ПАСТАҒЫ СЕССИЯНЫҢ ЧАРАДЫҒЛАРЫ - ХАКАСИЯНЫҢ ПӰӰНГІ ЧУРТАЗЫНЫҢ ТӦСТЕЕ
08.02.2017
Хабарлар
ПӰӰН ПІС 25 ЧЫЛ МЫНЫҢ АЛНЫНДА ПОЛҒАН КИРЕКТЕРНІ ПІСТІҢ ГАЗЕГАНЫҢ, ОЛ ТУСТА НАА ЛА «ХАКАС ЧИРІ» АДАЛЧАТХАН ГАЗЕТАБЫСТЫҢ, СТРАНИЦАЛАРЫНДА ХАКАСИЯНЫҢ ӦӦРКІ ЧӦБІНІҢ ПАСТАҒЫ СЕССИЯЗЫНАҢАР САН ПИРІСТІГ ХАБАРЛАРҶА ХАТАП САҒЫСХА КИРЕРБІС.
РЕСПУБЛИКА ӰЧӰН КӰРЕЗІГ АНЫ ТӦСТИРДЕҢЕР ЧАРАДЫҒ АЛЫЛҒАН СООНАҢ ТООЗЫЛБААН: РЕСПУБЛИКАНЫҢ ӰЛГӰЛЕРІН ТӦСТЕПЧЕТКЕНДЕ, ЧОНҒА ӰЛГӰЛЕРІБІСТІҢ ПАСТАҒЫ ОРЫННАРЫНЗАР ОРТА УСТАҒҶЫЛАРНЫ ТАБАРҒА КИРЕКТЕЛГЕНӀ.
АННАҢ ПАЛҒАЛЫСТЫҒ ПОЛҒАН ХАЙДАҒ РЕСПУБЛИКА ПОЛАР ХАКАСИЯ, ХАЙДИ ПАЗА НИМЕЕ ОЛ ЧУРТИР МЫННАҢ МЫНДАР, ХАЙДАҒ ХАЙЫҒ САЛЫЛАР АНЫҢ ӦӦН ЧОНЫНА, ХАЙЗЫ ПУ ЧИРЛЕРДЕ ЧӰЗЕРЛЕП ЧЫЛ ЧУРТАП САЛҒАН. ІДИ ХАКАСИЯНЫҢ ӦӦРКІ ЧӦБІНІҢ ПАСТАҒЫ СЕССИЯЗЫНДА АЛЫЛҒАН ЧАРАДЫҒЛАР ХАКАСИЯНЫҢ МЫННАҢ МЫНДАРХЫ ЧОЛЫНА ӦӦН ТӦСТЕГ ПОЛЫБЫСХАННАР...
ЧОН ӰНІНЕҢ ТАБЫЛҒАННАР
1991 чылның декабрьында, 1992 чылның январь февраль айларында Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінзер табығлар ирткен. Республика чуртағҷыларына 100 депутатты 100 округча табарға киректелген, че табығ салтарларын кӧргенде, прай ла табығ округтарында чуртағҷылар кандидаттарға ӱннерін пирерге маңзырабааннар. Анзына сылтағ полған ниме-ноолар паазы ӧсчеткені, чуртас сині тӱсчеткені. Парламентке, тоғызын пастир ӱчӱн, республика чуртағҷыларына 67 депутатты таап аларға киректелген. Декабрьда оларның отызы ла табылған...
«Че 5 январьда районнарда даа, городтарда даа чон табығларға читкіҷе сыхты. Ізенерібіс килче, городтардағы, уламох Саяногорсктағы, табығҷылар пу кирекке кӧңнілерін алыстырарлар. 26 январьда читіре таап полбаан депутаттарын хайди даа таап аларлар», - пасча Михаил Торбостаев, Ӧӧн табығ комиссиязының кізізі «Ӧӧркі Чӧп пар!» статьяда («Хакас чирі», 9 январь, 1992 чыл).
Хакасияның Ӧӧркі Чӧбі тоғызын пастир кӱнге, 29 январьға, парламентсер прай 87 депутат табылған, ол санда: Любовь Иосифовна Аёшина - Ағбан, Эльза Михайловна Кокова - Шира аймаа, Наталья Николаевна Канзычакова, Николай Иннокентьевич Сайбараков, Владимир Николаевич Штыгашев -Таштып аймаа, Андрей Серафимович Асочаков, Владислав Михайлович Торосов, Александр Семёнович Сунчугашев, Григорий Гаврилович Ултургашев, Михаил Алексеевич Саражаков - Асхыс аймаа, Анатолий Афанасьевич Кайлачаков, Александр Михайлович Ербягин - Пии аймаа. Оларның аттары ідӧк Михаил Торбостаевтің искіриинде пирілче. Соонаң оларға хозылған депутат Пётр Максимович Чаптыков - Шира аймаа.
(Тынағ тузында В.А. Матвеевнең В.Н. Штыгашев чоох алысчалар)
Тӧстегліг сессияа тимненіс азынада парған. «Пастағы сессияа тимненіс парча» хабарында Михаил Коков ӧнетін тимнегліг комитет тӧстелгеннеңер искірче. Аннаң устаан Андрей Серафимович Асочаков. Комитет ікі тоғысчы ӧмее чарылған. Пірсінең устаан ол туста республиканың прокуратура тоғынҷызы Александр Семёнович Сунчугашев, ікінҷізінең - Боград аймаандағы исполком кнезі Александр Хамитович Итекбаев. Тоғысчы ӧмелер Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінде сигіс комиссия тӧстирдеңер паза оларның кнестері, тӧреміл тоғынып, чал ахчазын ал турарларынаңар чарадыға килгеннер.
Чоохтирға кирек, Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің пастағы хығыртииның пастағы сессиязы тоғыс кӱн ирткен: 29 - 31 январьда, 4 - 11 февральда. Тимнегліг комитет сессия ӱзӱриине сығарылар сурығларны кӧрген. Ӧӧн сурығлар санында полған Хакас ССР-ның мыннаң мындар хайди адалары, Ӧӧркі Чӧптің паза Министрлер Чӧбінің устағ-пастаан табары паза Хакасияның хазна суверенитеді. Пастағы сурығ - Хакас ССР-ның мыннаң мындар хайди адалары - таластар чох пӧгілген. «Оргкомитет, пу сурығны тимнепчеткенде, ӱс пасха чӧп пирген полған. Олар - «Республика Хакасия», «Хакас Республиказы» паза Хакас ССР. Депутаттар талас чох пастағы чӧпті, ӱзӱріп, алғаннар. Іди пістің республикабыс мыннаң мындар «Республика Хакасия» тіп адалар», - пасча Михаил Коков «Хакас Республиканың Ӧӧркі Соведінің пастағы сессиязы» статьязында («Хакас чирі», 31 январь, 1992 чыл).
(В.М. Торосов депутаттарның сурығларына нандырча)
УСТАҒ-ПАСТАҒНЫ ТАБАРЫ - ИҢ НАНДЫРЫҒЛЫҒ СУРЫҒ
Иң нандырығлығ сурығ - Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің паза Министрлер Чӧбінің кнестерін табары. Сессияның пастағы кӱнінде Ӧӧркі Чӧптің кнезіне табылған Валерий Васильевич Шавыркин. Асхыс аймаанаң табылған депутаттаң пасха пу орынға сығарылғаннар Олег Егорович Жуганов (Ағбан г.) паза Владимир Николаевич Штыгашев (Таштып аймаа). «Ӱннер піди чарыл парғаннар: О.Е Жугановтың ӱчӱн - 3 кізі, тоғыр - 83 кізі; В.В.Шавыркиннің ӱчӱн - 63 кізі, тоғыр - 33 кізі; В.Н.Штыгашевтің ӱчӱн - 27 кізі, тоғыр - 59 кізі», - пасча позының статьязында (ӱстӱнде адалған. - Авт.) Михаил Коков.
Че пір кӱнінде Советтер туразының вестибюльында Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің депутаттарын хакас интеллигенциязының кізілері удурлааннар. Оларны Хакас Республиканың суверенитедінеңер сурығ ӱзӱрілбеені паза парламент кнезіне табығларда хакас чонның кӧңні санға алылбааны сағыссыратхан. Андада депутаттар хакас интеллигенциязының паза «Тун» ассоциацияның кізілеріне сессияда поларға чаратханнар.
Пістің чонның сағыс-кӧрізін читіргеннер Андрей Серафимович Асочаков паза Валентина Евгеньевна Майногашева. Хакас депутаттар кнес орнына Владимир Николаевич Штыгашевтің пілізі, улуғ опыды читкіҷе тіп санааннар, аннаңар табылған кнестең тоғыр полчатханнаңар чарлааннар. Оларның кӧрістеріне хозылған хакас интеллигенциязы. Шавыркин позының чарадиин аларына паза пу сурығны депутаттар ӱзӱреріне тынағ чарлаан. Владимир Николаевич, тізең, хатап «Хакасияның хазна суверенитедінеңер Декларациязын ӱзӱреріне айланарға кирек тіп чӧп пирген», - пасча Олег Шулбаев «Хайди иртче сессия?» сан пирістіг хабарында («Хакас чирі», 1 февраль, 1992 чыл). Сессияның ікінҷі тоғыс кӱні чабых оңдайларда ирткен.
31 январьда депутаттар улуғ талазығлар чох тоғынғаннар. Хакасияның Ӧӧркі Чӧбі кнезінің пастағы орынҷызына Андрей Серафимович Асочаковты тапханнар, орынҷызына - Николай Иннокентьевич Сайбараковты. Ідӧк парламенттің комиссияларының кнестері табылғаннар. Сессия тоозылбаан. Депутаттар 4 февральға теере постарының округтарынзар айланғаннар...
4 февральда иң пастағы сурығлар санында полған Министрлер Чӧбінің кнезін табары. Хакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі Валерий Васильевич Шавыркин депутаттарны Владислав Михайлович Торосовты пу орынға сығарарға хығырған. Владислав Михайлович республика чӧбінің толдырығ комитедінің кнезі полған. Торосовха сӧс пиргеннер, сурығларға нандырған соонаң, депутаттар аның кандидатуразын ӱзӱргеннер. «Чазыттығ ӱннер піди чарыл парғаннар: В.М.Торосовтың ӱчӱн - 41 ӱн, тоғыр - 45 ӱн. Іди В.М.Торосов Министрлер Соведінің кнезіне табылбин парған», - пасча Михаил Коков «Устағ-пастағ сурығлары - ӧӧн хайығда» статьязында («Хакас чирі», 6 февраль, 1992 чыл).
Шавыркин мындағ салтарлар пір дее сағыбаан, неке, кнестің паза депутаттарның кӧрістері пасхалалчатханда, ол позын кнес орнынаң суурыбысхан, аның соонҷа андағох чарадыға килгеннер орынҷылары. Іди «президиум столы хуруғ тур халған». Пуох кӱн тынағ соонаң депутаттарның ӧӧн чардығы Владимир Николаевич Штыгашевті кнеске сығарарға чӧптеен. Пасха кандидатуралар адалғанох, че чазыттығ ӱн пирісте пірдеезі кирек ӱн чыып полбаан. Салтарында Штыгашевтің ӱчӱн не ӱн пирерге чарадылған. «Іди В.Н.Штыгашевтің ӱчӱн 52 кізі ӱнін пирген, 20 кізі - тоғыр. Іди В.Н. Штыгашев Хакас Республиканың Ӧӧркі Соведінің кнезіне табыл парған», - пасча Михаил Коков.
(Республиканың пастағы депутаттары)
5 февральда республика парламенті кнезінің пастағы орынҷызына Николай Генрихович Булакин, кнес орынҷызына Юрий Александрович Шпигальских табылғаннар. Сессияның халғанҷы кӱннерінде депутаттар Хакасияның Министрлер Чӧбін тӧстирінең айғасханнар. Аның кнезіне Евгений Александрович Смирнов табылған. Министрлер Чӧбінде кнестің читі орынҷы, он министерство паза сигіс комитет кӧрілген. Министрлер Чӧбі кнезінің пастағы орынҷызына Владислав Михайлович Торосов табылған, кнес орынҷызына - Галина Алексеевна Трошкина.
7 февральда парламент республика газеталарының мыннаң мындар тоғынар оңдайларын таныхтирынҷа ӧнетін комиссия тӧстеен. Аннаң устаан Хакасияның Ӧӧркі Чӧбі кнезінің пастағы орынҷызы Николай Генрихович Булакин. Комиссияа кирілгеннер депутат Андрей Серафимович Асочаков паза газета редакторлары. 10 февральда газеталарның тоғынҷаң оңдайлары чарадылған: «Хакас чирі» газетаның, адын алыстырбин, хорадығларын тооза Ӧӧркі Чӧптің холына аларға, «Советская Хакасия» газетаа «Хакасия» ат пирерге паза аның хорадығларын редакциянаң хада тударға. Редакторларны ідӧк ӱзӱргеннер, че полғаны ла орыннарында халған: «Хакасия» газетаның редакторы - Альберт Шапсович Урман, «Хакас чирі» газетаның редакторы - Гавриил Гаврилович Котожеков.
СУВЕРЕНИТЕТ АЛЫЛБААН
Сессияның пастағох кӱннерінең депутаттарның кӧбізін Хакасияның хазна суверенитедінеңер сурығ - сессияның ӧӧн сурии - сағыссыратхан. Хай пірее депутаттар ам даа ікінҷілепчеткеннер: кирек пе республика? Сессия ӱзӱриине суверенитет сурии сығарылғаннаңар, Хакасияа республика ат пирерінҷе тоғынған пастағҷыларыбыс пу закон ӱзӱрігдең суурыларына сағыссырааннар. Тиктең нимес. «Ағбандағы горсоветтің кнезі С.М.Кременецкий Хакасияның хазна суверенитедінеңер сурығны ӱзӱрігдең хыйа алыбызарға чӧп пирген», - пасча Михаил Коков «Хакас Республиканың Ӧӧркі Соведінің пастағы сессиязы» статьязында («Хакас чирі», 31 январь, 1992 чыл). Іди аны артызар ӱчӱн 30 ла депутат ӱнін пирген.
Сессияның халғанҷы кӱнінде - 11 февральда - парламент пу сурыға хатап айланған. Узӱріглер соонаң депутаттар ікі аймах аттығ декларация ӱчӱн ӱннерін пиргеннер: пастағызы - хазна суверенитеді Россияның істінде, ікінҷізі - хазнаның правовой статузы. Пірсі дее ирт полбаан. Пір чарадыға килбеенде, Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің кнезі Владимир Николаевич Штыгашев сессияны мыннаң тоозарға чаратхан.
Мына піди ирткен Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің пастағы хығыртииның пастағы сессиязы. Депутаттарға пір чӧпке килерге сидік тее полза, устағ-пастағ табылған. Ӱзӱрілбин халған сурығларзар, тізең, олар пазағы сессияларда хайди даа айланарлар. 25 чыл мының алнында орта чарадығлар алылғанына чахсы кӧзідім полча Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің кнезі Владимир Николаевич Штыгашев аннаң ам даа устапчатханы.
Автор :
Наталья СУБРАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде