ПУРУНҒЫ КӦГЛЕР, КИБІРЛЕР ПАЗА ПОС ТІЛІ САБЛАНЫСХА АҒЫЛЧА
09.09.2016
Хабарлар
Хакас хазна филармониязының «Ӱлгер» фольклор ӧмезі паза «Кӱн сузы» теелбектер ансамбльы Европа хазналарының кӧрігҷізін хаҷанох аптап алғаннар.
«Алтын кӧӧк» хай-балетнең 2015 чылда Италиядағы Бари городтағы фестивальда чыылған чонны хайхатханнар. Пӱӱл, тізең, пістің артисттерні Францияның продюсерлері хай-балетті Канныда Россия искусствозының фестивальында кӧзіт пирерге хығырғаннар.
Артисттернің сабланызы нименең палғалыстығ паза сылтағлығ, піліп аларға хаҷан даа чапсых. Піс аннаңар Хакасияның чон артизі Вячеслав Кученовнаң чоохтасхабыс.
ЧАЙААЧЫ ЧУРТАССАР ЧОЛ
Чир ӱстӱнде нинҷе чайаачы кізі чуртапча, оларның чуртас чолы аймах-пасха салыладыр. Хоосчы, кӧгҷі, актер ползын, пӧзік чидіге чидер ӱчӱн, кӧп кӱс саларға кирек. Искусственный хайдағ-да кӧріміне чайалған кізее, аның істіндегі сағыссырастарынаң пасха, ибіркі чуртас кӧп ниме пирче. Ідӧк кӧп ӱгренерге кирек.
Кӧге чайалғаны, хайлиры, алыптығ нымахтарны ызары хайдаң килче? Мында Хакасияның чон артизі, Хакасия искусствозының саблығ деятельі, «Ӱлгер» фольклор ӧмезінің хоос устағҷызы Вячеслав Кученовты адирға чарир. Аны пӱӱнгі кӱнде «Ӱлгер» ӧменің устағҷызы, солизі паза скульптор чіли чон пілче.
Хаҷаннаң ол, хайлап, ырларнаң айғас сыххан. Хайдаң анзы килгенін кӧрзе, чайаачы чол кічігдең азылған тиирге чарир. Вячеслав Николаевич олған тузын чылығ сӧстернең сағысха кирче. Совет Союзы тузында полған на ибде радио тоғынҷаң. 6.00 час иртен гимн ойнап сыхчаң. Славаның тай іҷезі хайынчатхан аразында гимнні исчең. Гимн соонаң хакас хайҷыларның кӧглері искіріл сыхчаң. Андада тай іҷезі, хайынызын тохтадып, ипти одырып, алыптығ нымахтарны тыңнаҷаң, Пархазы, тізең, хости одырып, сиргек истіп одырҷаң. Саблығ хайҷы-тахпахчылар Апанис Бурнаковтың, Пётр Курбижековтың, Семён Кадышевтің кӧглері кічіг оолағасты аптаҷаңнар, чатханның ойыны, тізең, чӱрек-тамырларға сиип турған.
Вячеслав Николаевич кӧг чайаачызынзар 1994 чылда килген. «Читіген» театрдағы «Айланыс» фольклор ӧмезінің араласчызы полған. 1997 чылда аннаң парыбысхан. Музыкант Сергей Чарковнаң, поэт Сибдей Томнаң ӱзӧлең «Сабҷылар» ӧме тӧстеп алғаннар. Соонаң оларзар Алёна Амзаракова, Светлана Чебодаева хыстар хозылғаннар. Пу ӧменең Германиязар чорыхха чӧргеннер.
Ӧмедегі кізілер алыс турғаннар. Чуртас nip орында турбинча нооза. Кем-де пасха тоғыснаң айғас сыхча, хыстар, ирге парып, паланаң одырчалар... «Сабҷылар» ӧмеде Вячеслав Кученов, Сергей Чарков паза Анна Бурнакова халғаннар. Олар кӧп чирлерні ибір чӧр килгеннер. Ӧменің тоғызы маңнаныстығ парчатхан.
«ӰЛГЕРНӀҢ» ЧАРЫХ ЧЫЛТЫЗЫ
2003 чылда Вячеслав Кученовты Хакас филармониязындағы «Ӱлгер» ӧмезер тоғынарға хығырчалар. Андада Хакасияның культура министрi Наталья Дьяченко полған, филармониянаң Евгений Музалёв устаан.
1989 чылда Хакас филармониязы азылғаннаң «Ӱлгер» ӧме тӧстелген. Ӧменің артисттері чон кӧглерін, хакас композиторларның сарыннарын паза теелбектер толдыр турғаннар.
2003 чылда теелбектер ӧмезінде читі хыс паза nip оол полған. Олох туста Вячеслав Николаевич теелбек киреен пӧзік синге кӧдірердеңер сағын сыххан.
- 2005 чылда Хызылчарда ирткен фестивальда араласхабыс, - сағысха кирче В.Н.Кученов. - Анда піс кӧглер толдырғабыс, хыстар теелбектенгеннер. Пістің сообысча сценаа тува ӧмезі сыххан. Оларның теелбек ӧмезінде 28 кізі полған, уғаа морсымнығ кӧрінгеннер. Туваларның хыринда ноға піс уйан кӧрінерге кирекпіс тіп, сағысха тӱзібіскем. Хакас теелбектерін турғызып, чон алнынзар сых турарға кирек нооза. Кӧг тиріглері паза кип-азах уйан полған, он чыл азыра нааҷылалбааннар. Хакасияның культура министpi Светлана Окольниковазар ансамбльның ағырсымнығ сурығларын пӧгер оңдайлар табардаңар паза 20 оол-хыстаң теелбек ӧмезін тӧстирдеңер айланғам.
Аның соонаң кирек орнынаң тибіреп сыххан. «Улгер» ӧме наа программа тимнебіскен, оларға кип-азах тік пиргеннер. Хакасияның чон ус-тары Пётр Топоев паза Сергей Чарков тимнепчеткен кӧг тиріглері ідӧк нааҷылалған. Ӧменің хоос устағҷызы Вячеслав Кученовтың кӱстенізінең кӧп ниме иділген паза иділче. Кізі тоғызын толдырбинчатса, пір дее ниме орнынаң тибіребес. Пӱӱнгі кӱнде «Ӱлгернің» артисттерінің кип-азаа чылның нааҷылалча.
ӦМЕ ХУДЫ - ПОС ТІЛІ ПАЗА КИБІРЛЕРІ
Хакас тілін хайраллап халардаңар, олған-узах паза чииттер пос тілін пілзін тіп, кӧп чоохтар апарчабыс. Вячеслав Кученов пу сурығны, сидік тее полза, пӧгер оңдай тапхан.
Прай ниме сӧбіредең пасталча тіпчелер нооза. Вячеслав Николаевичтің сӧбірезінде хакас тілінең не чоохтасчалар. Палалары Алтынай паза Ирсілии городта ӧскеннер, че пос тілін уғаа чахсы пілчелер. Мынзы пасхазына турыстығ кӧзідім.
Вячеслав Николаевич Хакасияның культура министерствозынзар теелбек ӧмезіне пос тілін пілчеткен, чоохтанчатхан он оол паза анҷох хыс кирек тіп айланған. «Хайдаң андағ чииттерні табарзар?» - ӱрӱк парғаннар анда. Сидік тее полза, тоғыс апарылған, чииттерні аннаң-мыннаң чыып, наа программа тимнеп сыхханнар. «Ӱлгер» ӧме ікі чыл пазынаң теелбекчілернең ойыннаң чон алнынзар сыххан.
Пастағызын чииттер чал ахчазын албин тоғынғаннар. Хакасияның правительство пазы Виктор Зимин, «Ӱлгернің» ойынын кӧріп, теелбекчілерге чал ахчазын тӧлирдеңер сурығны пӧк саларға чахығ пирген. Іди Хакасияның правительствозы, Оӧркі Чӧбі паза культура министерствозы, чӧптезіп, «Кӱн сузы» ӧменің теелбекчілеріне ахча тӧлир оңдай тапханнар.
- Хакас кӧглерін, теелбектерін толдырчатхан кізі тіл пілерге кирек, - чоохтапча Вячеслав Кученов. - Тіл пілбинчеткен артистті тастынаң кӧрерге иптіг, че істінең ол хоол тиирге кирек. Фольклор ӧмезінде тіл пілбинчеткеннернің тузазы чоғыл. Хакас тілі чох саба тоғыс апарылча нооза.
Тоғысха кірчеткен чииттернің хай піреезі тіл пілбеен. Ӱгреніп аларға оларға тус пирілче. Кӱстенчеткеннері ӱгреніп алчалар, пастағызын сала-сула чоохтанған ползалар, айдаң айға чахсы чоохтан сыхчалар.
Вячеслав Николаевич тіл суриинаң пасха чииттерге хакас чонның кибірлерінеңер чоохтапча. Улуғларымнаң кибір-чозахтардаңар нинҷе пілчем, амғы тӧлге ҷитір пирерге сағынчам, тіпче ол. Ӧбекелерібістің хыйға паза кӱстіг кибірлер полған нооза. Кӧзідімге алза, 42 часха теере ачығ суғ амзирға чарабас полған.
- Пістің чон, кибірліг чуртас апарып, кӱстіг чуртаан, - сағыстарынаң ӱлесче чайаачы кізі. - Пос кибірлерін ундудып, пасха чонның оңдайынҷа пол сыхханы уйан чуртасха ағылча. Пик чурт пӱдірерге кӱстенчеткен кізі пос кибірлеріне тудынарға кирек.
Амғы чииттер чахсы чуртасха тартылчалар. «Ӱлгер» паза «Кӱн сузы» ӧмелер, аймах чон алнынзар сығып, пістің чонның культуразын турыстыра кӧзітчелер. Чоныбыстың кӱлӱк оол-хыстары анда тоғынарға киректер тіп санапча устағҷы.
«Ӱлгер» ӧме араласчыларының прайзының хакас аттары пар. Вячеслав Николаевич - Кучен Ай Чарых Сайын, Леонид Ивандаев - Лӱнек Ивандай Тиилек, Анна Бурнакова - Алтын Тан Айас, Вячеслав Албычаков - Албычак Сайын оол, Владимир Доржу - Мерген Иргит, Антонида Тюльберова - Тӱлбер Пӧгечі.
Мының алнында пістің чон палаа сола ат пирҷең, анзы хара кӱстердең арачылапчатханына саналҷаң. Ос парған, пӧзік чидіге читкен чииттерге турыстығ ат пирілҷең. Ады-солазы хоостыра кізі хайдағ сӧӧктең, ноо родтаң сыхханын піліп аларға чарир полған.
«Ӱлгер» фольклор ӧмезінің артисттері кӧрігҷее кибірліг, пурунғы оңдайнаң толдырылчатхан кӧглер читірчелер. Классика паза эстрада кӧглеріне саптырбин, постин хайраллап халарға кирек. Вячеслав Николаевич чииттерге ууҷаларының чоохтарынаң, кӧглерінең ӱгреніңер тіп чоохтапча.
Аның ӱчӱн Европадағы кӧрігҷі дее пістің фольклор узын пӧзік паалапча. «Сірернің істіндегі культура хайраллал халтыр, — таныхтапчалар андағылар. - Ӧменің кӧглерін истіпчетсе, пурунғы, иргі кӧглер ис-тілчелер...»
СӦС СОО: «Ӱлгер» фольклор ӧмезі паза «Кӱн сузы» теелбектер ансамбльының араласчылары пос тіліне хынысты чайаачы тоғыс пастыра ла нимес, ідӧк «Хабар» газетаа ӧткін пазынғаннарынаң чахсы кӧзітчелер. Мындағ пір чӧптіг хакас ӧмелер парда, тілібіс чітпес.
Автор :
Елена САГАТАЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде