ЧИРІБІСТІҢ ТАРХЫНЫНҶА ТАҢНАСТЫҒ ЧОРЫХ
08.08.2017
Хабарлар
Пу тус пістің эра алнындағы VIII - III вектерге килісче паза Ким суғның Тагарскай олтырығының адынаң адал парған. Аның халған саблығ хумартхы тазы - Салбых кӱргені. Таныхтирға кирек, пу туста чурт пӱдірии тилеені паза алысханы чахсы кӧрінче. Ідӧк чурт ипчі паза ир кізінің чардығына чарылчатханы таныхтал парған. Тагарскай культураның кізілері холадаң аймах нимелер идіп пілҷеңнер, пуох туста тимірдең ниме-ноолар идіп пастааннар. Олар аңнаҷаңнар паза ибдегі малны тутчаңнар. Тагарскай культурада аттарға улуғ орын пирілҷең, аннаңар пу тустағы хайалардағы хоостарда олар удаа тоғасчалар. Ідӧк кізілер, тӱкті ииріп, аннаң кип-азах тікчең ис идерге ӱгреніп алғаннар. Аны тимнир тиріг кӧзідігде парох, экскурсия араласчыларына киисті сох кӧрерге оңдай пирчелер. Чаа тиріглері, иб аразында тузаланҷаң ниме-ноолар ідӧк тиліп парғаннар.
ТАШТЫКСКАЙ КУЛЬТУРА
Таштыкскай культураның тилізі пістің эраның I - VI вектерге килісче. Пу туста кізілер тимірдең иткен ниме-нооларнаң ӧткін тузалан сыхханнар. Пу чоннаң пӱдірілген чурт, пасхазынаң тиңнестірзе, илееде улуғ полған осхас. Тузаланчатхан тиріглері дее тилізінең илееде ӧс парыбыстыр. Кӧзідімге, чаалазарға паза аңнирға киректелчеткен соғаннар пастары пасхалалчалар, анзы тимір алғым тузаланыл сыхханынаң палғалыстығ. Пуох туста ағастаң иділген ідіс-хамыс учурапча. Ідӧк Таштыкскай культура ӱреен кізілерні улуғ склептерде чыыпчатханынаң паза оларға гипс паза известняк аралаан тойдаң ӱреен соонаң маскалар тимнееннерінең танығлығ полча. Ідӧк чурт кистінде ӱрееннерні сағысха кирҷең комплекс турғызылҷаң.
КИМ СУҒДАҒЫ ХЫРҒЫСТАР
Пу культураа пістің эраның VI вегі килісче. Кізілер чайлағдаң хыстаға кӧс чӧрҷеңнер, аннаңар ибіҷектері сайирға паза турғызарға оой ползыннар тіп иділҷеңнер. Ніске ағастаң тимнелген тӧстеге киис тартыл парҷаң, ӱстӱнең сӱбӱрекнең чабыл парҷаң. Ибнің алнында сарчын турғызылҷаң. Ибіҷек ідӧк ир кізінің паза ипчінің сарина чарылҷаң. «Пурунғылар аалында» турғызылған чурт істінде кӧрҷең ниме илееде, мында иреннің, ипчінің паза чааҷының кип-азаа пар. Аалҷыларға, оларны кизіп, сомға суурынып аларға чарадылча. Ідӧк мында охчаадаң ат кӧрерге чарир.
Амғы туста «Оғлах тағ» орында 4 чурт тимнел парған, че заповедниктің устағ-пастаа мыннаң тохтирға сағынминча. Пӧгінде - пасха-пасха культураларға теелчеткен 4 чурт пӱдірері. Че андағ даа полза, «Пурунғылар аалын» амох кӧріп аларға чарир. Че таныхтирға кирек, экскурсияа парарға сағынчатханнарға пурун «Хакасский» заповедник Ағбандағы офизінде чарадығ алып аларға кирек, ол чох заповедниктің чирлерінзер позытпастар. Мындағ оңдайнаң аның тоғынҷылары тархын памятниктерін хайраллап халарға сағынчалар. Хайди олар таныхтапчалар, килгеннернің прайзы ла позын иптіг тудынминча, сӧп-сап тастап чӧрче алай ба хаҷаннаң турған хумартхы тастарда, пурунғы хоостығ хайаларда хоостап салчалар. Аннаңар, мындағ киректер полбазын тіп, экскурсияа килген группанаң хада хайди даа заповедниктің тоғынҷызы чӧрче.
Автор :
Татьяна КЫШТЫМОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде