ЧОННЫҢ КӰЗІ - ХАДА-ПІРГЕ ПОЛЧАТХАНЫБЫСТА
08.11.2016
Хабарлар
ЧОН ПІРІКЧЕТКЕН КӰН - ОЛ ЧЫЛ САЙ 4 НОЯБРЬДА ТАНЫХТАЛЧАТХАН ХАЗНА ӰЛӰКӰНІ. ПУ КӰННІ ТИКТЕҢ НЕ ТАЛЛАП АЛБААННАР, ТАРХЫН ХООСТЫРА, ОЛ 17 ВЕКТЕГІ КИРЕКТЕРНЕҢ ПАЛҒАЛЫСЧА. 1612 ЧЫЛДА МОСКВА ПОЛЬША ИНТЕРВЕНТТЕРІНІҢ ХОЛЫНАҢ ПОЗЫДЫЛҒАН.
4 НОЯБРЬДА ИНДІРКІ НОВГОРОДТЫҢ ВОЕВОДАЗЫ КОЗЬМА МИНИННІҢ ПАЗА КНЯЗЬ ДМИТРИЙ ПОЖАРСКИЙНІҢ УСТААНЫНАҢ ЧОН ОПОЛЧЕНИЕЗІ МОСКВАДАҢ ПОЛЯКТАРНЫҢ АРМИЯЗЫН СЫҒАРА СӰРГЕН. АНДАДА ЧОН, ПІРІГІП, ЧИҢІС ТУТХАН СЫЛТААНДА, ПІСТІҢ ЧИР-СУУБЫС ПОС АЛЫНӋА ХАЗНА ПОЛЫП ХАЛҒАН.
ПІСТІҢ ЧОНЫБЫС, ПІРІГІП, ЫЫРӋЫНЫ ЧИҢІП, ХАЗНАНЫ АЛ ХАЛҒАНЫНА ЧАРЫДЫП, РОССИЯНЫҢ ПРЕЗИДЕНТІ ВЛАДИМИР ПУТИН 2005 ЧЫЛДА 4 НОЯБРЬНЫ НАА ХАЗНА ӰЛӰКӰНІН ТАНЫХТИРДАҢАР УКАЗ СЫҒАРЫБЫСХАН. ПУ КӰНДЕ ПРАЙ РОССИЯДА КОНЦЕРТТЕР, ДЕМОНСТРАЦИЯЛАР, АЙМАХ АКЦИЯЛАР ИРТЧЕЛЕР. ЧИР-СУУБЫСТЫҢ ТАРХЫНЫ ПАЗА АМҒЫ ЧУРТАЗЫ ӰЧӰН ПОҒДАРХАС, ЧАСКАЛЫҒ ЧУРТАС ПОЛАРЫНА КИРТІНІС ПРАЙ ЧОННАРЫБЫСТЫ ПІРІКТІРЧЕ.
Пістің республикада даа Чон пірікчеткен кӱн, прай Россиядағы чіли, алғым таныхталча. Пӱӱл Хакасияның столицазындағы ипподромында чон тығылысчатхан. Республикада ӱлӱкӱннерні анда иртірері чахсы кибірге айлан парған. Андағы ачых чирде прайзына орын читче. Пу ӱлӱкӱнге чарыдып, анда ідӧк аал хонии ярмарказы иртірілче. Килген чон, ӱлукӱнде полып, андағы концертті кӧріп алча, ағаа хоза, посха кирек ас-тамахты садызып алча, Ипподромға чағын орамаларда автомобильлер сыыспин турчалар.
Ӱлӱкӱнде улуғлар даа, олған-узах таа толдыра, че чииттер кӧп чыылысчатханы ӧріндірче. Аймах партияларның флагтары чалбырапчалар, алынӌа ӧмелер постарының плакаттарынаң килгеннер. Мында городтағы ӱгредіг заведениелерінің студенттері, ӱгренҷілер, волонтёрлар кӧрінчелер. Халых пірігістері пайрамға постарының кізілерін ағылғаннар. Флагтардаңар чоохтаза, полған на палатка позының алынӌа флагын хыс салған осхас кӧрінче. Иртеннең сығара ипподромда радиоҷа концерт апарылча.
Амды ӱлӱкӱннің программазын апарчатхан пістің саблығ ырӌыбыс Герман Танбаев паза РДК-ның тоғынҷызы сценазар сыхчалар. Чонны алғыстирға сӧс Хакасияның пазы Виктор Зиминге пирілче:
- Республиканың аарлығ чуртағчылары паза аалҷылары! Пуӱн піс уғаа танығлығ ӱлӱкӱнні таныхтапчабыс. Чон пірікчеткен кӱн пістің хазнадағы прай чоннар хада-пірге тудынып чуртапчатханын, хазнаның кӱзін кӧзітче. Ада чир-суубыстың тархынында пісгің ӧбекелерібіс, матыр, махачы хылыхтарын кӧзідіп, пірге тудынып, хазнабысты ал халғаннар. Хада-пірге тудынар кибірлерні олар сал салғаннар, піс ам даа оларны узаратчабыс. Амғы туста даа піске пірге тудынар сурығ кӱн суриинда турча. Хазнаның прай прайзына азых, аалҷыларны сыбыра чылығ удурлапча.
Республикада чуртапчатхан чоннарның алынҷа кибірлері, культуралары хайраллалчалар, тиліпчелер, оларның тилізіне улуғ хайығ салылча. Мындағы чонның хыйға сағызы, тудынызы сылтаанда, прайзы ынағ чуртапча. Тастынаң килчеткен хорғыстарға піс турыстыра тоғырланарбыс. Пу ӱлӱкӱн - Ада чир-суубысха хынызыбыстың тании. Ол прай чуртағҷыларны піріктірче, хазнабыс ӱчӱн поғдархасты кӧзітче. Пістің Чир-суубыс - Россия. Аның амғы паза алнындағы чуртазы ӱчӱн нандырығлығбыс, аны ӧңнендірерге піске ам даа кӧп ниме ит саларға кирек.
Мындағ пайрамнығ кӱнде мин прайзына пик хазых, чахсы чуртас, наа чидіглер алғапчам! Сӧбіреңерде амыр чуртас, алныңарда ӧріністіг ле кӱннер ползыннар. Ӱлӱкӱннең, аарлығ чир-суғҷылар, Чон пірікчеткен кӱннең прайзын алғыстапчам!
Виктор Михайлович, ӱлӱкӱннең алғыстазын тоосхан соонда, тоғыстарында пӧзік чидіглер кӧзіткеннерге сыйыхтар читірген. Іди «За спасение погибавших» медальны алған МЧС-тың Ағбандағы ӧрт ӱзірҷең службазының тоғынҷызы Николай Коков. «За заслуги перед Хакасией» республиканың иң пӧзік сыйии полчатхан орденнең Хакасия пазының орынчызы Ирина Смолина сыйыхтатхан. «За трудовую доблесть» Хакас Республика медальынаң сыйыхтатханнар: Хакас книга издательствозының редакторы Вера Чезыбаева, Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің депутады, КПРФ-тың лидері Владимир Керженцев, Хакасияның Ветераннар чӧбінің кнезі Галина Трошкина. Ідӧк Хакас Республиканың Аарластығ пічиине турысхан Хакас книга издательствозынын, техническай редакторы Людмила Топоева.
Хакасияның иң артыхтарын таныхтаан соонда, улуғ сценада Чон пірікчеткен кӱнге чарыдылған улуғ концерт пасталыбысхан. Аны С.П. Кадышевтің адынан, культура кінінің ӧмезі Хакасияның культура министерствозы полызиинаң тимнеен.
Пастап сценаа Хакасияның саблығ артизі Ольга Васильева сыххан. Чайаачы ус «Кто, если не мы» ӧменең хада «Ӧңнен, Россия» паза «Минің Хакасиям» сарыннарны толдыр пирген. Ікінӌі ырын Ольга Васильева орыс тілінең сарнирға пастаан полза, аннаң андар аны хакас тілінең толдырған. Чир-сууна чарыдылған кӧглер чыылған чонның кӧңнін кӧдіргеннер.
Анаң позының чайаачызынаң «Саяночка» ансамбль ӧріндірген. Хызыӌахтар «Абаканская кадриль», «Матушка Россия», «Вдоль по улице» теелбектерні салғаннар. Таныхтирға кирек, аймах-пасха синдегі фестиваль-марығларда тӧреміл чиңістер тудып, теелбек ӧмезі Хакасияны ырах сабландырча.
Хакасияның чон артизі Герман Танбаев устапчатхан «Хайҷы» эстрада студиязы аймах пайрамнарда ӧткін араласча. Чон пірікчеткен кӱнге чарыдылған концертте артисттер «Іӌем чирі», «Ала тағлар», «Ах пулуттар» сарыннарны толдыр пиргеннер.Кӧрігҷілер хакас чайаачыларына матап айа сапханнар.
«Добро», «Медуница» паза «Воскресенье» ансамбльлар чыылған чонны орыс чонның сарыннарынаң ӧріндіргеннер. Орыс чонның кибірліг культуразы пай нооза, аннаңар полған на ӧме позының чайаачы чолын апарча.
Чапсых полған концерт тузында эвенктернің сарыннарын истіп аларға. Оларны чиит хыс Галина Веретнова толдырған. «Кумалакарви» сарында эвенктернің кибістерінеңер чоох парча, «Бегакан» ыр хынысха чарыдылча.
Концертке постарының номерлерін ідӧк национальнай диаспоралар тимнееннер. «Полония» халых пірігістің оол-хыстары кӧрігҷілерні поляк чонның «Жешовяцы» паза «Любельцы святы» теелбектерінең таныстырғаннар. Чиит артисттернің пӧзік узы кізілерні аптаан. «Согдиана» таджик паза узбек культуразының кінінің ӧткін араласчызы Садакат Насруллаева ідӧк теелбек толдырған.
Таныхтирға кирек, Хакасиядағы халых пірігістер паза национальнай диаспоралар Чон пірікчеткен кӱнге, чайаачы номерлерінең пасха, кӧзідіг-презентациялар тимнееннер. Диаспораларның кізілері Хакасияның чуртағӌыларын ӧӧнінде постарының кибірліг кип-азаанаң паза сувенирлернең таныстырғаннар. «Чосон» кореецтернің пірігізі тимнеен кӧзідігде ідӧк Ӱстӱнзархы Кореядаңар кинделерні кӧріп аларға чарир полған. Таджикистандағыларның пірігізі «Бародари» адалча. Олар, ӱлӱкӱнге тадылығ чиис тимнеп алып, кізілерні сыйлап парчатханнар. Пістің чонның культуразына чарыдылған кӧзідіглерні хакас ипчілернің «Алтынай» лигазы паза «Асхыр» чииттер пірігізі тимнееннер. Хакастарның кибірліг кип-азахтарын паза ағастаң киртілген ниме-нооларын чуртағӌылар хынып кӧрчеткеннер.
Хакасияда ідӧк Армениядағыларның диаспоразы пар, аның тоғызынаң Рональд Гургенович Айвазян устапча. Улуғ частығ кізінің таниинаң, 2010 чылда республикада 776 армян чуртапчатханы санға алылған. «Мин сӧбіремнең пеер Ереваннаң чуртирға килгем, - чоохтапча аға. - Санапчам, ноо даа чирде кізі позын иптіг тудынарға кирек. Сизінгенде, Хакасияда чон ынағ чуртирға кӱстенче, анзы чахсы. Піс прайзыбыс, тіл алызып, хада тудынзабыс, прай сидіктерні тобырарбыс».
Ӱлӱкӱн тузында кибір хоостыра аал хонии ярмарказы тоғынған. Садыға идінӌектер паза фермерлер Ағбаннаң, Саяногорсктаң, Асхыс, Пии, Ағбан пилтірі аймахтарынаң килгеннер. Аал хонии тоғынҷылары ярмаркаа ит кӧп ағылғаннар. Пір килограмм мал хоң идін фермерлер 280 салковайға сатханнар, хой иді ортымахти 250 салковайға турған, сосха идін 220 салковайға садызып аларға чарир полған.
Илимор аалдағы Топоевтер сӧбірезі аал хонии ярмаркаларында тӧреміл араласча. Садыға олар чарба, талған, тустаан палых одын, сосха идін ағыл килтірлер. Чарбаның даа, талғанның даа паазын ӧскірбеендірлер. 1 килограмм чарба ідӧк 100 салковай турча, талған -150 салковай,0,5 килограмм палых оды - 50 салковай. Палыхтарны аймах ООО-лар сатханнар. «Рыбсервис» ООО-ның кізілері 1 кг горбуша палыхты 150 салковайға сатханнар, хоораны - 270 салковайға. Кізілер хузух матап алчатханнар, 1 литрні 120 салковайға алып аларға чарир полған. 10 нымырха 58 салковай турған, nip литр сӱт - 39 салковай. Ідӧк мында мӧӧт (1 кг - 400 салковай), яблоко (5 литр - 150 салковай), ӱӱҷік тамаан паза аннаң даа пасха нимелерні алып аларға чарир полған.
Кізілернең чоохтасханда, ӱлӱкӱн дее, концерт тее оларның кӧңніне кірген. Позының кӧрізінең медсестра полып істенчеткен Светлана Шалгинова ӱлескен: «Чоннар пірікчеткен кӱн Ағбанда пӧзік синде ирткен. Чуртағҷылар чахсы концерт коpiп алдылар паза аал хонии ярмарказында ниик паанаң ас-тамах алып аларға оңдай полды».
Таныхтирға кирек, 4 ноябрьда соох кӱн турған даа полза, кізілер концерт тоозылғанда ла ибзер тарасханнар.
Автор :
Николай СУЛТРЕКОВ, Майя КИЛЬЧИЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде