ПАРТИЯ ЧАХИИ НОҒА ТОЛДЫРЫЛБААН
04.04.2017
Хабарлар
Газетабысха - 90 чыл.
Тоғынчатхан кізілер ӧӧнінде чайғызын тынанып аларға харасчалар. Аннаңар халған улусха сыбыра хатығ чухча, саңай маң чохха тӱсчелер. Уламох пістің редакция хабарҷыларына. Газетаны тузында сығарарға, хығырығҷыларға читір турарға кирек.
Андағ туста пістің ветераннарыбыс полызыға килҷеңнер. Іди улуғ опыттығ хабарҷы Семён Константинович Добров пірееде чайғы тооза тоғынҷаң. Піске, чииттерге, тузалығ чӧптернең маңат полысчаң, хабарларыбысты килістіре тӱзетчең. Ағаа иртіре ізеніп, сала ла сидік чухса, улуғ кізізер полызығ-чӧп сурарға маңзыраҷаңмыс.
1982 чылда мині чииттер пӧлиинің устағҷызына турғысханнар. Сах андох пастағы нандырығлығ чахығ: хакас чиит сӧбірелер хайдағ сылтағнаң чарылысчалар, ниме ӱчӱн хазыр хырыс-табыстар пасталыбысчалар? Мындағ оой нимес сурығны хайди толдыразынаң чарыт пирерге сағын чӧрчеткенімде, Семён Константинович кір килген. Аннаң чӧптезіп аларға чарадыбысхам, пӧгіннерімнең ӱлескем. Ол илееде тузалығ чӧптер чоохтап пирген. Анаң мындағ сурығ хоостыра позының тоғызында полған пір сыныхтағлығ чорыхты сағысха кирген. Аны истерге уғаа хынығ пілдірген.
... Партияның Хакасиядағы обкомының хачызынзар аны иртенӧк хығыртыбысханнар. Пастағы сағыс: тоғыста пірее хайдағ читпестер табыл парды полар. Че халғанҷы туста андағ-мындағ алҷаастардаңар пір дее сағба сыхпаан. Арса, хабарҷыларның піреезі милиция холына кір парды? Чох, прайзы мында пастырыс чӧрчеткен. Пӱӱнгі кӱнде редакцияда уғаа кӱстіг чайаачы ӧме тоғынча. Анзын прайзы даа таныхтапча.
- Изеннер, Семён Константинович!.. Тӧрзер иртіңер, одырыңар, - чалахай сӧстернең удурлапча аалҷыны партия обкомының хачызы.
Кабинет ээзі Константин Николаевич Худяков пу тоғысха хайди кіріп алғанын прайзы даа чахсы пілчеткен. Анзын сағысха кир киліп, редактор позы алынҷа кӱлімзіреп салған. Пастых поларға най кӱстенчеткен ирен, сала даа туртухпин, кирек пічіктерін килістіре алыстырыбысханнаңар чоохтар тараҷаңнар.
- Пістің партия коммунисттер алнында хайдағ нандырығлығ пӧгіннер турғысчатханын постарың даа чахсы пілчезер. Іскее тартылчатханнардаң, істеніс дисциплиназын сайбапчатханнардаң паза, анзын хайди килістіре чоохтап пирҷең, пик, ынағ сӧбірелер аразына кірчеткеннердең тоғыр хатығ кӱрезіг апарарға кирекпіс. Уламох андағларның санында партия членнері пол парза, - пастабысты кабинет ээзі.
- Константин Николаевич, ниме-де пол парды ба? Алай наа пӧгіннер турғызылчалар ба?.. Сірер чоохтап ла пиріңер, піс газетада аны чахсы чарыт пирербіс, - тыстанмады «Ленин чолының» редакторы.
- Газета... газета... Орта сағыс. Андағларны прай чонның алнынзар сығарарға кирек, - пу сӧстернең кабинет ээзі стол ӱстӱнде чатчатхан хайдағ-да чаҷынны, алып, Семён Константиновичке пирген.
О, кирек хайдар айлан парыбысты. Асхыс чирінең килген пічік партия обкомының пастағы хачызына ызылтыр. Че хакас тілінең пазылтыр. Аннаңар даа аны Константин Николаевичсер чылдырыбысхан поларлар. Мына, кӧрдек, партия обкомының пастағы хачызы чахығ пирібістір, хол салыбыстыр: «Істезіг иртірерге, килістіре чарадығ аларға». Константин Николаевич, тізең, ол пічікті «Ленин чолынзар» чылдырыбызарға чарадыбыстыр. Аннаңар даа редакторны хығыртыр.
- Пыролығ кізілер коммунисттер бе? - кӧнізінең сурыбысты Семён Константинович, холындағы пічікті мында хығырарға тідінминібізіп.
- Піске пасха ба?.. Че нандырығ пирерге кирекпіс. Пічік пасхан кізее нимес, пастығыбысха, - партия обкомының хачызы устығ салаазын чоғар кӧдірче.
Анаң пу пічікті сыныхтирға, кирек полза, андох килістіре чарадығ аларға пірее ізестіг, ол хайди даа коммунист поларға кирек, хабарҷыны ызарға чахыпча. Істезігнің салтары хоостыра нандырығ аның адына пазыларға кирек.
Редакциязар айланып, Семён Константинович хоп пічікті ікі хати хығырған. Анаң сағысха тӱзібіскен. Пу пічікте ниме-де аның кӧңні-чӱреен тибіреткен. Сын чуртаста андағ пасхаҷыл ниме полбасха кирек. Улуғ нимес ле аалыҷах. Аны Семён Константинович пілче, тоғыс хоостыра поларға килісчең. Аннаңар хоп пічікті істезерге позы пар килерге чарадыбысхан. Пірее хабарҷыны хада апарарға кирек. Партия обкомының хачызына нандырығ пасчатса, ағаа киречілер киректелер.
Пастап олар орындағы партийнай организацияның хачызынаң тоғазып, чоохтазып, чӧптескеннер. Семён Константинович тиктең не ікінҷілебиндір. Чох, ирепчінің аразына кірчеткен ипчі коммунист нимес. Пірдең, сӧбіре аразына кірбинче, хоптан чӧрчеткен ипчінің ирін чарып аларға сағынминча. Анаң, хайдағ чарадығ аларзар, іди полар тіп, аар ла тын салған.
Туразар кір киліп, Семён Константинович пастағы туста алаң ас парған. Чурт істі арығ. Оларны удурлапчатхан палаҷахтар ачых-чарых кӧңніліг, маңат тонан салтырлар. Хоп хоостыра, тізең, тура істі кірліг, палалар хомай кип-азахтығ, астапчатхан кӧрімніг поларға киректер. Сынында саңай пасха ниме кӧрчелер.
- Стол кистінзер иртіңер, ізіг чей ізіп алыңар. Чол чӧрчеткен кізі астап-сухсап таа парадыр. Іди іҷем чоохтапча, - оңнығ ла ӧткін хайынминча иптіг кӧрімніг хызыҷағас, туңмаларын пасха пӧліксер ызыбысхан соонда.
- Іҷең хайда?.. Нинҷе класста ӱгренчезің? - сурастырғлап пастабысты Семён Константинович, хызыҷағасха ӧкерсінчеткен туста.
- Ол тоғыста... доярка полча. Амох килер. Мин читі... - че улии чооғын тоозарға маңнанғалахта, пасха пӧліктең оолағас сығара ойлап килген.
- Кӧр кӧр минің пистерімні. Сан санирға ла чахсы пілбинчем. Че пиҷелерім чіли чахсы ӱгренербін, - дневнигін редакторға тудындырыбысты.
Сах ол туста тура ізии азылған. Тоғысха кис чӧрчеткен кип-азахтығ ипчі кір килгендӧк, палалары аны ибірібіскеннер, оңнығ ла ӧрініспинчелер, постарынзар хайдағ аалҷылар хара «Волгалығ» килгеннерін, пірсі пірсіне харығ полып, табырах чоохтап пирерге маңзырапчалар.
«Ӱс хызыҷах, ікі оолағас полтыр», - позы алынҷа сағын салған Семён Константинович.
- Сірер мині чарғылирға килгезер бе?.. Прай аал чоохтасча тіпчелер. Палаларымны олған туразынзар пирібісчең поларзар, я? - изеннескен соонда мӧңіс ӱннең сурыбысты ортын частығ ипчі.
Андағ сӧстерні истіп, кӧгліг сууласчатхан палалар сым на турғлабысханнар. Чарғы ниме полчатханын пілбезелер дее, іҷезіне хайдағ-да хорғыс поларын сах андох сизінібіскеннер. Пір дее чӧптеспин, ах чарыхтағы иң артых, паарсах іҷенің алнына турыбысханнар. Пис паланы чалғысхан ӧскірчеткен ипчінің харахтары суғлан парыбысхан. Андағ нимені кӧріп, редактор орындағы партийнай организацияның хачызынаң табырах ла кӧрізібіскен. Анаң Семён Константинович час хоостыра улии полып, ол ипчее палаларын пасха пӧліксер ызыбызарға чахыбысхан.
- Чох, мин оларны мал хазаазынзар ызыбызарбын. Анда кічиҷегес пызоҷахтар. Оларны умҷулирға хынчалар, - чарадыбысты іҷе кізі.
Хаҷан палалар, тонанғлап, мал хазаазынзар ойлаза халғаннарында, улуғ кізілер аразында сидік, аар чоохтазығ пасталыбысхан. Ол ипчі пір дее ниме чазырбинча, хоп пічікнең прай чарасча, пис паланың пабалары пасха-пасха кізілер тіпче.
- Аал чӧбінде тӧстелген арғыстар чарғызында ӱзӱргебіс. Мыннаң сығара сӱрердеңер чӧптер полғанох. Палаларына айабысхабыс. Пірдең, чахсы тоғынча, хазна сыйыхтары даа пар, - аар тын салды партийнай организацияның хачызы.
Аны истіп, Семён Константинович сыйыхтарын кӧріп аларға чарадыбысхан. Чурт ээзі ағастаң киртілген наа абдыраҷах тудын килген. Абдыраҷахты оолғыҷаа 8 Мартха кирт пиртір. Анда орден-медальлар чох полған. Че «Пис чыллығның чиңісчізі», «Коммунизм істенізінің ударнигі» паза даа пасха танығлар илееде чыыл партырлар. Оларны прай хазанып алза, сынап таа інек сағҷаң устың кӧксінде морсымнығ кӧрінче поларлар. Аннаңар даа іди маңат тоғынчатхан, пис паланың іҷезін арғыстар чарғызындағыларның аалдаң сығара сӱрерге хол кӧдірілбеен полар.
Хонҷыхтарына тоғазып, редактор оларнаң чоохтасхан, пис паланың іҷезі іскее тартылбинчатханнаңар, чахсы тоғызы ӱчӱн сыйыхтар алчатханнаңар, иркеҷектерін маңат кӧрчеткеннеңер, астаң астатпинчатханнаңар киречілеп, хол салдырып алған. Орындағы партийнай организацияның хачызы аал чӧбіндегі арғыстар чарғызы ол ипчінең хайди хатығ чоохтасханнаңар, хазыр сизіндіріг пирілгеннеңер пічік тимнебӧк пирген. Оларны прай піріктіріп, Семён Константинович партия обкомының хачызына апар пирген. Константин Николаевич тее тың хазырланмаан, «Архивсер» пазыбызып, хол салыбысхан.
- Сӧбіре ноға чарылысчатхан сурығда уғаа сизіктіг, сиргек тудынарға кирек, - теен 1930 чыллардох «Хызыл аалның» редакторы полған иргі журналист, минің суриима нандырчатхан чіли.
Автор :
Анатолий СУЛТРЕКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде