ПОЭТ ПОЛАРЫ - ЧАЙАЛҒАНЫНАҢ
09.06.2017
Хабарлар
Россияның Журналисттер пірігізінің кізізі Геннадий Кичеев «Хакас чир» газета редакциязынзар 1997 чылда тоғынарға килген. Че аның пастағы кибелістері 1971 чылда «Ленин чолы» газетада сығып пастапчалар. Геннадий Кичеевтің чарыхха сыххан кибелістер чыындылары: «Иирдегі хоостар» (1993 ч.), «Сарна, кӧгӌі хус» (1996 ч), «Рубаилер» (2000 ч), «Сағаа мин ӧрініс сыйлим» (2003 ч), «Хоосчы кӱскӱ» (2011 ч).
КИБЕЛІСТЕРІН ЧОНЫНА СЫЙЛАПЧА
«Иирдегі хоостар» чыынды ікі авторның піріктірілген кибелістер чыындызынаң сығарылған. Геннадий Кичеев паза Фёдор Тохтобин андада чиит поэттер полғаннар. Чарыхха сыххан чыындының пастағы страницазында олардаңар піди пазылча: «Пу улуғ нимес чыындыда ікі чиит авторның кибелістері. Оларның аттары хакас литературазында амға теере пілдірбеен. Че наа авторның кӧӧ, ӱні, сағызы хығырығҷыны хаҷан даа чапсытча. Олар чиит тее ползалар, кибелістерінде поэзия кӧӧ пар. Хығырчатса, сағысха сиипче, кӧгіс тибіретче...»
Геннадий Владимирович ол туста тимір хабыстырчаң полып істенген. Че чиит кізінің чӱреенең сыхчатхан кӧглері кибелістерге айлан турғаннар. 1971 чылда Геннадий Кичеевтің пастағы кибелізі «Ленин чолы» газетада чарыхха сыххан. Автор аны «Сӧрӧн» адап салтыр. Аршаннар аалда чуртапчатхан оолағас пастағы кибелістерін пос тілінең пазып пастаан. Кічіг палаа чахсы алай тӧбін синде пазылған кибеліс ползын, ол анзына пос алынча поғдархап чӧрче. «Иирдегі хоостар» чыындыда аның кибелістері тӧреен чир-сууна, паарсах іӌее, пос тіліне, чир-чайаанға чарыдылғаннар. Кӧзідімге, «Тӧреен тілімнеңер» кибелізінде мындағ сӧстер пар:
Чиит оол-хыстарны исчетсем, ноға
Айас кӱн пілдірче пулуттығ.
Тіпчелер пістің тіл чазығ уғаа -
Чоохтанарға даа уйадыстығ.
Чох, ол чирібіс осхас сіліг,
Пурунғыдаң алча тамырларын.
Нымзах кӱн осхас ӧтіг,
Кӧӧлҷе кӧглепче сарыннарын...
Геннадий Кичеев кибелістерні чазапчатхан хоостарны чир-чайааннаң алчам тіпче. Чир-чайааннаңар кибелістерін хығырза, прай ағастардаң ол хазыңа хынчатханын сизінерге чарир. Ол аны абахай хыснаң тиңнестірче. «Хазыңнар» кибелізінде поэт аннаңар кӧнізінең чоохтапча:
Хазыңнар, хынған ағастарым,
Чох полған полза ӧскен чирімде,
Минің дее чарых сарыннарым
Тӧрібесчіктер, неке, кӧңнімде...
Кибелістердең пасха Геннадий Владимирович рубаилер пасча. Рубаи - ол хысхаӌахти читіре чоохтаныбысхан сағыс. Рубаи пазарында наа сағыстар удаа тӧрібинче тіп таныхтаан поэт. Олох илбек сӧс пілігӌілері чуртастаңар, хыныстаңар, тустаңар, часка паза хомзыныстаңар аймах-пасха хоос сӧснең пазадырлар. Пір теманы аймах оңдайнаң читіргені хынығ нооза. Мында ол кӧзідімге алча Омар Хайамның чуртастаңар рубаизін:
«Мир я сравнил бы с шахматной доской,
То день, то ночь... А пешки? - Мы с тобой.
Подвигают, притиснут - и побили.
И в темный ящик сунут на покой».
- Омар Хайам тӧрт строканаң тиксі кізі чуртазын чарытча, мында пір дее хыйа алҷаң артых сӧс чоғыл, - сағызынаң ӱлесче Г.В.Кичеев. - Піди пазарға кӱстенерге кирек. Минің хысха сағыстарым рубаилерге килістіре полбаан ползалар, мин пу жанрда паспасчыхпын. Че сағыс, строкаларға чадып, рифманаң хап-орта пазылчатса, анзы уғаа чапсых нооза. Амғы туста ікіліктер илееде пас салғам. Анзы ідӧк рубаи жанрына кірче. Пірее сағыс тӧрізе, чаҷынға пас салчазың, соонаң ол сағыс узарадылча.
Хакас поэзиязын алза, Моисей Баинов кибеліске рифма паза ритм кир салған . Валерий Майнашев кибелістерінең позының кӧңнін паза кӧрізін чахсы читірҷең. Поэт мындағ поларға кирек тіп санапчам. Олар хакас поэзиязының тилізіне улуғ хозым иткеннер, пӧзік синге кӧдір салғаннар . Мыннаң мындар Баинов, Майнашев осхас поэттер тӧрирлер , че, чииттернің кӧңнін тӱзірбин, пазарға кӧӧктірерге, устарын ӧскірерге полызарға киректелче.
Хайди тіпче чайаачы ус, Ӧӧркі чайаан піске сағыс пирче, іди кибелістер паза ырлар тӧріпчелер. Геннадий Кичеевтің кибелістеріне пазылған сарыннарның саны ас нимес. Композиторлар Герман Танбаев, Олег Токояков, Георгий Челбораков, Анатолий Токмашев сіліг сарыннар чайап салғаннар. Олар амғы хакас кӧглерінің классиказына саналчалар тізе, саба полбас. «Ӱлгер» хакас фольклор ӧмезі толдырчатхан «Ағын хустар» лирическай ыр чонның хынчатхан сарыны пол парған. Кӧӧн музыкант паза ырчы Анна Бурнакова чайап салған.
- Кӧглерге сӧстерні ӧнетін хаҷан даа паспаам, - тіпче Геннадий Владимирович. - Кибелістің позының пазылған ритмі пар нооза. Композиторлар сӧстернің ритмін, сайбап, кӧге килістіре алыстырыбызарға хынадырлар. Алыстырарға сурынзалар, ноо чаратпаҷаң за.
ГАЗЕТАА НАА САҒЫСТАР КИРІЛ ТУРҒАННАР
Мин тоғынған туста «Хакас чирі» газетанаң Анатолий Угдыжеков устаан. Ол ырах кӧрістіг, таланттығ устағчы полған тіпче Геннадий Кичеев. Хаҷан даа наа сағыстарны газетаа кирерге чол пирчең.
- Анзы 1990 чылларда полған, - чоохтапча Геннадий Кичеев. - Прайзы пілче ол сидік чылларны. Че пістің газетабыс, ӧӧрленіп, уламох чахсы сых сыххан. Аймах кӧрістіг хабарлар сыхчаң. Кізі кӧңні-сағызын читірер прай оңдайлар полған. Андада социальнай пӧлік кӱстіг тоғынған. Хабарҷылар Наталья Табакова, Альберт Толмашов, Римма Кочелорова паза мин анда ынағ-чӧптіг тоғыс апарғабыс. Пӧлікте килістіре сағыс-кӧрістіг кізілер тоғынчатсалар, тоғыс уламох чахсы парча нооза. Піс «Чечіме» газета номерін, субботаа тимнеп, сығарҷаңмыс. Газетада «Абахай», «Мирген», «Чир-чайаан паза кізі», хазых, пічіктер, хайхастар паза таңнастар, иб аразында паза даа пасха страницалар чарыхха сыхчаңнар. Піс наа сағыснаң ӧӧн редакторзар чӧптезерге парзабыс, ол хаҷан даа тимнирге чаратчаң, идіңер, тоғыныңар тіҷең. Газета тоғызы андағ нооза - нинҷе дее пасчат, ол тӱбі чох хутух чіли азыр ла турар...
Пӱӱнгі кӱнде Геннадий Владимирович кибелістер паза рубаилер пазарын тохтатпинча. Чарыхха сыххан наа тоғыстарынаң танызарбыс тіп ізенербіс. Ідӧк газетабысха чапсых статьялар пасча.
Автор :
Елена САГАТАЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде