АЙДАС АЛЫПТАР ЧЫЫЛЫСТЫ, АРҒА-МӦРІЙ ИРТТІ
06.07.2016
Хабарлар
КӰСТІГ КӰРЕСЧІЛЕР ЧОН АРАЗЫНДА ХАҶАН ДАА ААРЛАСНАҢ ТУЗАЛАНЧАЛАР. АНЗЫН ТУН ПАЙРАМДАҒЫ КӰРЕС МАРИИ ЧАХСЫ КИРЕЧІЛЕДІ. АЛЫП-КӰЛӰКТЕР ХАЙДИ ХАРБАСЧАТХАНЫН, ӦӦН СЫЙЫХТЫ, «ЛАДА ГРАНТА» МАШИНАНЫ, КЕМ УТЫП АЛАРЫН КӦРІП АЛАРҒА ЧОН ТОЛДЫРА ЧЫЫЛЫСХАН. ХАЗЫР ХАРБАЗЫҒДА ЧИҢІС ТУДЫП, ХАКАСИЯНЫҢ ПАЗЫ ВИКТОР ЗИМИН ХАКАС КӰРЕЗІНДЕ ӦӦН СЫЙЫХХА СЫҒАРҒАН МАШИНАНЫ ВАСИЛИИ ТОПОЕВ (сомда) ХОЛҒА КИРГЕН.
Хас-хаҷаннаң сығара пістің чирде тойлар, аймах ӱлӱкӱннер тахпахчылар паза кӱресчілер марии чох иртпеҷең. Ол кибірні ӧбекелерібіс, сиберли хайраллап, піске артысханнар. Аннаңар ӱлӱкӱн-пайрамнар тузында спорт марии хайди иртчеткенін кӧріп аларға, табырах сағыстығ тахпахчыларны, артых кӱстіг алыптарны махтирға сыбыра чон толдыра чыылысча, туған-чағыннарын чиңіске кӧӧктіріп, ӱннері харылғанҷа хысхырысча, матап ӱӱктелізіп-ӧрінізіп алча.
Пӱӱл Тун пайрамда кирек аңдағох оңдайнаң парған тиирге чарир. Сағынчам, саблығ ырҷы-кӧгҷілерібіс, теелбекчілерібіс тың хомзынмастар, че пастағы айран ӱлӱкӱні тузында спорт марығларын кӧрчеткен кізіпернің саны илееде артых полған. Итсе, пу танығ кӧмес таластығ - тағ хабырғазында ипти одырчатхан улус арға-мӧрійні дее, хынығ концертті дее кӧрерге маңнанчатхан. Кізілернің улуғ хомзынызына, ат чарызы илееде тастыхти ирткен, ӧктем аттар хайди табырах чӱгӱрчеткеннерін кӧріп алҷаң оңдай чох полған.
СЫЙЫХХА - МАШИНА
Кӱрес... сылағай сыннығ, чалбах чарыннығ алып-кӱлӱктер, чаба хуҷахха хабызып, ойда-тӱңдере тас-тасчатханнарын кӧрерге хаҷан даа махалығ поладыр. Тиктең нимес хас-пуруннаң сығара пасхазына силдірбес айдастар тиксі сабланҷаңнар, абахай хыстар олардаңар тахпахтар кӧглесчеңнер.
Мында даа кирек андағ оңдайнаң парған. Кӱрес мариин асхан Хакасияның спорт министрі Валерий Денщиков. Пайрамға килістіре чылығ сӧстер чоохтанып, пазын марығның ӧӧн сыйиинзар икібіскен, кӱрес кӧрерге чыылысхан чонға мындағ сӧстернең айланған. Анзы кізілернең чӧптескеніне тӧӧй полған.
- Мындағ аарлығ сыйых иң аар кӧдірімде чиңіс тутхан алай «абсолюткада» прайзын утхан кӱресчее пирілҷең. Че ниик кӧдірімде харбасчатхан алып-кӱлӱктерге хайди поларға? Аннаңар пӱӱл машинаны 58 килограмм кӧдірімде харбасчатхан чиңісчее пирерге чарат салдыбыс. Орта ба? Постарың даа сағын кӧріңер, 50 килограмм пасчатхан кӱресчі 100 килограмм пасчатхан оолны ут полбас, - чонның ӧрчіліг хысхырыстары аразында чооғын тоосхан Валерий Васильевич.
Анаң ӱлӱкӱн араласчылары алнынзар Тун пайрамның аарлығ аалҷыларының пірсі, Россияның саблығ артизі, «Поддубный» хоос фильмде ӧӧн рольны толдырған Михаил Пореченков сыххан. Прайзы даа аны ӧрчіліг хысхырыстарнаң удурлаан. Уғаа килістіре паза чылығ сӧстернең алғыстаан ол чыылысхан чонны пастағы айран ӱлӱкӱнінең.
Анаң... анаң саңай хайхастығ кирек пол парған - аарлығ аалҷы кӱрес мариинда аралазарға сағынчатханнаңар чарлаан республиканың спорт министрі. Ниме пасталыбысхан пу сӧстер соонда - кӧрігҷілер, ӧрінгеннеріне, одырчатхан орыннарынаң тура хонғлааннар. Сынап таа чи, кем кӧрді ни мындағ нимені - тиксі сабланчатхан, чон хынчатхан артист, чібек хур хурчанып, хакас кӱрезінің мариинда аралазар. Ниме ле полар ни? Хайдағ даа кӱресчі оол, мындағ саблығ кізіні чирдең кӧдіріп, сас ойда тастирға тідінмес. Поддубный нооза.
КИБІСТЕ САБЛЫҒ АРТИСТ
Чох, Михаил Пореченков кӧзідігліг тоғазығ-харбазығда аралазарға сағынчатхан полтыр. Амды позынаң тоғыр сыхчаң ир табылар ба тіп кӧрглеп чӧрче. Піреезі алнынзар іділізе тӱсче, анаң тӧдір пазынча. Кізілер, тізең, сағыпчалар, аар-пеер харахсынчалар. Кӱресчілер аразында алып-кӱлӱк табылбаза, арса, олаңай чон аразынаң піреезі сыға салҷаң?
Сынап таа, чон аразында ӧрчіліг суулас - кізілер хыринҷа ээн парған иңніліг, чазы парған чарыннығ алып-кӱлӱк пастырча. Айа сабызы тыҷыри ла тӱскен - хакас оол полтыр, пос кізізі. Саблығ артистнең тоғазып, хол тудысчалар-изеннесчелер, ипти хуҷахтасчалар. Кем тідінібіскен полҷаң тіп, тӧлкеленчелер кізілер.
- Анатолий Султреков, чоннар аразындағы категориялығ марығ чарғыҷызы, Михаил Пореченков-Поддубныйдаң тоғыр сыхты, -чарлапча марығ чарғыҷызы.
Аалҷының кӧдірімі 105 килограмм, пістің оол 100 килограмм пасча. Хакас кӧгенектерін кизібіскеннер, чібек хур хурчаныбысханнар, чаба хуҷахха хабыза халғаннар. Оңдай киліскенде, пістің оол аалҷыны кӧксі азыра тастирға харасхан. Че тилекейге сабланған Поддубный пірдеезіне утырбаанын ундударға чарабас полған. Мында даа кирек андағ оңдайнаң парыбысхан - аарлығ аалҷы артых кӧдірімінең пістің оолны чабыра пазып алған.
- Чоннар аразындағы ынархас чиңіс тутты! - ікі кӱресчінің холын чоғар кӧдірче марығ чарғыҷызы.
ААЛҶЫЛАР САНЫ ИЛЕЕДЕ
Анаң, кізілернің кӧңнілері кӧдіріл парғанда, кӱрес марии пасталған. Ниик кӧдірімдегі ооллар оңнығ чапчаң хайынминчалар, ойда-тӱңдере тастасчалар. Таныхтирға кирек, кибіссер сыхчатханнар санында Хызылчар крайынаң, Тувадаң, Кемеровтаң килген кӱресчілер полғаннар. Ағбанда ӱгренчеткен казах оол тӧреен-ӧскен чирі ӱчӱн турысханох.
Мында Тувадаң килген кӱресчілерні таныхтирға сағыс пар. Пірсі пірсінең килкім, пірсі пірсінең саблығ. Прайзы даа 100 килограммнаң артых пасча, полғаны ла кӱрестің аймах кӧрімінең харбасча. Че ӧӧнінде япон чонның сумо кӱрезінең айғасчатхан, чоннар аразындағы марығларда араласчатхан алыптар полтырлар. Ӧӧн сыйых машина поларын истіп, аны утарға сағынған полбастар ба. Сынап таа, махалығ кӱрес кӧзіткеннер. Чиңіс тутханнары сах андох хара хустың теелбегін толдыр сыхча - тува чонның хуреш соондағы теелбек хаҷанох кибірге кір парған хонҷых республикада. Кӧрерге уғаа чапсых паза сіліг.
Марығ пасталар алнында кибіске сығарға 126 кӱресчі пазын салғаны искірілген. Аннаңар 12 час кӱнӧрте пасталған арға-мӧрій 21 часха парчатханда ла тоозылған. Кӧрігҷілер, оларны махтирға кирек, сыдасханнар, сыдамах одырғаннар, махалығ микелерні ӧрчіліг хысхырыстарнаң, хазыр айа сабыстарынаң таныхтап турғаннар. Анзы кӱресчілерні чахсы, сіліг харбазарға кӧӧктірчетпес пе. Харбазығ уламох хазыр пар сыхча.
Ноға чазырҷаң, прайзы ӧӧн сыйых кемнің холына кірерін сағыпчатхан. Ол кӧдірімде чахсы кӱресчілер чыылыс партырлар. Че ӧӧн тоғазығ грек-рим кӱрезінҷе чоннар аразындағы класстығ спорт устары Валерий Боргояковнаң Василий Топоевтің аразында парары ідӧк тее пілдістіг полған. Пірдең, пу кӧдірімде азах мееттегі тоғазығны иң соона артыс салғаннар. Аннаңар даа кӧрігҷілер іди тіспен одырғаннар. Арса, піреезі пу ікӧлеңнің аразына кірібізер?
Постарының кӧдірімнерінде чиңіс тутхан оолларның ӧрінізін оңарарға чарир. Пӱӱл Хакас Республиказы тӧстелгеннең пеер 25 чыл толчатханын таныхтап иртірілчеткен Тун пайрам марииның чиңісчілеріне уғаа чахсы, аарлығ сыйыхтар тимнелгенін прайзы даа пілче, ырах ниместе кӧріндіре турғлапчалар. Анда холодильниктер, газ плиталар, ибде тузаланҷаң пасха даа кирек нимелер. Паза иң аар кӧдірімде харбасхан кӱресчілердеңер пір-ікі сӧс. Анда 124 килограмм пасчатхан оол Хызылчардаң килгені искірілген. Артем Корзун - самбоҷа паза дзюдоҷа спорт узы. Ол даа пастап ӧӧн сыйыхты холға кирерге сағынған полбас па. Че, Тува оолларына саңай сас ойда тастадып, ӱзінҷі орыннаң пӧзік кӧдірілбеен.
АРТЫХТАРНЫҢ АРТЫХТАРЫ
Амды постарының кӧдірімнерінде сыйыхтығ орыннарға сыххан кӱресчілернең таныстырчабыс:
44 кг -
1 орын - Максим Сагалаков, Алтай аймаа,
2 орын - Камзар Чертыков,
3 орын - Денис Боргояков, ікізі Асхыс аймаа;
48 кг -
1 орын -Михаил Дикобаев, Таштып аймаа,
2 орын - Виктор Чепчигашев, Асхыс аймаа,
3 орын - Александр Рыбин, Сорығ город;
52 кг -
1 орын - Тимур Мамышев,
2 орын - Аркадий Майнагашев, ікізі Асхыс аймаа,
3 орын - Аскар Тодозаков, Таштып аймаа;
66 кг -
1 орын - Алексей Медведев, Ағбан,
2 орын - Евгений Корягин,
3 орын - Аймир Тюкпиеков, ікізі Асхыс аймаа;
73 кг -
1 орын - Денис Пастаев, Асхыс аймаа,
2 орын - Семен Терещенко, Сорығ город,
3 орын - Валентин Кольчиков, Ағбан;
81 кг -
1 орын - Валентин Тюкпеев, Асхыс аймаа,
2 орын - Александр Фроколов, Ағбан пилтірі аймаа,
3 орын - Андрей Боровиков, Хызылчар крайы;
90 кг -
1 орын - Сергей Ощенков,
2 орын - Николай Шульга,
3 орын - Василий Ощенков, прайзы Ағбаннаң;
90 кг аар кӧдірім -
1 орын - Сайын-белек Тюлюш,
2 орын - Айдын Монгуш, ікізі Тува,
3 орын - Артем Корзун, Хызылчар крайы.
«Абсолюткада» харбазарға 8 кізі пазын салтыр. Ӧӧн сыйых мында полған полза, кӱресчі саны илееде поларҷых, харбазығ уғаа хазыр парарҷых. Мында Тувадаң килген Айдын Монгуш прайзын хыра утхан, чиңісчі полыбысхан.
ВАСИЛИЙНІҢ ӦРІНІЗІ
Амды машинаны кем холға киргеннеңер. Чон аны чидікпин сағаан. Итсе, пастап ӱзінҷі орын ӱчӱн харбазығ парған. Сыйыхтығ орынға Таштып чирінең килген Родион Тодояков сығып алған, ӧрінізін чазырбинчатхан.
Мына кибіссер ӧӧн сыйыхты холға кирҷең алып-кӱлӱктер сых килділер. Хайзын даа пістің чон, уламох кӱреске хынчатханнар, чахсы таныпча. Валерий Боргояков - грек-рик кӱрезінҷе чоннар аразындағы класстығ спорт узы, Россия чемпионы. Василий Топоев - ідӧк грек-рим кӱрезінҷе чоннар аразындағы класстығ спорт узы, чииттер аразында тилекей мариинда аралазып, хола медаль утхан. Хайзы даа ӧӧн сыйыхха турыстығ кӱресчі. Кем не чиңіс тудар ни, Хакасияның пазы Виктор Зимин сыйыхха турғысхан Лада Гранта машинаны кем не холға кирер ни?
Пастағызын мике салған Валерий Боргояков. Ағаа пip сан пирілче. Василий тӧдір пазынминча, нинҷе-де ле секунда аразына саннаң чидіп алча. Пазох ла китеніс чӧрчелер, чібек хурны тыыда-тыыда тутчалар. Китеп алып, Василий Валерийні анаң на силген - ізестіг чиңіс. Марығ чарғыҷызы аның холын чоғар кӧдірче, утыснаң алғыстапча. Василийнің ӧрінізін оңарарға чарир - сағынған сағызы тол парды, ол машина утып алды. Лада Грантаның клӱзін ағаа Хакасияның спорт министрінің пастағы орынҷызы Виктор Струков читірген.
Автор :
Анатолий СУЛТРЕКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде