ХАҶАН ТӰӰР «ТІРІЛЧЕ»
27.07.2016
Хабарлар
Ӱр ниместе ле полғанға тӧӧй, хаҷан режиссер Эльза Михайловна Кокова аны «Кӱн чахайағы» ансамбльда хакас теелбектерін турғысчатхан Сара Даниловна Словинадаң «пылап» парыбысхан. Кӧрдек, 47 чыл ирт партыр. Андада, 1969 чылда, хакас оол-хыстар Ленинградтағы театр институдынзар кіріп алар ӱчӱн сыныхтағлығ экзаменнер тутханнар, ӱгренерге парғаннар.
АмдыХакасияның саблығ артизі Юрий Иванович Котюшев ирткен чылларға паалағ пирерге харасча. Хакас драма театрында толдырған илееде рольлар, хоос фильмнерде суурынарға маңнанғанох, республиканың халых-чарыдығлығ чуртазында аралазып, тоғазығлар тузында чыылысхан чонға кибелістер хоости хығырғаны - аның ирткен чарых тузы.
Позы, тізең, чуртазында полған пір тоғазығны ундутпинча. Анзы аның кӧрізін саңай алыстырған тиирге чарир.
АЛЫПТЫҒ НЫМАХ
Юраның іңезі Варвара Романовна, Аешиннер хызы, чайаачы кӧңніліг кізілернең тоғазарға хынҷаң. Аннаңар оолағас пис частаң сығара хакас театрының артисттерін таныӌаң, аалзар ағылған ойыннарны прай кӧрӌең. Ойын соонда іӌезі, артисттерні ааллап хығырып, стол салыбысчаң. Ізіг чей оортапчатхан туста, артисттер олаңай чуртастаңар чоохтасчаңнар, аал-хонҷыхтарның сурығларына хынып нандырӌаңнар.
Андағох оңдайнаң хылынҷаң іҷезі, хаҷан аалзар пірее саблығ хайҷы-нымахчы чиде салза. Оолағас улуғ частығ кізінің хол салаалары чадыған хылларын хайди табырах хахчатханына, хазыхтарны килістіре алыстырып одырчатханына чапсыҷаң. Анаң постарында ааллапчатхан хайӌыдаң сурӌаң, ноға ол пасхазына тӧӧй хайлабинча тіп.
- Палам, пу ах чарыхта полғанының на позының чолы, - ибірініп пастабысчаң улуғ частығ кізі.
Ӏҷезі аны тысчаң, чарир-чарабас сурығлар пирчезің тіҷең. Юраа, тізең, прай ниме хынығ паза чапсых. Аның сурығлары тоозылбасчых, сынап іӌезінең чалтанмаҷаң полза. Ол сах пу туста хакас театрының артисттері турғысхан теестегі ойынны сағысха кир килҷең. Анда араласчатхан хам ідӧк полған на сай пасха оңдайнаң тудынча. Хамнар даа, хайҷы-лар чіли, постары оңдайынҷа хылынча полбастар ба. Андада Юра хайдаң даа пілер зе, соонаң, артистке ӱгреніп алза, пірее хати хамның омазына хубулып, тӱӱр холға тударға килізерін, чонны хайхадарын.
ПРАЙ НИМЕНІҢ ЭЭЗІ ПАР
Ӏҷезі кибірліг кізі полған. Пірее чирзер чорыхха сығыбысса, ээліг орыннарда сеек-сеек итпин иртпечең. Палаларын даа іди хылынарға ӱгретчең, ах чарыхта прай нименің ээзі пар тіп чоохтаҷаң. Аннаңар даа Юра іҷезінің чахиин толдырарға харасчаң. Пасха даа улуғ частығ кізілер іди чоохтасчатханнарын истерге килісчең.
Хаӌан ыраххы туғанға килісчеткен хайҷы-нымахчы ат кӧдірбес пурунғы алыптардаңар хайхастығ нымах пастир алнында, чадыған ээзінең чарадығ сурчатханы оолахты саңай чапсытхан. Юраның харахтары алнында іӌезінең хада чистектеп чӧргені алай апсахтарнаң палыхтаӌаң полғаны изере иртчеткенге тӧӧй пілдірібіскен. Олар даа тайға алай суғ ээзінең ис-пайына харанмасха, синінӌе ле алып аларбыс тіп сурынӌаң полғаннар. Пістің чонның киртінізі сала пасха полар чи?
Аннаңар, хаҷан ағаа тӱӱр холға аларға, хамның омазына хубуларға киліскенде, хайди поларын пілбинібіскен. Чахсы оңарча: тӱӱрнің ээзі пар поларға кирек. Че хайдағ сӧстернең чарадығ сурып алӌаң? Кем ағаа полыс пирер, орта тудынарға ӱгредер? Ойынны турғызар тусты соонзар чылдыр полбассың, маңзырирға кирек. Театрда андағ нооза, прай ниме план хоостыра тимнелче.
Чочынған-хорыххан ма ол, хаӌан холға алған тӱӱрнең сала ла пір тыннығ, пір сағыстығ полыбыспаанда? Чох, неке. Іди полча полар тіп чарадыбысхан. Режиссерлар даа кӧрчелер, Юрий Котюшевке хамның рольлары килісче. Паза талазығ чох полыбысхан, хамның рольы ағаа пирілҷең. Ленинградтағы театр институдында хада ӱгренген арғыстарының пірсі Игнат Кайдачаков пірее хати аның орнына чон алнынзар сыхчаң. Хамның кип-азаан кизіп алып чи. Ол даа киртістіг ойнаҷаң.
ПАСХАҶЫЛ КИРЕКТЕР
Ағаа, аймах ойыннарда аралазып, пасха-пасха рольлар толдырарға килісчең. Репетициялар тузында Юрий тӱӱрзер пірее хати кӧр салӌаң. Анзы ӧкіс ле ниме чіли чатча, аны позынзар хығырчатхан чіли пілдірче. Тилекейге саблығ драматургтарның ойыннары хакас тілінең турғызылчатса, тӱӱрге анда орын чоғыл. Андағ даа полза, Юрий аны пірее хати холға алҷаң, иргі нанҷызынаң чіли изеннесчең. Анаң, тыстан полбин, орбанаң ағырин сапхлап пастаҷаң. Тӱӱр, ағаа сағын парған чіли хылынып, аймах ӱннең ӱнненіп пастабысчаң.
«Амды ікі хати изере... сала тыыда арах сабарға чарир...», - кем-де аның холына пасхаӌыл чахығлар пирчеткенге тӧӧй. Че мында мына ниме чапсыстығ -
Юрий позы даа іди сапхлирға тимненчеткен. Хайдағ андағ хайхастығ кирек полҷаң, кем аның сағызын іди ӧтіре піліп одырча ни? Піреезіне чоохтаза, киртінмес тее, андағ ниме полбасха кирек тиирге айабас.
ХОЛДАҢ ПОЗЫТХАН
Пірсінде хакас драма театры Юрий Котюшевтің тӧреен-ӧскен чирінҷе ойыннар кӧзіт чӧрчеткен. Шира аймаанаң кӧп саблығ артисттер сыхханнар. Улуғ частығларның чолларын чииттер узаратчалар, ідӧк аарластығ аттарға турысчалар, хазна сыйыхтарын алчалар. Тӧллер палғалызы ӱзілбинчеткені маңат кӧзідім.
Кибір хоостыра ойын соонда аал чуртағӌыларынаң тоғазығ-ӱзӱріг иртірілген. Амды артисттер постарының кип-азахтарын кисклеп салғаннар, кӧрігӌілер алнында ӧӧн постары одырғлапчалар. Шира аймаанда тӧреен-ӧскен саблығ драматург Михаил Семёнович Коковтың хызы, режиссер Эльза Михайловна ойында араласхан артисттернең таныстырча, хайдағ роль толдырғанын чоохтап пирче.
- Юрий Котюшев... Пістің чир-суғӌыбыс. Ойында хамның рольын толдырған, - махтап пастабысты аны Эльза Михайловна.
Кӧрігӌілер режиссернаң чарасчалар, уғаа киртістіг ойнады тіпчелер. Піреезінің сағызынаң, хамның рольын сала улуғ частығ кізі толдырған полза, чарирӌых. Прайзы даа Дмитрий Макарович Килижековты адапча. Ол хамнап сыхса, кізі идінӌе соох чӱгӱрчеткенге тӧӧй осхас.
- Юра, килдек пеер! - хығырыбысты аны улуғ частығ кізі.
Позын хығырған апсахтың хыринда таныс нимес кізі кӧрінче. Ідӧк улуғ частығ. Пістің чонның чозах-кибірі хоостыра чоохты ырахтаң пастапчалар, хайдағ туған-чағынға килісчеткеннерін искірчелер. Анаң, хамның рольын толдырчатса, пірее пасхаӌыл ниме полчатханын сизінчезің ме, анзына хайхапчазың ма тіп сурастырғлап сыхханнар.
Чайаачы ус сағысха тӱзібіскен - пу туған-чағыннарға прай чӱрее-кӧңнін ас пирӌең ме алай пазын на икібісчең ме? Че пу сурығны пасха саринаң кӧр килзе, пістің чонда улуғны улуғлаҷаң кибір пар. Ағаа хоза, ырах таа полза, туғаннар. Чох, улуғ частығлардаң пір дее ниме чазырарға чарабас. Арса, пірее туза чӧп пирерлер, алнын аларлар. Аннаңар халғанҷы туста позының чуртазында полчатхан хай пірее таңнастығ киректердеңер чоохтап пирген, пір дее ниме чазырбаан.
- Сағаа тӱӱрні холдаң позыдарға кирек... Алай тӱӱр тойы идерге, - сала ла пір ӱннең чоохтанминчалар аны хығырып алған апсахтар.
- Тӱӱр тойы нимедір ол? - иңнілерін хыймыратхлапча чайаачы ус.
- Артист кізее тӱӱр тойы кирек пе? Ол сын хам поларға сағынминча нооза, - аар тынған соонда, килістіре чарадығ алыбысты улии.
Андағ оңдайнаң «тіріліп» пастабысхан тӱӱрнің чолы туюхталған, Юрий Котюшев орба-тӱӱрні холға тутпас полыбысхан...
Хакасияның саблығ артизі Юрий Иванович Котюшевті пайрамнығ тӧреен кӱнінең алғыстапчабыс, наа чидіглерге чидерге алғапчабыс.
Автор :
Анатолий СУЛТРЕКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде