АЙРАН ӰЛӰКӰНІ ИРТ ПАРДЫ, ТАДИИ АХСЬІБЬІСТА ӰРГЕ ХАЛДЫ
14.06.2017
Хабарлар
"Хуртуйах тас" музейнің устағҷызы Оксана ГОРБАТОВА аалҷыларны удурлапча
Музейнің ачых орнында улуғ ах кибіс тӧзелген. Кибіс ортызында улуғ ідіс аймах ӧңніг шарларнаң чазалған. Анаң 12.00 часта, чон чыылыс парғанда, чон алнынзар пайрамны апарчатхан кізілер Артур Васильевич Мамышев паза Галина Константиновна Тюкпиекова сыхханнар. Артур Мамышев «Хакасиям» сарынны толдырған, анаң Галина Тюкпиекованың ӱні истілген:
Чарых кӱн сыхча,
Ах иб чарыпча.
Кӱмӱс ай сыхча,
Ах иб пызыңнапча!
Ол туста ах ибдең сыхчалар хакас кип-азахтығ оол-хыстар. Олар Пызылах, Абыртхы, Потхы, Сӱт полчалар. Ӱн аннаң андар хыйғы салча:
Айран ээзі пеер килче!
Айран ээзі пеер читче!
Изен сағаа, Матыр ир!
Изен сағаа, Айран ир!
Мына ах ибдең, Айран ээзі полып, музей тоғынҷызы Леонид Васильевич Горбатов кӧӧлҷе сыхча. Ол, ибіре-сибіре кӧріп, чонзар айланча:
Изен сағаа, улуғ изен!
Чӱрееме чатхан сіліг кӱнім!
Улуғ изенім ал, изен ползын,
Паарыма чараан айдас чоным!
Аарлығ тус килді!
Мына минің Айран худым!
Аны кӧдірерге тус килді!
Мына минің Айран худым,
Аны кӧдірерге тус читті!
Айран пазы - Айран кӱзі!
Айран пазы - Айран худы!
Анаң ол хости турғаннарзар айланча:
- Че-дек, киліңер пеер, Айранның харындас-пиҷелері! Потхы хыс, пеер кил, Пызылах оол, пеер пастыр, Абыртхы, пеер чағда! Сӱт мында турзын!
Оол-хыстар, Айран ээзінзер чағдап киліп, хыринда турыбысханнар. Айран ээзі чоохтанча:
- Иптіг тоғысты пастапчам,
Айран худын тигірге ысчам!
Чайааннарға чахсы хабар ползын,
Истіг, пай чуртастаңар чоохтазын!
Пӧзіктерні ӧріндірзін!
Чайааннарны амыратсын!
Че, туңмаларым, ідісті азыңар,
Айран сузын позыдыңар!
Улуғ ідіске палғаан шарларны позытчалар, олар кӧк тигірзер учухчалар.
Алғай чабии азылзын!
Айран тадии чайылзын!
Айран пайрамы пасталча!
Анаң чыылған чонны Асхыс аймааның культура пӧлиинің устағҷызы Келемана Васильевна Барашкова, «Хуртуйах тас» музейнің директоры Оксана Сергеевна Горбатова ӱлӱкӱннең алғыстааннар. Мині ідӧк, аарлығ аалҷы идіп, чоох тударға хығырғаннар. Чонны ӱлӱкӱннең алғыстаан соонда, мағааох, ызых ідістің чабиин азып, андағы айранны пулғап, чон алнында айраннаң іліг тастирға ӱлӱс тӱскен.
Анаң пістің чонның кибірі хоостыра мындох ӧскен пай хазыңзар кізілер чаламалар палғааннар. Арығ ағын суғларыбысха ах чалама палғалған, айас тигірге - кӧк чалама, кӧйчеткен отха, чалахай кӱнге - хызыл чалама паза чир-чайаанға - ноған ӧңніг чалама.
Пістің пурунғыларыбыстың кибірі хоостыра пастағы айран ӱстӱ иң аарлыға паза иң арыға саналҷаң. Аны амзаан кізі пик хазыхтығ поладыр. Аннаңар, пастағы айраннығ сӱлейке ідісті садызып алар ӱчӱн, кізілер аразында марығ иртірілген. Аның паазы пастап 200 салковай полған. Иң кӧп ахча пиріп, Ағбан городтаң ипчі 550 салковайға садызып алған.
Анаң пасталған ӧӧн марығ. Кем айранға иң хандыра махтас сӧстерін чоохтир. Анда араласханнар Асхыс станциязынаң, Пилтір паза Таштып пилтірі ааллардаң килген ӧмелер. Олар, махтас сӧстерін чоохтап, улуғ нимес ойыннар ойнааннар, сарыннар толдырғаннар. Кізілерге айраннарын читіргеннер.
Марығ аразында Чоғархы Тӧӧ аалдағы М.Е.Кильчичаковтың литература музейінің устағҷызы Надежда Никифоровна Боргоякова пахты сығарҷаң марығны хынығ иртірген. Ӱр ниместің не аразына пис ипчі, айахтағы ӧріңмені пулғап, хайах паза пахты сығарғаннар.
Ідӧк пызығ холлығ ипчілер пызырған халастарынаң марығласханнар. Таштып аалдаң килген Ирина Геннадьевна Южакованың илееде аймах-пасха халастар полған. Оларның аразында хузух халазы, хоора палыхтаң пирог полған. Ирина Геннадьевна пу кирекнең ӧнетін айғасча, идінҷек полча. Аның халас итчең цех тоғынча.
Андағох аймах-пасха халастар полған Таштып пилтіріндегілернің. Олар хойғалаан лепешка, мӧӧттең торт, талғаннаң пончиктер, хуруттар тимнееннер.
Оларны сыныхтааннар жюридегі кізілер: Валентина Степановна Тиникова (кнес), Галина Васильевна Боргоякова паза Нина Егоровна Чебочакова. Оларға иң артыхтарын паалирға сидік полған полар.
Минің кӧрізімнең, ол марығларда араласханнарға прайзына тиң паалағ турғызарҷыхпын. Пайрамны чазааннар А.М.Топановтың адынаң Хакас драма театрының «Хазыр суғ» кӧглер ӧмезі, Ис аалдағы «Монҷығастар» теелбек ӧмезі, Ис пилтірі аалдағы мода театрының хыстары (устағҷызы Артём Владимирович Топоев).
Пайрам тоозылчатханда, Айран ээзі, килген чонны алғыстап, мындағ сӧстер алғаан:
- Аарлығ аалҷылар,
Пиҷе-харындастар,
Килгеннеріңе ӧрінчебіс,
Читкеннеріңе алғыс читірчебіс!
Айраннығ чірчелерің ӧӧр кӧдіріңер!
Пӧзік чайааннарға алас читіріңер!
Прай чоныбыс часкалығ ползын.
Тосхымнығ-толдыра чуртас ползын!
Іди ирт парған Айран сузы ӱлӱкӱн. Махтирға кирек «Хуртуйх тас» музейнің тоғынҷыларын мындағ ӱлӱкӱнні, сағынып, иртірчеткен ӱчӱн. Мындағ ӱлӱкӱннер пістің пурунғыларыбыстың кибірлерін, тілібісті, культурабьісты, хайраллап, тилітчелер. Ӧріністіг полған пайрамда олғаннарның араласчатханын кӧрерге. Олар пістің таңдағызы нооза.
Алынҷа алғыс Леонид Васильевич паза Оксана Сергеевна Горбатовтарға, аалҷыларны маңат удурлааннары ӱчӱн! Мыннаң мындар сірернің тоғызыңар ідӧк тӱзімніг парзын!
Автор :
Илья ТОПОЕВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде