САБЛЫҒ ТЮРКОЛОГ БАСКАКОВ
14.10.2016
Хабарлар
Николай Александрович Баскаков - филология наукаларының докторы, профессор, урал-алтай тіллер науказының специализі.
Н.А.Баскаков 1905 чылда Вологодскай губерниядағы Сольвычегодск городта тӧреен. 1915 чылда Вологдадағы классика гимназиязынзар пастағы классха парча. Пабазының арғызынаң тоғасхан соонда, іскеркі тіллерге тартыл сыхча. Аның пабазының арғызы Осман империязында консул полып тоғынтыр.
Николай Баскаков 1918 чылда музыка школазынзар кірче. Музыкаа хынызын ол прай чуртазынҷа апарған. 1922 чылда, ортымах школаны тоозып, Ленинградтағы К.Ушинскийнің адынаң ӱгретчілер техникумынзар ӱгренерге кірче. Аның соонда, Іскеркі тіллер институдынзар кір полбин салып, Сӧс институдынзар тӧлег хоостыра ӱгренерге кірібісче. Че, ӱгредіг ӱчӱн тӧлеп полбин, ол Вологдазар нандыра айланған.
1929 чылда МГУ-ның историко-этнология факультедінің этнография пӧлиинзер ӱгренерге кіріп алча. Пастағы курс соонда Каракалпакиязар практикаа ызылча, ікінҷі курс соонаң Казахстанзар, Хырғыс чирінзер практикаа чӧрген. 1934 чылда Ойрот (Алтай) автоном облазынзар национальнай школаларда тілге ӱгретчең оңдайларны істезерге ызылча.
Университетті тоосхан соонда, Ортын Азиязар, Кавказсар, Сибирьзер чӧрген экспедицияларда кӧп араласча. Пу чорыхтарда ол тӱрк чоннарының тархынынҷа, этнографиязынҷа, тіллерінҷе кӧп материал чыып алған. Ол материаллар аның монографияларының тӧстее полғаннар. Н.А. Баскаков позының тоғыстарында каракалпак, ногай, алтай, хакас паза даа пасха тӱрк тіллерінің теория паза тархын сурығларын чарытча, істезілбеен тіллернің пастағы грамматикаларын сығарча паза алфавит, орфография сурығларын чарытча, ікі тілліг сӧстіктер пазарынҷа улуғ тоғыс апарча.
Н.А.Баскаков пастағы «Хакас-орыс» сӧстіктің (1953) ӧӧн редакторы паза авторларның пірсі полча. Аның редакциязынаң хакас тілінің пастағы наука грамматиказы 1975 чылда чарыхха сыхча.
Николай Александрович Баскаковтың тоғыстары аразында тілҷілер ідӧк «Тюркская лексика в «Слове о полку Игореве» наука тоғызын уғаа пӧзік паалапчалар. Пу книгада ол орыс чоннын, «Слово о полку Игореве» тархын памятнигінде учурапчатхан тӱрк сӧстерін істесче. Іди ол пурунғы орыс чон тілінің Іскеркі Европадағы пурунғы тӱрк чоннар тіллерінің удур-тӧдір теелізін кӧзітче. «Слово о полку Игореве» памятниктегі тӱрк сӧстерін ол мындағ пӧліктерге чарча: чир-чайаанның оңнағларының этнонимнері, мифология паза эпос аттары, пос аттары, халых-чон терминнері, чаа паза иб аразындағы ниме-ноолар аттары. Кӧзідімге алза, чир-чайаанның оңнағларын адапчатхан сӧстернің аразында Каяла суғның ады тӱрк qaja (хак. «хайа» паза орыс. «скала») сӧстең паза - Іу/Іi хозым полызиинаң пӱтчеткені чарыдылча, этнонимнернің аразында карабиркли сӧс qara bӧгк («черная шапка») паза - Іі хозым полызиинаң пӱткені кӧзіділче. Карабиркли этнонимнең памятникте сӧӧктің ады таныхталча.
Н.А.Баскаковтың наука-істезіг, чарыдығлығ тоғызы тиксі СССР-да паза тилекейде пӧзік паалалған. Хакас чоны Николай Александровичтің адын, аның «Хакас-орыс» сӧстігі (1953), Хакас тілінің грамматиказы (1975) паза пасха даа тоғыстары хоостыра піліп, сағыста тудып, аарлирға кирек.
Автор :
Лариса ЧЕБОДАЕВА, Хакас филология кафедразының ӱгретчізі
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы