Татьяна Кискидосова – ікінҷі орында
15.03.2024
Хабарлар
Татьяна Авдеевна Кискидосова
Марығ салтарлары. Пу сығарыста піс «Минің ӱгретчім паза минің ӱгредіг кӧстегҷім» марығның паза пір ікінҷі орынына турысхан араласчызынаң паза аның тоғызынаң таныстырчабыс
Татьяна Авдеевна Кискидосова Асхыс аалда чуртапча. Аның чооғынаң, пеер ол сигіcче чыл мының алнында кӧcтір. Тынаға сых парған кізі чурт орнын олаңай ла алыстырбаан. Хызынзар паза аның сӧбірезінзер чағын килген. Аның алнында, тізең, Куйбышевте чуртаан паза орындағы школада англия тілі уроктарын апарған.
«Хакас чирі» республика газетазының хығырығҷызы аал даа, халых таа чуртазында ӧткін араласча. Аны Асхыс аймааның М.Е.Кильчичаковтың адынаң ӧӧн библиотеказының тоғынҷылары иир-тоғазығларға тӧреміл хығырчалар. Тынағдағы ӱгретчі андар хынып чӧрче. Татьяна Авдеевнаның ибіндегі пір стенеде аймах пічіктер ілінче, амды оларның санын «Хакас чирі» газетаның «Минің ӱгретчім паза минің ӱгредіг кӧстегҷім» марииның 2-ҷі орын ӱчӱн дипломы хозар. Паза ағаа редакция адынаң «90 чыл чоннаң хада» кинде, «Ноға-ноғаҷахтар» олғаннар журналы, 2024 чылға мӱчел паза газета таңмазынаң чазалған кружка сыйлалған.
Татьяна Кискидосова марыға пастағы ӱгретчізі Вера Викторовна Чистановадаңар, хынған ӱгретчізі Федора Ивановна Шалгиновадаңар паза пасхазынаңар пасча. Чоохтирға кирек, Татьяна Авдеевнаның ідӧк Герасим Фёдорович Кышпанаковты сағысха киргені пар. Ол тоғызын газетада соонаң сығарарбыс.
Піліс пиргеннер, улуғ чолға кӧcтееннер
Пастағы ӱгретчілерім
1953 чылда мин Паза пилтірі аалдағы школазар парғам. Минің пастағы ӱгретчім – Вера Викторовна Чистанова. Ол пісті иң не пастап хығырарға паза орыс тіліне ӱгреткен.
Пірсінде хысхы соохта «Родная речь» книгадаң хығыртырча. Ибдегі тоғысты сыныхтапча полбас па. Мин позым алынҷа ла хығырчам, хараамда ол сӧстер ам даа кӧрінче: «Куй железо пока горячо». Мин уйатчам, турчам, хығырбинчам. Ӱгретчі хатығлап чоохтанды: «Урок соона халарзың, хығырарға ӱгренерзің». Мин, урок соона халып, одырчам, хығырчам. Орай пол парды, тасхар харасхы, лампа даа кӧйбинче, школада соох полыбысхан, ӱгретчі, тізең, килбинче. Мин ол сахта, пу сахта, одырлачам, ылғирым даа килбинче. Кинетін ізік ығыри тӱсті, ӱгретчім, холына толдыра одың тудынып, кіріп одыр. Пес одынарға килтір, урок соона халдырғанын ундут салтыр. «Йо-о-о, палам, пар ибзер», – теен. Мині, тастынаң пиктеп, ундут салтыр. Пес одынарға килбеен полза, хайди мин поларҷыхпын? Аннаң сығара мин урок соона паза пір дее халбаам.
Соонаң піс Хызыл аалзар кӧс килгебіс. Анда мині Вера Георгиевна Калачева ӱгреткен. Ол мағаа паарсаҷаң, махтаҷаң, пір дее хырыспаҷаң. Минің сӱбӱректең тіккен сумкаҷах полҷаң, чернилам полҷаңох, улуғ харындазым мағаа тетрадьтар ал пирген.
5-ҷі класстаң сығара 7-ҷі классха теере Чаптыхтағы читі чыллығ школада ӱгренгем. 1957 – 1960 чылларда тоғынған ӱгретчілерге прай улуғ алғызым читірчем. Прайзы даа чахсы хылыхтығ, хыйға, улуғ пілістіг полған.
Иң хынған ӱгретчім
Иң хынчатхан ӱгретчім – Федора Ивановна Шалгинова. Аның ӱгренҷілері прай чир-суубысча тарасхлап парған, илеедезі, минӧк чіли, ӱгретчі полып тоғынча. Федора Ивановна Шалгиновадаңар илееде статьялар пар. «Хакасияның энциклопедиязында» ол «Хакас чирінің ипчілері аразында иң чайаачы, саблығ ипчі» саналчатханынаңар хығырып аларға чарир.
Че мин Федора Ивановнадаңар позымның кӧңнімнең, позымның сағызымнаң пас саларға сағынчам. Хайдағ сіліг, иптіг омалығ, чалбах чӱректіг, аллығ істіліг ӱгретчі полған ол. Аның уроктары хынығ иртчеңнер, мағаа ӱгренерге ниик полған. Федора Ивановнаның уроктары пірcі пірcіне тӧӧй полбаҷаңнар. Полғанында ла мағаа истіг пілдірҷең, хынып тоғынҷаңмын. Хайди ол кибелістерні хығырарға ӱгретчең?!
Пірсінде Федора Ивановна мағаа марығда аралазарға, кибелістерні кӧрбин чоохтирға ӱгрен саларға чӧп пирген. Мин аның чӧбінең хакас паза орыс тілінең кибелістер ӱгрен салғам, марығда аралазып, сыйыхха ӧкерек хоостығ ідіс алып алғам. Анаң минің хығырғанымны, магнитофонға пазып, радио пастыра искіргеннер.
Федора Ивановнаның устаанынаң піс литература иирлерін иртірҷеңміс. Иван Крыловтың баснялары хоостыра сценада ойыннар турғысчаңмыс. Кӧзідімге алза, «Сарысха паза хымысха» баснязы хоостыра. Аймах-пасха марығлар иртірҷеңнер. Орыс тілінең алҷаас чох пазарға ӱгретчең. Аның уроктары табырах паза хынығ ирт парҷаңнар. Ол палаларны пір дее хырыспаҷаң, аның ӱні ӧтіг, сіліг, ниик полҷаң. Ол тоғысха кӧгемзік алай хара костюмнығ чӧрҷең, аның кӧкcінде «Отличник народного просвещения» паза «Заслуженный учитель РСФСР» танығлар хаптырылых полҷаң. Мин аның чидіглеріне ӧрінҷеңмін.
Мин сағынчам, ол илбек, аймах пілізін піске, позының ӱгренҷілеріне, читірҷең. Ол – минің ӱгредіг кӧстегҷім. Мин аннаңар даа ӱгретчі поларға сағыныбысхам. 7 класс соонаң Ағбандағы ӱгретчілер училищезінзер кіріп алғам.
Мағаа ідӧк Федора Ивановнанаң хада тоғынарға киліс парған. Хада, палаларны ӱгредіп, аймах ӱлӱкӱннер иртіріп, ол мағаа чахсы кӧстегҷі полған. Федора Ивановна ах чарыхтаң парыбысхан, че амғы тусха теере ол мағаа турыстығ кӧзідім полча.
Аның аймах-пасха медальлар полған: «За трудовую доблесть», «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941 – 1945 г.г.» паза пасха даа пайрамнығ медальлар. 1980 чылда аның ады Пии аймааның «Аарластығ киндезіне» киріл парған.
Минің ӱгретчілерім кӧп кізее чол асханнар: Николай Степук – профессор, Светлана Кундузакова – филология наукаларының докторы, Светлана Селигеева – Хакасияның саблығ артизі, Галина Толмачёва – Чон ӱгредиинің отличнигі паза пасхазы.
* * *
Алғыс сірерге, минің ӱгретчілерім!
Прайзыңар сірер минің сағызымдазар.
Уроктарыңа хынып чӧрҷеңмін,
Хайди ундирбын сірерні, ӱгретчілерім!
Чыллар иртче, ӱгретчілер алысча,
Піліcтер пиргезер, чалбах чол асхазар.
Сірернің омаңар минің алнымда,
Хайди ундирбын сірерні, ӱгретчілерім!
Ӧріністе, хыйалда миннең хадазар.
Че пістің ӱгренҷілер чуртаста ӧткіннер,
Пілістері пӧзік полғаннар,
Хайзы даа Хакасияны сабландырча.
* * *
Олған тузымны сағын килзем,
Чӱреем аймах-пасха чарыпча.
Пастағы ӱгретчімзер айланзам,
Алғызымны читірерге сағынчам.
Хынған минің хузыҷағым, харачхайағым,
Хынызым читір пир оларға.
Хынған минің харачхайағым,
Алғызым апар пир ӱгретчілеріме.
Кӧӧленген минің кӱн чахайағым,
Кӧңнілерін час пир оларның.
Кӱн осхас минің кӱн чахайағым,
Кӱлінізімні читір пир оларға.
Ахчатхан Ағбанның азырыхтары,
Апар пиріңер алғызымны.
Тигірде чылчатхан ах пулуттар,
Читір пиріңер хынызымны.
Ағастаң тӱскен пӱріҷектер,
Аарлығ сӧстерімні чай пиріңер.
Автор :
Татьяна Кискидосова, Асхыс аал
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде