ХАКАС ТІЛІНІҢ ТИЛІЗІ ТӦРЕМІЛ ХАЙЫҒДА
13.01.2017
Хабарлар
^Жакасияның правительство туразында хакас тілін, жК культуразын хайраллирынӌа паза тилідерінӌе тоғысчы группаның чыылии ирткен. Аннаң тоғысчы ӧменің кнезі, Хакасия пазының орынӌызы Владимир Крафт устаан. Чыылығда ікі ӧӧн сурығ ӱзӱрілген: пастағызы - хакас тілін паза культуразын хайраллирынңа паза тилідерінӌе ӱгретчілерні паза наука специалисттерін тимнирі паза оларның квапификацияларын кӧдірері, ікінӌізі - Хакасиядағы СМИ-лар пастыра чонныхакас тіліне кӧніктірері.
МИНІҢ ТӦРЕЕН ТІЛІМ
Тоғысчы ӧменің тоғызы ал-ғыстастарнаң пасталған. Хакасия пазының орынӌызы Владимир Крафт, национальнай паза территориальнай политика министр! Дмитрий Тодышев ирткен чылда Хакасияда ирткен Тӱрк пічии кӱннеріне чарыдыл-ған «Минің тӧреен тілім» ма-рығның чиңісчілеріне сыйыхтар читіргеннер. Марығда 48 кізі араласхан. Іди чиңіс тутханнар Артём Саражаков (Ӱс чул аал), Ирина Шкерманкова (Харатас г), Ольга Кузургашева (Мадыр аал), Татьяна Чанкова (Улуғ Сии аал), Анастасия Шкрадюк (Ағбан г), Алефтина Карамаше-ва (Асхыс аал).
Алефтина Карамашева Ас-хыстағы библиотекада істенче.
- Марығ чарлалғаннаңар мин «Хабар» газетада хығырып алғам. Ӱр дее сағынмин, чоохты пір иирге пазыбысхам. Хызым Ангелина аны национальнай паза территориальнай политика министерствозынзар ызыбыс-хан. Наа чыл алнында чиңіс тутханымны піліп алғам. Мин хакас тілі ӱчӱн матап сағыссы-рапчам, чӱреем хайнап, айтыс-тарда араласчам. Пос тілін хайраллап халарға кӱстенчем, палаларым тӧреен тілні пілче-лер. «Хабар» газетаа тӧреміл пазынчабыс, палаларым ідӧк хығырчалар, - таныхтапча Апеф-тина Васильевна.
ХАКАС ТІЛІН ПІЛЧЕТКЕН ОЛҒАННАРҒА ХАБАЗАРҒА
Чыылығда сан пиріс Хакас хазна университедінің проректоры Наталья Пропой иткен. ХГУ-да хакас тілі специалист-терін Хакас филология кафед-разы тимнепче.
- 70 чыл аразына Хакас филология кафедразы 1 муң азыра специалистті, магистрні тимнеп салған, хайзылары пу тусха Ха-касияның алай ба Россияның саблығ ӱгретчілері, ученайлары алай ба пасха даа сфераларда пӧзік аттарға турысханнар, -чоохтапча Наталья Александровна.
Пӱӱнгі кӱнде Хакас филология кафедразы хакас тілі специа-листтерін тимнирін узаратча. Дисциплиналарның 90 проценті хакас тілінең хығырылча. Аны тоосхан студенттернің кӧбізі специальность хоостыра істен-че. Анзы республикада хакас тілі паза литература ӱгретчілері кирексіністе полчатханын кире-чілепче.
- Алынӌа таныхтирға кирек хакас кафедразының ӱгретчі-лерін. 2014 - 2015 чылдаң Ха-касияның ӱгредіг паза наука министерствозы устаанынаң 5-9 класстарға хакас тілінең паза литературанаң 10 учебник тимнел парған. Авторларның санына хакас кафедразының преподавательлері кірчелер: Лариса Ильинична Чебодаева (ӧӧн автор), Инга Людовиковна
Кызласова, Марина Алексеевна Медведева. Пу учебниктер, экспертиза иртіп, федеральнай переченьге кирілгеннер. Анзы учебниктер пӧзік синде тимнел-генін киречілепче, - чооғын узаратча Наталья Пропой.
Хаңци таныхтаан Хакасия-ның ӱгредіг паза наука минист-рінің орынӌызы Юрий Сагапаков, пӱӱнгі кӱнде Хакасияда кӧстегліг оңдайнаң хакас тілі паза литература ӱгретчілеріне 27 студент ӱгренче. Олар Асхыс, Таштып, Боград, Шира, Ағбан пилтірі, Пии аймахтардаңнар, Харатастаң-нар. Оларға ӧӧн стипендиялары-на хоза 2 муң салковай тӧлелче. Пӱӱл 23 студент университет тоосча.
- Амды пістің ӧӧн пӧгінібіс
- чиит специалисттерге школа-да тоғыс орнын тимнеп сала-ры. Пӱӱнгі кӱнде республикада 270 хакас тілі, литература паза пасталығ класстар ӱгретчі-зі істенче, - чоохтапча Юрий Гаврилович.
Ідӧк Юрий Сагалаков 2017 чылда республикада хакас тілі паза литература ӱгретчілерінің ассоциациязы тӧстелерінеңер искірген. Анда ӱгретчілер кӧп ағырсымнығ сурығлар кӧдір турарлар паза оларны пӧкчең оңдайлар тілирлер. Ағаа хоза, Юрий Гаврилович хакас тілін матлама пілчеткен ӱгренӌілер-ге хабазарға чӧпнең сыххан.
- Минің кӧрізімнең, піске хакас тілінең чахсы чоохтасчат-хан улуғ класстар ӱгренӌілері-не хайди даа хабазарға кирек. Кӧзідімге, Куйбышевтегі школа-ның ӱгренӌізі Иван Чичинин хакас тілін ӧтіре пілче, хакас тілі марығларында тӧреміл аралас-ча. Ідӧк Асхыстағы лицей-ин-тернатта хакас тілінең чахсы чоохтасчатхан хыйға ӱгренӌі-лер пар. Піске оларны кӧстегліг оңдайнаң ӱгреткен полза, чахсы поларӌых, - таныхтаан министр орынӌызы.
Пу сурығны Владимир Крафт, санға алып, тирең істезерге кирек теен.
«ХАБАР» ГАЗЕТА П0С ТІЛІН ХАЙРАПЛИР Т0ҒЫСТЫ КӰННІҢ САЙ АПАРЧА
Чыылығда «Хабар» газета-ның, Хакас телевидениезінің паза ҒГС медиахолдингтің ӧӧн ре-дакторлары чонны хакас тіліне кӧніктірер тоғысты хайди апар-чатханнарынаңар чоохтааннар.
Республиканың хакас тілінең сыхчатхан чалғыс газетазына пӱӱл 90 чыл толча. Пу тусха аның ады кӧп хати алысхан полза даа, аның ӧӧн пӧгіннер-інің пірсі пір дее алыспинча -хакас тілін паза культуразын хайраллиры паза тилідері. Ан-наңар республикада иртчеткен тіл паза культура мероприятие-лерін, хакас тіліне чарыдылған программаларны газета тоғын-ӌылары тӧреміл чарытчапар.
- Газетада пос тіліне чары-дылчатхан ӧнетін рубрикалар пар, хайда тіл суриина чары-дылған материалларны хығы-рып аларға чарир. Газетабыс-тың ӧнетін сығарыстары пар, хайзылары хайдағ даа частығ кізілерге хынығ паза тузалығ полар, - чооғында таныхтаан «Хабар» газетаның ӧӧн редакторы Радион Сунчугашев.
Хакас тілін хайраллирынаң пасха, «Хабар» газета тіл пӱді-риине улуғ хозым итче.
- Чуртас алызып одырча, аннаң хада тілге наа сӧстер кір-челер. Газетаның хабарӌыла-ры орыс тексттерні кӧп тілбес-тепчелер, іди хакас тіліне кӧп наа сӧстер кірчелер, - чооғын узаратхан Радион Дмитриевич.
Тоғысчы фуппаньң чыьиииңда «Хабар» газетаның редакциязы компьютерде хакас шрифттерін тӧстирдеңер чӧпнең сыххан. Ол сурығны чарытхан газета-ның сайт хабарӌызы Сергей Майнагашев. Хакас шрифттері компьютерде полза, полған на кізі Интернетте хакас тілінең па-зар паза чоох алызар.
Таныхтирға кирек, «Хабар» газета 2015 чылда хакас тілінең позының сайтын азыбысхан. Компьютерде хакас шрифттері чохтаңар, сайтты оңдайлирға, толдыразынаң тилідерге сидік.
«Хабар» газета хакас тілін хайраплирынӌа кӱннің сай то-ғыс апарча. Кем ағаа тӧреміл пазынча, ол кізі газета хығырча паза пос тілін пілче. Улуғ апғыс читірерге кирек ол учреждение-лерге, хайзылары газетаа тиксі ӧменең пазынчапар, хығыр-чапар. Олар - ХакНИИЯЛИ, филармония, ХГУ-ның хакас ка-федразы, хакас театрлары, им-нег туралары паза даа пасха-зы. Че ідӧк пар учреждениелер, хайзында хакастар тоғынча-лар, че газетаа ас пазынчалар. Піс ізенчебіс, Л.Р.Кызласовтың адынаң чир-суғ ӱгренӌең музей паза НФКатановтың адынаң национальнай гимназия-интернат, хайзында хакас ученайпар, ӱгретчілер, воспитательлер то-ғынчалар паза кӧп хакас олған-нар ӱгренчелер, 2017 чылдағы пазынысха ӧткін арах хозылар-лар.
РТС хакас тілін хайралли-рында улуғ тоғыс итпинче, че ол аны сабландырар тоғысты ал-ғым апарча. Аннаңар чыылығда PTC медиахолдингтің редакторы Сергей Сипкин искірген.
- РТС телевидениеде хакас тілін хайраллир тоғыс улам чахсы парар ӱчӱн, анда хакас
передачалар азарға кирек. Аны тӧстир ӱчӱн, наа оборудование аларға кирек полар. Ідӧк хакас редактор, оператор, хабарӌы-лар, монтажерлар киректелер. Піске 5-7 миллионӌа салковай кирек полар, - сағызынаң ӱлес-кен Сергей Александрович.
Хакасияда прайзы орыс тілін пілче. Че хакас тілі піске ікінӌі хазна тілі полча, аннаңар пу тіл телевидениеде хайди даа исті-лерге кирек!
- Я, позыбыстың Хакас те-левидениезін тӧстирге оой ла полбас. Че килчеткен чыллар-да ол хайди даа поларға кирек!
- таныхтаан Владимир Александрович.
Владимир Крафт пу сурығ-ны, санға алып, Хакасияның пазы Виктор Зиминге пічік тим-неп саларға чарадығ алған.
Хакас телевидениезінің ус-тағӌызы Наталья Табакова, чон хакас тілін пілбинчеткеннеңер, тоғыс аар парчатханына хом-зынған.
- Пірее мероприятие ирт-четсе, хакас тілінең чоохтас-чатхан кізіні таап аларға чыл-даң сидік полча. Аннаңар тоғыс аар парча, - чоохтапча Наталья Михайловна.
Хакас газетазының тоғын-ӌылары орыс таа, немец тее тіл-ліг кізілернең чоох алызып ап-чалар. Оларның чоохтарын піс, хакас тіліне тілбестеп, газетаа пирчебіс, Хакас телевидениезі-нің хабарӌыларына, тізең, хакас тілінең чоохтасчатхан кізілер кирек полча. Мероприятиелер иртчетсе, олар хакас тілліг кі-зілерні тілепчеткеннерін удаа кӧрерге килісче. Анзы чон пос тілінең чоохтанарға уйатчат-ханынаң алай пос тілін пілбин-четкенінең палғалыстығ полар, неке.
Мына піди тӱзімніг ирткен хакас тілін, культуразын хай-раллирынӌа паза тилідерінӌе тоғысчы группаның 2016 чыл-дағы халғанӌы чыылии. Анда кӧдірілген сурығлар, сағыстар, чӧптер чуртасха кирілерін алай кирілбезін тус кӧзідер. Че хакас тілін пілчеткен ӱгренӌілерге хабазар паза Хакасияда хакас телевидениезін тӧстир сағыс-тар, минің кӧрізімнең, уғаа кирек паза тіл хайраллирында улуғ хозым идерӌік.
Пӱӱл хакас тілін хайралли-рынңа тоғысчы ӧме тоғызын аннаң андар узарадар. Ӧменің кнезі Владимир Крафт ӱс хати тоғазығ иртірерге чаратхан. Ол тоғазығлар Хакасияның аймах муниципалитеттерінде иртер.
Автор :
Оксана Сунчугашева
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде