлi минiң iкiнҷi тӧреен тiлiм пол парған. Ол тiлнең мин кӧӧленчеткен хызыма, Тамара Баиноваа, хынызымны сығарынғам. Хакас тiлiнең iкi оолғымны чазырхатхам. Илееде чыллар сценадаң сығара хакас тiлiнең чир-суғҷыларымзар айланчам».
Оңнапчам, iҷеме дача пиргеннерiнде, пабам теен: «Ноо кирек ол? Мин анда пiр дее ниме итпеспiн». Iди теен соонаң пабам дачада тураҷах, сарай паза мылча пӱдiр салған. Минiң ибде сом пар. Аны пабам тың хайраллаҷаң. Анда пабам гряда одалапчатханы сомнал парған. Аны мин иң пастағы фотоаппарадыма суурғам.
Пабамның пастағы ниикке чӧрҷең машиназын чахсы оңнапчам. Ол аны паза iҷемнi «харачхайым» тiп адаҷаң.
Пабам палыхтирға хынҷаң. Артисттернең хада аалларзар ойын апарзалар, палыхтаҷаң cуғ-кӧллер таап ла алҷаң.
Тоғазығда театрның чиит артизi Наталья Албычакова Анатолий Васильевичтiң хонғаны Тамара Баинованың дневнигiнең алылған ӱзiктi читiр пирген:
«Мин уғаа часкалығ ипчi полғам. 1943 чылда улуғ хынызыма тоғас парғам. Сынап хазах. Анатолий Щукин Хакас театрнаң хада минi пастағызын на Москвазар гастрольларға алып алған. Ол минi «харачхай» адаҷаң. Хада iкi оол ӧскiр салғабыс. Театрда тоғынарға аар полған. Тынағ кӱннерi, отпуск чох полҷаң. Транспорт таа чох полған. Спектакльларны кӧзiдерге аалдаң аалға чазағ чӧрҷеңмiс. Соонаң мин телевидениезер тоғынарға парыбысхам, аннаң – тынаға. Минiң чуртазымда иң ӧӧнi – ол хонғанымның хынызы паза сӧбiрем. Анатолий мағаа гастрольлардаң чахайахтар ағылҷаң: Хырғыс чирiнең, Сахалиннең, Душанбедең, Асхыстаң, Таштыптаң. Хынған ол мағаа, мин – ағаа. Мин аны кӱннеҷеңмiн. Ол мин чох изi чохтанҷаң. Мин, Тамара Баинова, театрзар 1943 чылда 17 июньда килгем».
Iдӧк Анатолий Васильевичнең хада тоғынарға маңнанған арғыстары илбек артисттеңер чапсых полған нимелер, сағысха кирiп, чоохтааннар.
Татьяна МАЙНАГАШЕВА, Россияның саблығ артизi, Хакасияның чон артизi:
– Пiс театрнаң гастрольларҷа кӧп чӧрҷеңмiс. Чахсы оңнапчам, мин тойлығ полғам паза апельсиннер чиирiм тың килген. Пiстiң чорығыбыс Пиизер салыл парған. Андада табығлар полған, аннаңар улуғ нимес пакеттерде апельсиннер тикке ӱлепчеткеннер. Анатолий Васильевич тiпче: «Минi таныпчалар. Амох пiрее пакет ағыл пирербін». Ам ол теесте турча, аны пiрдеезi алнынзар позытпинча. Теесте турчатханнарның аразында, пу хазахтың ӱчӱн мағаа апельсин читпес тiп, хыртыстанчатханнары истiлче. Анатолий Васильевич, тыстан полбин, «ипчiм тойлығ, мағаа пiрее дее пакет апельсин пирiңер» тiп тоң хакастап пирген. Теесте турчатханнар, аны истiп, «хосханах, хазах тiп сағынғабыс, кiзi полтыр нооза» тiп хахап таа партырлар. Анаң аны алнынзар позыдыбысханнар. Анатолий Васильевич пакетте мағаа iкi апельсин ағыл пирген. Мин оларны чапсырхап чеем паза Анатолий Васильевичке улуғ алғызым читiргем.
Улуғ частығ артисттер пiске, чииттерге, хайығ чахсы салҷаңнар, пiстi хайраллаҷаңнар. Пiс оларны «апсахтар» адаҷаңмыс.
Ам сағынғанда, 50 частығ иреннер саңай чиит полтырлар нооза. Пiрсiнде пiстi пазох Пиизер чорыхха ысханнар. Хысхы полған. Минiң тун хызым пис ай даа толдырғалах полған. Пiстiң автобус кӧртiкте пат парған. Мин, пала азырапчатхан iҷе, соохха тың тооп, халтырап сыххам. Анатолий Васильевич мағаа позының кибiн суур пирген. Iди улуғларыбыс пiске чылығ хайығ салҷаңнар.
Ам Анатолий Васильевичке 100 час толарҷых. Тус хайди табырах иртче.
Мария КЫСТОЯКОВА, Россияның паза Хакасияның саблығ артизi:
– Мин пастағызын Анатолий Васильевичтi Ленинградта кӧр салғам. Ол Анастасия Ивановна Тодикованаң хада iкi ойынның ӱзiктерiн ағылғаннар: пастағызы «Алаахтыртхан Хорхло» ойыннаң полған, iкiнҷiзi – «В ночь лунного затмения» ойыннаң.
Пӱӱн Анатолий Васильевичтiң Саша оолғы дачадаңар чоохтады. Мағаа дача пиргеннерiнде, мин аннаң сиреньнiң хорбызын сурап алғам. Анатолий Васильевич пирген сирень дачамда ам даа ӧсче.
Тоғызон чылларда, пiске чал ахчазын тӧлебинчеткеннерiнде, мин халас пызырарға ӱгренiп алғам. Мин аны Анатолий Васильевичке ағылҷаңмын. Ол «хайдағ чахсы халас» тiп махтаҷаң.
Инна МАЙНАГАШЕВА, Хакасияның саблығ артизi:
– Ағбанзар наа ла чуртирға килгенiмде, пiрсiнде театрда одырчам. Кинетiн залдаң iзiг айа сабызы истiл сыххан. Мин пiл полбинчам, нимее мындағ айа сабызы пасталыбысты. Кӧрзем, Анатолий Васильевич маңзырабин пастыр килир. Отыс чыл аразына мин Ағбанда андағ iзiг айа сабызын паза испеем.
Пiс аннаң хада гастрольларға кӧп чӧргебiс. Ол минi «мояшка» адаҷаң. Пiрсiнде Алма-Атазар поездтiг парчатханда, Анатолий Васильевич килкiм яблоко, хайдаң-да алып, мағаа пирген. Мындағ чылығ хайығлар кiзiдеңер чахсы ла сағыстар артысча.
Чуртаста мӧңiс тустар даа пол парча. Анатолий Щукиннiң халғанҷы пайрамында пiс аның сыйыхтарын иргi машиназынзар таарлапчатханда, аның кӧңнi мӧңiс полған. Пiс аннаң сурғабыс: «Анатолий Васильевич, мынҷа кӧп сыйых сыйлап пиргеннер, че Сiрернiң харааңарда ӧрiнiс чоғыл». Ол нандыр салған: «Нимее пу сыйыхтар ам мағаа киректер».
Улуғларыбыс пiске чахсы опыт артыс салғаннар. Пiс оларнаң тиңнезерге кӱстенербiс.
Юлия ОРЕШКОВА, Национальнай архив тоғынҷызы:
– Архивтiң ӧӧн тоғызы – пiстiң регионның ис-пайын киречiлепчеткен пiчiктернi хайраллиры, алғыдары. Пiсте Хакас паза Орыс театрларының актёрларының пiчiктерi хайраллалчалар. Регионның саблығ кiзiлерiн ундударға чарабас, оларны аарлирға, улам саблирға, олардаң кӧзiдiм аларға кирек. Пiстiң тӧлiбiс архивтегi пiчiктер пастыра тархыныбысты ӱгренер, пiлер. Аннаңар мин халых чонзар, че иң пурнада культура учреждениелерiнде iстенчеткен тоғынҷыларзар айланарға сағынчам, пiчiктернi Национальнай архивсер саңайға хайраллирға ағыл турзыннар.
Чылығ тоғазығда артисттер, Анатолий Щукин хайдағ ойыннарда паза киноларда суурынғанын cағысха кирiп, чей iзiп, чоох-чаахнаң ӱр одырғаннар.
Чуртас чолынҷа ӱр паза орта парза, хынған сағыстар хаҷан даа толадыр. Iдӧк полған Анатолий Щукиннiң чуртазында. Ол тiспен, харасхах хылиинаң культурада пӧзiк чидiглерге читкен. Илбек артисттi прайзы таныҷаң, ағаа паарсаҷаңнар, хынҷаңнар. «Щукиннiң омазы ам даа харах алнында кӧрiнче, хойығ ӱнi хулахха истiлче», – тiпчелер аны сценада кӧрген чуртағҷылар.
Автор :
Татьяна ТЮТЮБЕЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде