ПОСТИН УЛУҒЛАБАЗА, ХАЙРАЛЛАБАЗА, ПАСХАЗЫ ДАА ІДӦК ХАЙАР
11.11.2016
Хабарлар
Амғы туста прай даа газета - журналларның пазыныс кирее иң ағырсымнығ паза ӧӧн сурии полча. Сылтағлар мында кӧп паза аймах. Кӧзідімге алза, чон асхынах хығырча; чаҷында пазылған тоғыс телевидение паза интернетке хыстырча.
Че ӧӧнінде почта пастыра пазыныс аарлығ турчатханы таныхталча. Сынап таа андағ полар. Пістің дее газетаны алза, чарым чылға почта пастыра аларға 507 салковай 30 ахчаа турча, редакцияда алчатханнарға, тізең, 168 ле салковай - 3 хати ниик, Че почтада ла кирек пе? Сағынчабыс, чох. Ахчанаң сидіксінчеткен кізілерге 1 айға алай 3 айға пазынарға чарир. Кӱстенҷік кізі оңдай табар, че кӱстенминчеткен не кізінің аймах сылтағлар кӧп поладыр.
Газетабыстаңар чоох апарза, пазынминчатханнарның санында пос тілін пілбинчеткеннер кӧп полар. Тілібіс чідірчеткенібіс паза ас тузаланчатханыбыс - ол улуғ ағырсымнығ сурығ, хайзы газетаның тиражына кӧні теелче. Таныхтирға кирек, газетабыстың ӧӧн хығырығҷылары - пістің улуғларыбыс, олар хаӌаннаң, хайдар даа тус полза, пазынчалар паза хығырчалар. Тус парча, улуғларыбыс ідӧк парып одырчалар, ол кирек тираж санына теелібӧкче.
Паза газетаа пазынминчатханнардаң удаа мындағ сылтағлар истерге килісче: газетаның тілін піл полбинчабыс; хынығ нимес паза газетаны, чоннаң чӧптеспин, «Хабар» адап салған ӱчӱн пазынминыбысхабыс... Полғанының на позының сыны пар полар. Че піс, пурунғыдаң пос чирінде чуртапчатхан, илбек тархыннығ, пай кибірліг, пос тілліг чон, мындағ сылтағлардаң пӧзік турарға кирекпіс. Постин улуғлабаза, хайраллабаза, пасхазы даа ідӧк хайар.
Газетаның тілі хакас литература тіліне тӧстенче, че піс пасчатхан авторларның диалект алай, суғ хоостыра пасхалалып, тузаланчатхан сӧстерін алыстырбасха кӱстенчебіс. Ол сӧстер пістің тілібісті пайыдар. Таныхтирға кирек, газета хакас тілін хайраллир паза тилідер сурыға ла нимес, ідӧк хакас тілінің пӱдіриине улуғ хозым итче. Редакциянын, ӧмезі, республикабыстың кӱннең кӱнге тиксі чуртазын чарыдып, аймах хабарлар паза чапсых чоохтар пазып, хығырығҷыларыбысха читіріп, тіл алысча. Амғы туста чуртас оңдайларында удаа алызығлар полча. Ол алызығларны паза наа пілдіріглерні таныхтап, адап, наа сӧстер паза сӧстерге наа тузалар пӱдірерге киректелче. Іди газетаның тілі табырах алғыпча паза пайыпча. Тӧреміл пазынып, хығырчатхан кізее пір дее пілдізі чох ниме чоғыл тіп таныхтапчалар Асхыс таа, Таштып таа, Шира даа чирінде чуртапчатхан хығырығӌыларыбыс.
Амғы туста республикада хакас тілін хайраллирына паза тилідеріне кӧп хайығ салылча. Закон сығарӌаң даа, толдырығ даа ӱлгӱ синінде. Аймах программалар, комиссиялар, гранттар, халых пірігістері пастыра тоғыс апарылча. Хакас тілін ӱгренчеткеннернің паза ӱгренерге сағынчатханнарның саны ӧсчеткені ӧріндірче.
Чарыс айда Хакас Республиканың хакас тілін, культуразын хайраллирынҷа паза тилідерінҷе правительстводағы комиссияның чыылии Харатас город администрациязында ирткен. Ол чыылығдаңар газетабыста алғым искіріг полған. Ниме чапсытхан? Пии аймаанда 1-ғы классха килген палаа, хакас тілі пілчеткен ӱчӱн, он муң салковай тӧлирге чарадығ алылғаны. Пу чарадығ мындох ікі сағыс тӧрітче. Пастағызы - ӱлгӱ саринаң хайығ салылча, ахча даа тӧлирге тимде. Ікінӌізі - хайди іди, позыңның тілін ӱгрен, піл, аның ӱчӱн ахча аларзың. Че, іди дее полза, піс ӱгренминчебіс, чоохтаспинчабыс. Чоох мында прайзынаңар нимес. Ікінӌізі ӱчӱн піске уйадыстығ. Пу чарадығ пісті сағысха тӱзірерге кирек - ханҷа даа закон алылза, программалар тоғынза паза ахча даа тӧлелзе, позыбыс кӱстенмезебіс, тілібіс тилібес, чіткеннең чідер.
Халғанӌы туста патриотизмнеңер кӧп чоох парча. Россия президентінің чӧбінең регионнарда патриотизмнеңер закон алчалар, Хакасия даа ол чӧрімнең хыйа турбаан. Нимедір ол патриотизм? Чарыдығлығ сӧстік хоостыра, ол - пос чонына, Чир-сууна улуғлас паза хыныс.
90 чылларда, хазнабыста улуғ алызығлар парчатханда, чонның пос пілінізі ӧскен, тыыған. Олох тустарда газетада тілібіс чітчеткенін тохтадарға, кибірлерібісті айландырарға, чонның пос пілінізін ӧскірерге национальнай идея кирек тіп статьялар сыхчаң. Сағынчабыс, патриотизм национальнай идеяа килістіре полар. Пос чонына, Чир-сууна улуғлас паза хыныс ал чӧрчеткен кізі хаӌан даа пос чирінің тархынын, кибірлерін, тӧреен тілін улуғлир паза хайраллир.
Пістің чонның аразында андағ сағыстығлар ас нимес. Олар хайда даа тоғасчалар: ӱлгӱде, ӱгредігде паза наукада, культурада, имнегде, аал хониинда, халых пірігістерінде, пасха даа орыннарда тоғынчатханнар паза тынағдағылар.
Сағынчабыс, тилекейде чалғыс хакас газетабысха пазынчатханнар прайзы - патриоттар. Полған на пазынған кізі чоныбыстың пілінізін кӧдірер, тілібісті, кибірлерібісті хайраллир паза тилідер чӧрімге улуғ хозым итче.
Аннаңар, аарлығ чир-суғҷыларыбыс, пу сағыс-кӧрісті тыыдып, хозылыңар хакас тілін тилідер чӧрімге, ундубаңар газетабысха пазынарға.
Автор :
Радион СУНЧУГАШЕВ, «Хабар» газетаның ӧӧн редакторы
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде