ХАКАСИЯНЫҢ ТАРХЫНЫН ХАЙРАЛЛАПЧАЛАР
18.10.2016
Хабарлар
АҒБАНДА Л.Р.КЫЗЛАСОВТЫҢ АДЫНАҢ ХАКАС НАЦИОНАЛЫНАЙ ЧИР-СУҒ ӰГРЕНҶЕҢ МУЗЕЙНІҢ 85 ЧЫЛЫНА ЧАРЫДЫЛҒАН РЕГИОННАР АРАЗЫНДАҒЫ НАУКА-ПРАКТИКАЛЫҒ КОНФЕРЕНЦИЯ ИРТКЕН. ІДӦК, АҒАА ЧАРЫДЫП, «КЫЗЛАСОВТЫҢ ХЫҒЫРЫҒЛАРЫ» ПОЛҒАН. АНЫ ТАНЫХТИРҒА КИЛГЕН ААЛҶЫЛАРНЫҢ ПІРСІ - ЛЕОНИД РОМАНОВИЧТІҢ ХЫС ТУҢМАЗЫ КЛАРА РОМАНОВНА КЫЗЛАСОВА.
ОЛ ЧУРТАС ТООЗА, АҒБАН ГОРОДТА ЧУРТАП, ИМНЕГ КИРЕЕНДЕ IСТЕН ГЕН. ОЛ КИЛЕР ЧЫЛДА 90 ЧАЗЫН
ТАНЫХТИР. АНЫҢ ЧООҒЫНАҢ, ОЛ КІЧІГДЕҢӦК МИНСУҒ ГОРОДТАҒЫ ПАЗА СУС ПОСЕЛОКТАҒЫ МУЗЕЙЛЕРҶЕ ЭКСКУРСИЯА ЧӦР КИЛҶЕҢ. ЛЕНИНГРАД ГОРОДТА ПАБА-ІҶЕЗІНЕҢ ХАДА ЧУРТААНДА, АНДА УЛУҒ МУЗЕЙЛЕРҶЕ ЧӦРҶЕҢ.
ХАКАСИЯДАҒЫ МУЗЕЙДЕОЛ ПАСТАҒЫЗЫН НА 1934 ЧЫЛДА ПОЛТЫР. САБЛЫҒ АРХЕОЛОГ ПАЗА УЧЕНАЙ ЛЕОНИД РОМАНОВИЧ КЫЗЛАСОВ ХАКАСИЯДА ТОҒЫНҒАН СООНДА МУЗЕЙГЕ ПІРЕЕ ЭКСПОНАТ СЫЙЛАП ЛА ПИРҶЕҢ ПОЛТЫР.
Хакасиядағы Л.Р.Кызласовтың адынаң национальнай чир-суғ ӱгренҷең музей 85 чылын таныхтады. 13 - 14 октябрьда Ағбан городта Хакас Республиканың музей-культура кінінде «Кызласовтың хығырығлары» регионнар аразындағы наука-практикалығ конференция алтынҷы хати ирткен.
Пу конференция Л.Р.Кызласовтың адынаң национальнай чир-суғ ӱгренӌең музейнің 85 чылына чарыдылған. Пайрамнығ мероприятиелер музейнің аллығ паза истіг наа ӧргезінде ирткеннер.
Ол кӱн иртенӧк музейнің ӧргезінзер конференция араласчылары паза аалҷылар, чахайахтар тудынып, ӧрчіліг кірчеткеннер. Оларны тура ээзі, музейнің устағҷызы, тархын наукаларының кандидады Андрей Готлиб тоғынҷыларынаң хада ізік алнында удурлааннар.
Наа музей ӧргезі тастынаң даа, істінең дее, сынап таа, морсымнығ кӧрінче. Пастағы хадылында сулейке пӧліктерде пістің пурунғыдаң читкен пічіктіг обаалар килген чонзар ситкіп кӧрчеткеннер. Наа музейзер ам даа читіре кӧскелектеңер, пос орыннар толдыра полған. Андағ пір аллығ залзар кізілер пленарнай чардыхты иртірерге чыылысханнар.
Кибір хоостыра алғыстас сӧстерінең чыылысхан чонзар Хакасияның культура министрінің орынҷызы Ирина Браим, «Сус» музей-заповедниктің директоры Галина Бугаева, Тува Республиканың Алдан-Маадырның адынаң национальнай музейнің директорының орынҷызы Айланмаа Ооржак айланғаннар.
Анаң пленарнай чардыхты асхан Л.Р.Кызласовтың адынаң национальнай чир-суғ ӱгренҷең музейнің ученай хачызы Игорь Таштандинов. Ол позының улуғ чооғында музейнің тархынынаңар искірген.
Іди 1928 чылда ноябрьда Хакас округының толдырығ комитеді Ағбан пилтірі аалда (амды Ағбан город) чир-суғ ӱгренҷең пірігіс тӧстирдеңер чарадығ алған. Ол пірігістің пастағы чыылии олох чылда 17 декабрьда ирткен. Анаң 1929 чылның пастағы айларында пос кӧңнінең тоғынчатхан музейні асханнар. Музейнің пастағы экспонады хакас ибіҷегі полған. Аны прай істіндегі ниме-нооларынаң хада сыйлап пирген саблығ ӱгретчі Кирилл Тодышев.
Анаң 1931 чылда 15 мартта Кидеркі Сибирь крайының толдырығ комитедінің Ағбан городта Хакас облазының чир-суғ ӱгренҷең музейін тӧстирдеңер чарадии сыххан. Штат хоостыра ӱс кізі тоғынған: директор, наука тоғынҷызы паза пip техническай персонал. Іди халых музейі хазна учреждениезі полыбысхан.
Пастағы чылларда музейнің устағҷылары удаа алыс турғаннар. Іди 1934 чылның январь - март айларында музейнің директоры полған пастағы хакас революционер Прасковья Гедымин-Тюдешева.
Анаң 1936 - 1938 чылларда музейнең устаан Анна Орлова, Аның устаанынаң музейде чир-чайаанның, тархынның паза социализм пӱдіриинің пастағы экспозициялары тӧстелгеннер. Ол чылларда музейге муң азыра аймах-пасха экспонаттар пирілгеннер. Минсуғ городтағы музейнің археологы Варвара Левашова Ағбандағы музейде пастағы археология экспозициязын азарға полысхан.
1939 чылда хакас музейі пастағы тархын-этнография чорығында араласхан.
Аның сылтаанда музей 196 этнография ниме-нооларын, аймах сомнар паза документтер алып алған. Хакас округының ӱлгӱлері музейге тигіриб архивтерін сыйлап пиргеннер. Уғаа аарлығ полған Асхыстағы тигірибнің архиві. Анда 1811 - 1839 чыллардағы пічіктер полғаннар.
1939 чылның авгузынаң сығара хакас музейінең устапча ученай-этнограф Пётр Каралькин. Ол Ленинградтағы этнографияның хазна музейінің наука тоғынҷызы полған.
Пётр Иванович Каралькин Хакасияның пурунғы хумартхыларын, пічіктіг обааларын ӱгренеріне паза хайраллирына улуғ хайығ салған. Аның кӱстенізінең 1940 чылда музей пастағы археология экспедициязын иртірген.
1941 чылда июньда Пётр Каралькин, позының орнына Анна Орлованы артызып, фронтха чӧрібісче. Илбек Ада чаа парчатхан туста музейні, чабызып, пасха орынзар кӧзірібісчелер. Музей туразында госпиталь азылча.
Ол туста музейге улуғ полызығ пиргеннер чаа тузында Ағбанзар килген специалисттер. Іди 1942 чылда музейнің директоры полыбысхан Ленинградтаң килген экономист Александр Савчук.
Анаң 1944 чылда музейнең устап сыхча Альберт Липский. Аның тузында Хакас чирінде археология тоғыстары алғым пар сыхчалар. Ол тас обааларны хайраллирына кӧп кӱс салча. Чаа соонда Хакасия чазыларында хыралар матап тартханнар нооза.
1961 чылда музейнең устап сыхча Валентина Половникова. Ол отыс чылҷа музейнің устағҷызы полған. 1974 чылда аның кӱстенізінең музейге Пушкиннің орамазындағы 96 № тураның пастағы хадылын пирчелер, хайда амға теере орныхча музей. Анда кізілерге кӧзідерге наа экспозиция заллары, музей чыындызын хайраллаҷаң орыннар, наука тоғынҷыларына алынҷа кабинеттер пирілгеннер. Музейде пістің саблығ хоосчыларыбыс Владимир Тодыков паза Владимир Капелько тоғынғаннар.
1990 чылларда музейде пістің хазнабыстың тархынынаң таныстырчатхан экспозициялар азылғаннар. Ол санда «Политикада тиктең хыйыхтаттырғаннарның хумартхызына» паза «Афганистан - минің ағыриим».
1989 чылда пістің саблығ скульптор Ирина Карачакованың хумартхы пічии хоостыра музейге аның пай коллекциязын сыйлап пирчелер. Анда Ирина Николаевнаның позы чайаан тоғыстары паза прай чуртазын чыған XVI - XIX чӱс чыллардағы орыс паза Европадағы хоосчыларның чайаачы тоғыстарының чыындызы полған. Іди «Минің чир-суғҷыларыма адапчам» экспозиция тӧстелген. Ол оңдайнаң музей уғаа пайып парған. Кізілер дее кӧп чӧр сыхханнар. Аймах тоғазығлар, чайаачы иирлер иртір турғаннар, хоосчылар кӧзід іглері полғаннар.
1991 - 2000 чылларда музейнең устаан Людмила Мылтыгашева. Ол сидік тустарда пістің хазнада алызығлар полғаннар. Че музей сыдасхан. Анаң 2000 чылдаң сығара музейнің директоры полыбысча Татьяна Феоктистова. Аның тузында 30 чыл аразына музейде пастағызын на пӱкӱлее тыхтағ тоғыстары иртірілген паза музейнің наа туразынаңар пічіктер тимнелген.
2012 чылдаң сығара музейнең амға теере устапча тархын наукаларының кандидады, археолог паза Л.Р.Кызласовтың ӱгренҷізі полған Андрей Готлиб. Аның иңнілеріне артылча иргі музейдегі прай экспонаттарны наа музейнің сіліг ӧргезінзер иптеп кӧзірібізері. Килер чылда наа музей толдыразынаң тоғын сығарына прайзы ізенче. Мындағ музей Сибирьде паза чоғыл...
Пленарнай чардых тоозылғанда, чыылған чонға музейҷе улуғ нимес экскурсия иртіргеннер. Анаң конференция араласчылары кӧңнілері хоостыра алынҷа секцияларҷа тарааннар. Мында хоза чоохтирға кирек, «Кызласовтың хығырығларында» аралазарға Хызылчар крайынаң, Новосибирск паза Кемеров областьтарынаң, Тува паза Алтай республикалардаң паза пастағызын на Моол чирінең килген ученайлар араласханнар. Музейде тӧрт секция тоғынған: «Археология паза этнография», «Тархын краеведениезі паза сибиреведениезі», «Сибирь искусствозы» паза «Музей паза кӧрігҷі».
Олох иирде Л.Р.Кызласовтың адынаң хакас национальнай чир-суғ ӱгренҷең музейнің 85 чылынаң алғыстирға Хакас Республика Правительствозының паза Ӧӧркі Чӧбінің нандырығлығ кізілері, культура учреждениелерінің устағҷылары паза музейнің нанҷылары килгеннер. Кибір хоостыра пайрамда иң маңат тоғынчатханнарны сыйыхтарнаң таныхтапчалар. Іди Хакас Республика пазы Виктор Зиминнің адынаң «За заслуги перед Хакасией» орденні музейнің директоры Андрей Готлибге хазап пирген Правительствоның аппарат устағҷызы паза Хакасия пазының орынҷызы Лариса Карамчакова. Ідӧк Правительствоның Аарластығ пічиинең сыйыхтатхан музейнің директор орынҷызы Елена Щеголькова. Паза музейге 136 муң салковайға сертификат пирілген.
Хакасияның культура министрі Светлана Окольникова министерствоның адынаң Аарластығ паза алғыстас пічіктерін илееде кізее читірген. Оларның санында музейде кӧп чыллар тоғынған Мария Чалкина, Людмила Угдыжекова, Эра Севастьянова паза даа пасхазы.
Аалҷыларға Хакас филармониязының артисттері хысхаҷах ойыннар кӧзіт турғаннар. Ікінҷі кӱнінде «Кызласовтың хығырығлары» конференция тоғызын узаратхан.
Автор :
Илья ТОПОЕВ Сомнар Максим АХПАШЕВТИ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы