ЧАТХАН - МИНІҢ ЧУРТАЗЫМ
29.07.2016
Хабарлар
Музыка пістің чуртазыбыста улуғ орында турча. Ол кӧңнібісті кӧдірче, кізіні ӧріндірче алай 6а сағыссыратча. Пірее кӧг-сарынны исчетсе, чуртаста хаӌанох полған нимелер сағысха кірче. Тиктең нимес пурунғыдаң ырлапчатхан, кӧг тиріглерінең ойнап полчатхан устарны улуғлаңаңнар.
Пӱӱнгі кӱнде дее аал-город чуртағӌылары аймах концерттерге, мероприятиелерге хынып чӧрчелер. Хакас чонның кӧг тиріглерінең ойнапчатхан ӧмелернің ойыннарын кӧрерге уламох чапсых, хынығ. Андағ ӧмелернің пірсі - «Аршан кӧглері» ансамбль. Аның устағҷызы Валентина ТЮКПИЕКОВА полча. Мин аннаң чоохтазып алғам.
- Валентина Ильинична, постарыңнаңар хысхаҷахти чоохтап пиріңер.
- Мин Пии аймааның Хызыл хара суғ аалында тӧреем-ӧскем. Школа соонаң Ағбандағы музыка училищезінзер ӱгренерге парарға сағыныбысхам. Сыныхтағларда иң пурун ритм тут полчатханымны, музыка исчеткенімні сыныхтааннар. Анаң хайдағ кӧг тириин таллап аларынаңар сурығ турыбысхан. Ікінӌілепчеткенімні сизініп, сыныхтағ иртірчеткеннернің пірсі, салааларымны кӧріп алып, хыллығларнаң ойнирға парарзың тіп чоохтанған. Балалайкаа
ӱгренерге ынабаам, аннаңар домраны таллап алғам.
- Хайдағ андағ кӧг тирии полҷаң ол? - сурғам.
- Кӧпсекке ле тӧӧй ниме, ӱгреніп пастазаң - кӧрерзің, - тіп хатхырғаннар. Соонаң, факультативке чӧріп, чатханнаң ойнирға ӱгренгем. Ӱгретчім Георгий Иванович Челбораков полған. Училищені тоозыбысханда, мині Алтай аймааның Аршаннар аалынзар направление хоостыра тоғынарға ызыбысханнар. Пеер мин 1984 чылда килгем, аннаң сығара мында 32 чыл тоғын салдым. Чатхан минің чуртазым, минің хылиим полар тіп пір дее сағынмаам.
Тайғалығ чирде тӧреен кізі Аршаннарда пір дее истенминчеткем. Пастағы тустарда мыннаң парыбызарға сағыс полған. Че сӧбірең хайда, андох чуртың, соонаң кӧнігібіскем.
- Ноға чайаачы чолны таллап алғазар ?
- Чуртаста чайаачы чол позы кізіні таллапча полар тіп сағынчам. Школада ӱгренчеткенімде, прай мероприятиелерде, концерттерде хынып араласчаңмын. Сарнирға, теелбектенерге минің кӧңніме кірҷең.
- Валентина Ильинична, олғаннарны хайдағ кӧг тиріглерінең ойнирға ӱгретчезер?
- Наа ла тоғынып пастапчатханымда, мин ӧӧнінде домранаң айғасчаңмын, чатханнаң факультатив ле апарӌаңмын. Анаң 1999 чылда «Саңыӌах» олған фольклор ансамбльын тӧстеп алғам. Мында олғаннарны хакас чонның кӧг тиріглерінең ойнирға, сарнирға ӱгретчем. Аны тӧстееннең 17 чыл ирт парды. Ідӧк пӱӱл «Аршан кӧглері» ансамбльға ӱс чыл толча. Аның араласчылары - Аршаннар аалдағы музыка школазының ӱгретчілері. Прай тӧрт кізі: Наталья Сарлина, Елена Чаптыкова, Татьяна Боргоякова паза мин аның устағӌызы полчам.
- Палалар хакас чонның кӧг тиріглерінең хынып айғасчалар ба?
- Амғы туста палаларнаң тоғынарға сидік. Кӧг тириинең ойнирға ӱгренерге аар нооза, сыдамах, кӱстенҷік хылых кирек. Ам олғаннар телефонға, компьютерге тың тартылчалар. Че паба-іӌезі алай аға-ууӌазы хайығ чахсы айландырзалар, палалар пӧзік чидіглерге читчелер. Олғаннарнаң республика синіндегі аймах марығларда араласчабыс, чахсы салтарлар пар.
2015 чылда палаларнаң «Мелейек» ойын турғысхабыс, ағаа сӧстерні, музыканы позым пасхам. Пістің аалда пӱӱнгі кӱнде хакас тілін чахсы пілчеткен пала асхынах, аннаңар мин мындағ оңдайнаң оларның пос тіліне хынызын тилідерге сағынғам. Пу ойыннаң піс, Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы иртірчеткен чайаачы олғаннар школалары ӱгретчілерінің мариинда аралазып, грант утып алғабыс. Пастап аңнар костюмнары чох полған, палалар олаңай ла хакас чонның кип-азаан паза маскалар кисчеңнер. Ам, тізең, грант ахчазына чахсы костюмнар тіктіріп алғабыс. Ойынны кӧрерге уламох хынығ. Ӱр ниместе аны Аршаннар аалдағы олған садында кӧзіткебіс. Спектакль чарым час парча, че, андағ даа полза, кічіг палаҷахтар аны сым одырып кӧргеннер.
- Ӱгретчілер ӧмезіне кип-азахты паза кӧг тиріглерін хайдаң алчазар?
- Кӧг тиріглері - музыка школазыни, кип-азаабыс - прай пости. Мин ӧнетін прайзына кӧгенектерні кибірли тіктірчем, стилизованнай полбазыннар тіп. Сағам олар хайди тігілчеткенін пілчебіс, ол пілісті хайраллап халарға кирекпіс. Піс оларны амғы тӧлге читірбезебіс, пір дее ниме артыспазабыс, хайдаң олар пурунғыдағы чуртастаңар, культурабыстаңар піліп аларлар.
Минің сағызымнаң, хакас тілін тилідер ӱчӱн, школаларда неделяда пір хатап саңай ла хакас тілінең чоохтазар кӱн ит саларға кирек. Андада прайзы тіл ӱгренерӌік, олғаннарға хынығ поларӌых.
Валентина Тюкпиекова хакас тілін, культуразын хайраллирына, тилідеріне улуғ хозым итче тізе, пір дее саба полбас. Музыка пастыра ол олғаннарны чонын, тӧреен чирін аарлирға, оларға хынарға ӱгретче. Мыннаң мындар чайаачыларың пӧзік ползын, тоғыстарың тӱзімніг парзын, Валентина Ильинична.
Автор :
Татьяна КЫШТЫМОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде