ТІСПЕН ІСТЕНІЗІНЕҢ ЧУРТААН УЧЕНАЙ
22.07.2016
Хабарлар
Пӱӱл 2 майда саблығ инженер-физик, ученай-экспериментатор Михаил Андреевич Сунчугашевке 90 час толарҷых. Ол Чоғархы Асхыс аалда 1926 чылда тӧреен. Паба-іҷезі Андрей Тимофеевичнең Софья Григорьевна палаларын чуртас чолына кирерге маңнанмааннар, ирте чуртастаң парыбысханнар. Ӧкіс оолахха позын кізі идерге халған. Іди Михаил Андреевич СССР-ның атомнай электростанция кінінің улуғ ученай-физигі полыбысхан.
Нововоронежтегі АЭС-тың прай реакторларын тимге сығарарында паза тузаланысха кирерінде ол ӧткін арапасхан. Ол СССР-да ла нимес, тилекейде иң килкім атом электростанциязы полып халған. Ядернай энергетикаҷа иң чахсы опыт, наука чидіглері мыннаң пасха атом электростанцияларына тараҷаң.
Оолағас пасталығ класстарда ӱгренчеткендӧк, аның физика паза математика наукаларына чайалғанын ӱгретчілері таныхтаӌаңнар, че ағаа колхозта тоғынарға киліскен. Анда ол чаа пасталғанҷа істенген. Ол японнардаң тоғыр чаада араласча. Аның соонаң Германияда 10-ӌа чыл служба ирткен. Совет армиязының офицері 1954 чылда ла чир-суунзар айланча. Служба иртчеткенде дее ол ӱгредіг алардаңар сағызын тастабаан. Ол Ағбандағы ортымах школаны, иирде ӱгреніп, тоосхан. 1955 чылда ол Москвадағы хазна университедінің физика факультедінзер ӱгренерге кірче. Аны маңнаныстығ тоозып, ол Нововоронежтегі АЭС-cap парча. Анда ол олаңай инженердең устағҷы синіне ӧсче.
Михаил Андреевич АЭС-тың ядернай реакторларының тоғызын тӱзімніг идерінҷе 27 чыл наука-істезігліг тоғыснаң айғасхан. Ол физик-теоретик полбаан, кабинетте одырарға хынмаҷаң, хайда АЭС-тың ізіг «чӱрее» сабылча, аның орны анда полған. Ол учёнай-экспериментатор полған нооза. Михаил Андреевич ядернай реакторларның кӱзін амыр хоныхта тӱзімніг тузаланар сурығларға чарыдылған 20 азыра наука тоғыстарын пас салған. Аның наука статьялары «Атомная энергия» журналда сыхчаңнар. Полған на тоғысты пазар алнында, ағаа реактор турған орында нинӌе-нинӌе хати сыныхтағлар иртірерге килісчең.
Саблығ хакас физиктің наука тоғыстарына тӧстеніп, кандидат диссертацияларын арачылаан кізілер полғанох. Іди Санкт-Петербургтағы радиевый институттың физигі В.П.Майоров автореферадын сыйлаан. Ідӧк ол Обнинсктегі чир-суғӌызы физика наукаларының докторы Сидор Павлович Капчигашевтің кандидат диссертациязына ӱндезіг пасханох. Михаил Андреевич Москвадағы, Дубнадағы паза СССР-дағы АЭС-тарның ученай-физиктерінің не нимес, ідӧк академик И.В.Курчатов устаан атомнай энергия институдының физиктерінең чағын палғалыс тутхан, МАГАТЭ-ның даа кізілері аның наукадағы чидіглеріне пӧзік паалағ пирҷеңнер.
Че Михаил Андреевичке позының кандидат диссертациязын арачылирға киліспеен. Пастағы диссертациязын тимнеп алғанда, аттестационнай комиссияны чох идібіскеннер. Нааны тӧстееннерінҷе, темазы иргілен парған. Пазох наука сыныхтағларын иртіріп, ол наа темаа чапсыныбысхан. Тимге сых парғанда, аны чарыхха сығарарға чаратпиныбысханнар. Че, андағ даа полза, Михаил Андреевич ӱзінҷі диссертациязын тимнеен. Че наа тӧстелген аттестационнай комиссия аның тоғызына хайығ айландырарға маңзырабаан. Аның «ізии» науканаң тирең айғасхан улусха чабыл парған. Анаң тынаға парар тус чит килген. Ол позының орнын реактор хыринаң пасха чирде пілбеҷең. Теоретик полған полза, ибде дее одыра, чайаачы тоғызын тохтатпасчых. Че ол физик-экспериментатор полған. Соонаң, Михаил Андреевич Сунчугашевтің диссертация арачылаҷаң тоғыстарын ӱзӱр сыхханнарында, прайзы доктор диссертация синiнде пазыл парғанын таныхтаан.
Михаил Сунчугашевті матыр істеністе «кӧй парған» тиирге чарир. Чаа паза Істеніс ветераны кӧп медальларнаң, Аарластығ пічіктернең таныхтатхан. Ол санда Илбек Ада чааның II степень орденінең. Аның адын тилекейдегі улуғ ученай-физиктер пілҷеңнер. Ол тилекейдегі атомнай электростанциялар агентствозының (МАГАТЭ-ның) кізізі полған. Андар иң не кӱстіг хазналар кірӌеңнер. МАГАТЭ-ның чыылығларында чир-суғҷыбысха тӧреміл аралазарға килісчең, атомный, кӱзінең амыр хоныхта тузаланарын тилідерінҷе чоох тутчаңох. Ученай-экспериментаторның опыдын пӧзік паалаӌаңнар, аның кӧріс-кӧстеглерінең санасчаңнар.
Автор :
Тимнеен Оксана СУНЧУГАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде