ХАКАС ТІЛІН ХАЙРАЛЛИР СУРЫҒ ӰЛГӰ ХАЙИИНДА
21.04.2023
Хабарлар
Комиссия чыылии. Боград паза Орджоникидзе аймахтарында хакас тілі ӱгретчілері киректелчелер. Аннаңар искіргеннер хакас тілін, культуразын паза этнотуризмні хайраллирынҷа паза тилідерінҷе чӧптің теестегі чыылиинда
Чыылығ Хакасия пазы Валентин Коноваловтың устаанынаң ирткен. Анда республика министерстволарының, хакас организацияларының устаа, учёнайлар, халых организацияларының кізілері паза даа пасхазы араласханнар.
Тіл хайраллирына чарыдылған чыылығларда пар ол-пу сурығлар, хайзылары чылдаң чылға кӧдірілчелер. Ол, кӧзідімге, cӧбіреде улуғлар пос тілінең чоохтаспинчатхан сылтаанда, олғаннар паза чииттер тӧреен тілні пілбинчеткені. Ікінҷізі, ӱгредіг организацияларында хакас тілі специалисттері чохтаңар, олған садтарында паза школаларда тілге ӱгретпинчеткені. Сӧбірелердеңер чоохтаза, мында полған на іҷе-пабанаң палғалыстығ: хынзалар – ӱгредерлер, хынмазалар – палалары тіл пілбес.
Школаларда хакас тілі специалисттері чидіспинчеткен сурығ пу чыылығда кӧдірілгенӧк. Боград паза Орджоникидзе аймахтары администрациязының паза ӱгредіг устанызының устағ-пастағлары муниципалитеттерінде тілні хайраллирынҷа хайдағ тоғыс апарылчатханнаңар искіргеннер. Аймахтарның ікізінде кирек сидік. Итсе-де, пу муниципалитеттерде хакас тілінең кирек хаҷанох аар полған, амды, тізең, ол улам сидік пол партыр, ӧӧнінде Боград аймаанда.
Хайди искірген Боград аймааның ӱгредіг устанызының пастых орынҷызы Светлана Безель, муниципалитетте тілні хайраллирынҷа ӧӧн тоғыс ӱгредіг паза культура учреждениелерінде апарылча. Школаларда 183 ӱгретчі істенче. Тоғыс хакас ӱгретчідең чарымы ла пос тілін пілче. Олған садтарында, тізең, хакас тілі cпециалисттері саңай чоғыл, аннаңар анда ӱгредіг апарылбинча. Школаларда тіл факультатив чіли апарылча, предмет чіли – Боградтағы школа-интернатта. Анда 100 азыра олған ӱгренче. Пу ӱгредіг учреждениезінде прай даа муниципалитеттернің олғаннары ӱгренчелер, интернатта чуртапчалар. Пу тусха Боград аймаана ӱс хакас тілі ӱгретчізі киректелче.
Орджоникидзе аймаанда тілнең кирек ідӧк ӧріндірбинче. Муниципалитетте 10 школа, 2022 чылға теере пос тілі урогы тӧрт школада иртірілген, че ирткен чылда ікі ӱгретчі тоғыстаң саназыбысхан. Амды хакас тілі уроктары Наа паза Оспа ааллардағы школаларда паза оларның филиалларында ла иртірілче. Олған садтарында кирек улам сидік. Специалисттер чохтаңар, палаҷахтар хакас тілін ідӧк ӱгренминчелер.
Аймахсар тіл специалисттерін тартып алар ӱчӱн, Боград паза Орджоникидзе аймахтарының ӱгредіг устанызына Хакас хазна университедінең чағын тоғынарға кирек тіп чӧп пирілген чыылығда.
– Университетте хакас тілі ӱгретчілеріне ӱгренчеткен студенттернең палғалызып, постарыңзар тоғынарға парарға чӧптеңер. Прайзы пілче полар, Хакасияда ӱр ниместең аалзар тоғынарға парған ӱгретчілерге чурт пирер программа тоғынып пастабысхан. Пу хабазығ чииттернің хайиин тартарға кирек тіп санапчам, – искірген Хакасияның ӱгредіг паза наука министрінің орынҷызы Юрий Сагалаков.
Хакасия пазы Валентин Коновалов ӱстӱнде адалған муниципалитеттердегі олғаннар 1-ғы паза 5-ҷі класстағы ӱгренҷілернің тіл мариинда араласпинчатханын таныхтаан.
– Республикада нинҷе-де чыл изере тіл марии иртче. Аның ӧӧн пӧгіннерінің пірсі – олғаннарны тӧреен тілні ӱгренеріне тартары. Аннаңар ӱгренҷілер сӧбірелерінең чоохтазыңар. Палалары тілні ӱгрензіннер, марығда аралассыннар паза ахча алзыннар. Ахча утханы сӧбірее чахсы хабазығ нооза! – таныхтаан чооғында Валентин Олегович.
Боград паза Орджоникидзе аймахтарынаң тиңнестірзе, Ағбанда кирек чахсы арах парча тиирге чарир. Итсе-де, городтың ӱгредіг уcтанызы хаҷан-да ідӧк хакас тілі ӱгретчілері, воспитательлер чидіспинчеткеннеңер искірҷең полған. Че чыылығда хатығ ӱзӱріглер, чӧптезіглер, тоғазығлар соонаң, пу даа сурығ пӧгіл парған. Амды городтың ӱгредіг организацияларында, улам наа олған садтарында паза школаларда, тілге улуғ хайығ салылча, ӱгретчілер чидісче. Хай пірее школаларда опыттығ ӱгретчілер хакас тілін наа технологиялар пастыра даа ӱгредіп пастабыстылар.
Іди хакас тілін хайраллиры программа хоостыра Ағбандағы 22№ школаа ирткен чылда лингафоннай кабинет тӧстиріне субсидия позыдылған, хакас тілі кабинедіне 10 азыра ноутбук паза наушник алылған. Ағаа хоза станция Wі-Fі таратча, аннаңар хонҷых таа хакас тілі кабинеттерінде интернет пар. Компьютердегі программалар ӱгретчее олғанның ноутбугынаң устирға, андағы алҷаастарны сыныхтирға оңдай пирче. Таныхтирға кирек, пу техника хайдағ даа урокты апарарға оңдай пирче, мобильнай станцияны пасха кабинеттерзер кӧзір парыбызарға чарир.
Лингафоннай кабинет – ол амғы тустағы, кӧп функциялығ, чылдырылчатхан ІТ-комплекс, хайзы пасха хан тіллерін ӱгренерге кӧріл парған. Мындағ кабинет тӧстирге cубсидия алар ӱчӱн, школалар аразында улуғ марығ ирткен. Таллағда уғаа кӧп ӱгредіг организациязы араласхан.
Амды пу наа технология ӱгретчілерге ӱгредерге, олғаннарға піліс аларға чахсы полысча. Хайди тіпче школа директоры Ирина Окунева, наа оборудование тілні ӱгренеріне наа тыныс пирген. Пу школада 1500-че олған ӱгренче, олардаң пос тілін 500 азыра хакас пала ӱгренче.
Хакасия пазы Валентин Коновалов пасха школалардағы мындағох лингафоннай кабинеттердегі оборудованиені хакас тіліне ӱгредерінде тузаланарға чахығ пирген.
Ідӧк Хакасия правительство туразында ирткен хакас тілін, культуразын паза этнотуризмін хайраллирынҷа паза тилідерінҷе чӧптің чыылиинда «Начальный курс хакасского языка» ӱгредіг пособиезінің презентациязы ирткен. Аны Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедінің гуманитарнай істезіглер паза Сойан-алтай тюркология институдының ученайлары сығарыбысханнар. Аның авторлары филология наукаларының докторы, профессор Тамара Боргоякова, филология наукаларының докторы, доцент Алёна Чугунекова паза филология наукаларының кандидады Карина Покоякова полчалар. Пу пособие полызиинаң тілні пос алынҷа алай ба ӱгретчінең хада ӱгренерге чарир. Чыылығ араласчылары мындағ пособиенің электроннай чардығы поларға кирек тіп искіргеннер. Валентин Коновалов оларнаң чарасхан паза хабас пирерге молҷаан.
Хакасияда хакас тілін, культуразын паза этнотуризмін хайраллирынҷа паза тилідерінҷе чӧптің чыылии 11 чыл изере тоғынча, аның араласчылары чылда ікі-ӱс хати чыылысчалар, ол-пу сурығлар ӱзӱрчелер, чӧптесчелер, салтарларға килчелер, чахығлар пирчелер. Пу ирткен чыылығда Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрі Лев Сафьянов аның ӧӧн салтарларын искір пирген. Іди республикада хакас тілі ӱгретчілеріне хоза тӧлеглер пирілче, Хакас тілі кӱні иртірілче, хакас шрифті тӧстелген, Ағбандағы аэропорт паза тимір чол вокзалы хакас хоостарынаң чазалған. Аймахтардағы хазна учреждениелерінің, орамалар аттары, чол танығлары, тохтағлар орыс паза хакас тіллерінең пазылғаннар.
Хайди таныхтаан чооғында Хакасия пазы, чахсы салтарға чидер ӱчӱн, прайзына кӱс саларға кирек. Ол сӧбірее, школаа, культура учреждениелеріне паза даа пасхазына.
– Сӧбірелер палаларын тілге кӧніктірер пӧгіннең, марығлар иртірчебіс. Аның араласчыларының саны чылдаң чылға хозыларға кирек. Амды ӱгретчілерні школаларзар тартып алар оңдайлар тілирге кирек! – чыылығ тоозылғанда, искірген Хакасия пазы Валентин Коновалов.
Автор :
Оксана СУНЧУГАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде