Филармония тӧстелгеннең сығара пір орында істенче
23.03.2024
Хабарлар
Хакасияның чон артизі Леонид Ивандаев
25 мартта – Культура тоғынҷызы кӱні. Пу чайаачы кізілернің ӱлӱкӱні, хайзылары прайзына чахсы кӧглер сыйлапчалар, чуртазыбысты аймах чарых «ӧңнернең» пайытчалар. Андағларның пірсі – Хакасияның чон паза саблығ артизі Леонид Ивандаев. Ол В.Г.Чаптыковтың адынаң Хакас филармониязының «Ӱлгер» фольклор ансамбльында ӱр чыллар тоғын парир
Леонид Ильич 24 ноябрьда 1967 чылда Асхыс аймаандағы Паза Пиизі аалда Илья Маркович Ивандаевтің паза Лариса Никифоровна Асочакованың сӧбірезінде тӧреен. Оолахты ууҷазы Куҷерай Какова паза ағазы Катай Ивандаев ӧскіргеннер. Куҷерай уғаа кӱлӱк ууҷа полҷаң, аалдағы прай чонны тонандырҷаң, чуртас тооза тоннар, пӧріктер, хакас кӧгенектер тіккен, теер истеҷең. Апсаа Катай Ивандаев япон чаазында араласхан, андартын изен-хазых айланған.
Кічіг Лёняҷах пасталығ класстарда хонҷых Чоғархы Пазада ӱгретчі Маргарита Николаевна Майнагашеваның холында ӱгренген. Че 8 классты Асхыстағы пансионда тоосхан, андағы интернатта чуртап.
– 8 класста ӱгренчеткенімде, пансионзар Ағбандағы музыка училищезінең тромбонҷа ӱгретчі Григорий Алексеевич Жульмин килген. Ол школаны тоосчатхан чииттерні постарынзар ӱгренерге хығырған. Класстағы ооллар прайзы музыка училищезінзер кірерге пазын салғаннар.
Чайғызын сыныхтағлар тударға прайзы килер тіп сағынғам. Тус читкенде, Ағбанзар парғам, че хада ӱгренген нанҷыларым пірдеезі килбиндір.
Музыка училищезінде гитаранаң ойнирға ӱгретпинчеткеннер, аннаңар барабанны таллап алғам. Мин, хаҷан даа музыканаң айғаспаан кізі, кӱстіг ӱгретчі Александр Иванович Кутцтың холына кір парғам.
Сыныхтағлар парчатханда, комиссия кізілері мағаа аймах сурығлар пиргеннер. Александр Иванович оларға теен: «Пу оолдаң хатығ сурбаңар. Мин аны позымның пӧлиимзер ӱгренҷее алып аларбын». Александр Кутцты училищеде тың улуғлаҷаңнар, хаҷан даа чооғы хоостыра полҷаңнар. Ол мағаа кӧп полысхан.
Ол туста Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы, композитор, ӱгретчі Нина Викторовна Катаева музыканаң хаҷан даа айғаспаан тоң хакас олғаннарға училищеде ікі чыллығ тимнегліг пӧлік асхан, олох устағҷы полған. Анда нота пілбинчеткеннерні ӱгреткеннер. Іди 1981 чылдаң сығара музыка училищезінің тимнегліг курзында ӱгренгем, – сағысха кирче Хакасияның чон артизі Л.И.Ивандаев.
Тимнегліг паза пастағы курстарны тоосханда, Леонид Ивандаев ӱгренізін тохтат салған. Аның чӱрее тӧреен аалынзар тартылған. Паза Пиизінде совхозта тоғынарға кіріп алған. Чазыда хойлар хадарарға ирістіг полбазын тіп, хада гитара алып алҷаң.
Армияа парар тус читкенде, чиит оолға повестка килбеен. Часнаң тиң арғыстары прайзы тӧреен чир-сууна «алым айландырарға» парыбысхан. Хығыртығны сахтап полбин, Леонид Асхыстағы военкоматсар позы парған. Анда ол списокта чоғыл тіп искіргеннер паза армияа парарың килче бе тіп сурғаннар. «Йа, армияа парарым килче», – нандырған Леонид. Анаң ағаа повестка пиргеннер.
– Ол туста армияа маңат ӱдесчеңнер. Прай аал чыылыс парҷаң. Ам андағ ниме чоғыл. Куҷерай ууҷам стол салыбысхан, чон чыылыс парған. Илееде частаныбысхан хыр састығ ағалар службаңны чахсы апар, мына сағаа чолға ахча пирчебіс тіп, чоох тутханнар, – чоохтапча Леонид Ильич.
1986 чылда 19 частығ Леонид армияа парыбысхан. Службаны ол Алтай крайының Барнаул городы хыриндағы тайға чирінде апарған.
Ікі чыл пір-ікі ле ирт парған. Чиит оол, Хакас чирінзер айланып, нименең айғасчаң тіп сағысха тӱскен. Ол чылларда Ағбандағы музыка училищезінде Леопольд Абрамович Спивак директор полған, прай студенттерні аттарынаң чахсы таныҷаң.
– Армия соонаң музыка училищезінзер пічіктерімні алып аларға парғам. Че Леопольд Абрамович чаратпаан, аннаң андар ӱгрен теен. Ырах кӧрістіг устағҷының чооғын истіп, мин музыка училищезінде ӱгренерге халғам. Андада эстрада-джаз пӧлии азыл парған полтыр. Мин ол пӧліксер заочно ӱгренерге кірібіскем, – сағысха кирче чон артизі.
Ағбанда Леонид Ивандаевтің іҷезінің дее, пабазының даа саринаң туғаннары пар полған.
– Ол туста маңат полҷаң, городта чағын кізің пар, анда чуртирзың. Іҷем общежитиеде чуртирға чаратпаан, аннаңар туғаннарымда полҷаңмын. Городтағылар чиисті прай аалдаң ағылҷаңнар нооза. Итті, яблахты чырғалдаң албаҷаңнар. Городтаң аалзар кип-азах апарҷаңнар. Іди удур-тӧдір чахсы полызысчаңнар. Городтағылар аалдаң килген туңмаҷахтарын, постарында чуртадып, ӱгретчеңнер, – тіпче Леонид Ильич.
1989 чылда Хакас филармониязы азылғанда, Россия искусствозының саблығ деятельі, композитор, ӱгретчі Павел Михайлович Ким музыканттарны чыып пастаан. Леонид Ивандаев аннаң тоғазарға парған. Ол чиит оолға барабаннаң ойнап пир теен. Леонид ойнап пирген.
– Филармониядағы тоғызым «Ӱлгер» ансамбльдаң пасталған. Аның хоос устағҷызы Павел Михайлович Ким полған. Ол ырҷыларны, теелбекчілерні наа тӧстелчеткен ӧмезер чыған. «Кӱн чахайағы» ансамбльға чӧрген чайаачы кізілерні прай нандыра піріктірген. Нина Серафимовна Идимешеваны, ӱгретчі полып істенчеткен кізіні, аалдаң хығыртхан. Павел Михайлович кем нименең айғасчатханын прай пілҷең, – ӱлесче Хакасияның чон артизі.
1990 чылда драма театрында хакас чонның пастағы съезді иртчеткенде, «Ӱлгер» ансамбль позының чайаачы программазын кӧзіткен.
Филармония азылғаннаң пеер 35 чыл ирт парды, че Леонид Ильич хынған тоғызында ам даа тӱзімніг істен парча. Пу тус аразына чуртас салғағында аймах алызығлар, сидіксіністер дее тоғасчаң, ағаа хоза, тоғызон чылларда ахча даа тӧлелбеҷең. Андада Леонид Ивандаев тойларда эстрада сарыннарын сарнаҷаң, іди хоза ахча тоғынҷаң. Ідӧк Ағбандағы Культура туразында чарым ставкаа звукорежиссёр полҷаң.
Искусство киреенде тоғынып, Леонид Ильич пӧзік аттарнаң таныхтаттырча. «За достижения в культуре Российской Федерации» аарлығ танығ пастағы сыйии полча. Аны чайаачының кӧксіне Хакасия пазы полған Алексей Лебедь хазаан. 2011 чылда Леонид Ивандаев Хакасияның саблығ артизі пол парған. Пӱӱл февраль айда В.Г.Чаптыковтың адынаң Хакас филармониязының пайрамнығ 35 чылына чарыдылған иирде республика пазы Валентин Коновалов ағаа Хакасияның чон артизі пӧзік ат пирген.
«Ӱлгер» фольклор ансамбльынаң хада Леонид Ильич Россияҷа ла нимес, ідӧк аймах хазналарҷа чӧрген, ол санда Англияҷа, Германияҷа, Голландияҷа, Швейцарияҷа. Пір сӧснең, Европаны прай ибір салған. Пістің артисттер, Казахстанзар, Хырғыс чирінзер чӧріп, андағыларны хакас чонның кӧг культуразынаң аптааннарох.
«Ӱлгер» фольклор ансамбльының прай артисттері хакас аттығлар. Анзын ӧменің хоос устағҷызы Кучен Ай Чарых Сайын хатығ хайығда тутча. Леонид Ильичтің хакас ады Лӱнек полча.
– Мының алнында Паза Пиизі аалда орыс аттығ кізілер чох полҷаңнар, прайзы хакас аттығ чӧрҷең: Онай, Катай, Куҷерай, Кайас, Хыспира паза пасхазы, – тіпче ол.
Ансамбльда Леонид Ивандаев ӧӧнінде тӱӱрнең ойнапча. Аны чон узы Сергей Трофимович Чарков ит пирче.
– «Ӱлгерзер» наа артисттер килділер. Олар ам даа музыка колледжінде ӱгренчелер, че олох туста тоғынарға маңнанчалар. Иртен хызыҷахтар піліc алчалар, анаң кӱнӧрте филармонияда репетиция иртірерге чыылысчабыс, – чоохтапча ансамбльның пӱӱнгі чуртазынаңар Хакасияның чон артизі.
Леонид Ильичті пірееде С.П.Кадышевтің адынаң чон чайаачызы кінінің концерттерінде кӧрерге килісче. Ол сценада артисттерге микрофоннар турғысчатхан полча.
– Мирген оолғым анда звукорежиссёр полча. Ол отпускта полза, мин аның орнына сыхчам, – чарытча ол.
Тун оолғы Мирген кічіг полғанда, Леонид Ильич ағаа сарыннар паза кӧглер пасчаң. 5 частығ оолахты чайаачы пабазы пастағызын на сценаа сығарыбысхан. Мирген, музыкаа тартылып, аймах мероприятиелерде ӧткін араласчаң, сценадаң пір дее хорыхпаҷаң. Тун пайрамнарда даа сарнаҷаң. «Час ханат» олған студиязынзар чӧріп, чайаачызын улам тиліткен.
– Сарыннар ам даа пазарҷыхпын, че «штамповка» идерім килбинче. Кӧңніңе кірчеткен сарынны пазарға кирек. Чӱс азыра даа сарын чайап саларға чарир, че ол маңат сарын полбас. Хайди альбомда пір-ікі сарын хит полча, пасхазы, тізең, пірдеезінің кӧңніне кірбинчеткен олаңай сарыннар. Чахсы сарын-кӧглер кізінің кӧңнінең, чӱреенең сыхчалар. Чиит полғанда, кӧглер тӱске килҷеңнер. Тур киліп, аны ноталарға пазарға алай сарнабызарға кирек. Амғы туста телефонға даа пас саларға чарир. Андағ полбаза, иртенге теере ол чіт парар, аны хатап сағын полбассың.
Пірсінде іҷем мындағ хормачы кип-чоох чоохтаан. Ноға хаастар сарынҷы чон, сағайлар аразында, тізең, тахпахчылар асхынах? Худай киикчінге кӧп тахпах пиртір, анаң тіптір: «Учух, пу тахпахтарны чон аразында тарадыбыс». Киикчін, тахпахтарны айғахтарынаң тудып, учухчатханда, пір сарин посхындырыбыстыр. Іди хаастар чуртапчатхан чирде тахпахтар кӧп тӱс партыр, сағайларға кӧмес ле халтыр. Аннаң сығара хаастар сарынҷы чон одыр, – чоохтапча Л.И.Ивандаев.
Леонид Ильичнең Вероника Валерьевна («Читіген» Хакас национальнай драма театрының артизі) ӱс палаа чидінгеннер. Улии Мирген, хайди чоохтаабыc алында, звукорежиссёр полча. Ол, пабазының чолын пазып, Ағбандағы музыка колледжінде ударнай кӧг тиріглеріне ӱгренген. Айана хызы Томсктағы университетті тоосхан. Очы оолғы Тагир Хызылчар крайындағы Минсуғ городта звукорежиссёрға ӱгренче. Леонид Ильичке ӱс пархаҷаа, Мирген оолғының иркелері, чуртаста улуғ ӧрініс сыйлапча.
Хакасияның чон артизі Леонид Ивандаев Культура тоғынҷызы кӱнінең чағын нанҷыларын, Сергей Еремеевич Боргояковты, Сергей Николаевич Толмашовты, Герман Гаврилович Танбаевті, Альберт Будачиевич Кувезинні, алғыстапча. Оларға пик хазых, амыр чуртас, чайаачыда улам пӧзік чидіглер алғапча.
Сом Альбина Чистогашевани
Автор :
Татьяна Тютюбеева
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы