АНЫҢ АДЫ ЧОННЫҢ ЧӰРЕЕНДЕ ХАЛҒАН
19.09.2017
Хабарлар
ПӰӰЛ 15 СЕНТЯБРЬДА АСХЫС АЙМААҢДАҒЫ ӰС ЧУЛ ААЛДАҒЫ ОРТЫМАХ ШКОЛАДА ПАЙРАМ ПОЛҒАН. ПУ ААЛДАҒЫ ШКОЛА ПОЭТ, ДРАМАТУРГ ПАЗА ТАХПАХЧЫ МИХАИЛ ЕРЕМЕЕВИЧ КИЛЬЧИЧАКОВТЫҢ АДЫН АЛ ЧӦРЧЕ. АМДЫ ПУ ШКОЛАДА ХАҶАН-ДА 10 АЗЫРА ЧЫЛ ТОҒЫНҒАН САБЛЫҒ ӰГРЕТЧІ, ХАКАС АЛФАВИДІ ТӦСТЕГҶІЛЕРІНІҢ ПІРСІ КИРИЛЛ СЕМЁНОВИЧ ТОДЫШЕВКЕ ХУМАРТХЫ ЧАРДЫ ХЫЗЫЛҒАН. АҒАА ПӰӰЛ 125 ЧАС ТОЛАРҶЫХ. ІДИ 10.00 ЧАСТА ШКОЛА ТУРАЗЫНЫҢ ХЫРИНЗАР АҒБАН ГОРОДТАҢ ПАЗА АСХЫСТАҢ ААЛҶЫЛАР ЧЫЫЛЫСХАННАР.
Оларны айраннығ чірчелернең ӱгретчілер паза ӱгренҷілер удурлааннар. Ӱс чулдағы ортымах школаның хакас тілі ӱгретчізі, Хакас Республиканың саблығ ӱгретчізі Татьяна Тимофеевна Тюмерекова аалҷыларны матлама алғыстас сӧстерінең алғаан:
Аарлығ пістің аалҷыларыбыс!
Алғыс ползын сірерге,
Пістің истіг чирге килгеннеріңе,
Чоныбыстың кӧңнін кӧдіргеннеріңе!
Чайааннарың пӧзік ползын,
Чазыңар узах ползын!
Иткеннерің иптіг ползын,
Сағынған сағыстарың тол турзын!
Прайзы даа мындағ алғыстас сӧстеріне морсынған полар. Анаң чыылығны апарған Ӱс чулдағы ортымах школаның наа устағҷызы Алиса Никитична Туниекова. Ол аалҷылар піди килгеннеріне ӧрінізін читірген паза саблығ ӱгретчі Кирилл Семёнович Тодышевке школада хумартхылас чардызы азылғаны піске поғдархастығ тіп таныхтаан. Тодышев хакас чонын ӱгредерінде улуғ хозым иткен. Анаң Алиса Никитична хысхаҷахти Кирилл Семёнович Тодышевтің чуртас чолынаңар чоохтап пирген.
К.С.Тодышев 1892 чылда 11 майда Асхыс чиріндегі Ӧӧк пилтірі аалда тӧреен. Ікі класстығ школаны тоозып, Хызылчардағы ӱгретчілер семинариязында ӱгренген. 1912 чылда, семинарияны тоосхан соонда, аны Ӱс чул аалзар тоғынарға ысханнар.
Мында ол 11 чыл ӱгретчі полып істенген. Анаң аны Райковтар аалындағы школанаң устирға ысханнар. Анда тоғынчадып, Кирилл Семёнович «Хакас тойы» ойын пас салған. Анаң 1927 чылда «Мосфильм» тоғынҷылары, Хакасиязар киліп, «Хакас тойын» киноға суурғаннар.
1924 чылда Кирилл Тодышев хакас алфавидін тӧстир комиссияда араласча. Комиссиянаң устаан ученай, педагог, хазна паза политика тоғынҷызы Георгий Игнатьевич Итыгин. 1926 чылда, тізең, Кирилл Семёновичтің хакас тілінің пастағы учебнигі сыххан, анаң 1928 чылда ікінҷі учебнигі чарых кӧрген. Ол оңдайнаң К.С.Тодышевтің учебниктері хакас чонның ӱгредиин паза культуразын тилідерінде улуғ хозым иткеннер.
Ідӧк Кирилл Семёнович Хакасияда музей киреен тӧстирінде ӧткін араласхан. Ол сигіс пулуңнығ хакас ибіҷеен істіндегі ниме-нооларынаң хада Хакасияда наа ла тӧстелчеткен музейге сыйлап пирген. Ибіҷекті сайап, хаңаалығ аны нинҷе-де чӧріске кӧзірген.
К.С.Тодышев ӱгредіг киреенде 1940 чылға теере тоғынған. Анаң аны Хызылчар крайының алтынзархы соох чирлерінзер пис чылға ызыға ызыбысханнар. 1947 чылда ол ӱреен. Аны Хызылчар городта чыып салғаннар. Кирилл Семёнович Тодышевтің ады Хакасияның тархынында хаҷанға даа халар.
Ӱс чулдағы школада хумартхылас чардызын азарға аарластығ ӱлӱс тӱскен Ағбан городтағы ӱгредіг пӧлиинің пастых орынҷызы Дмитрий Александрович Тодышевке. Ол алында, национальнай паза территориальнай политика министерствозының устағҷызы полып, К.С.Тодышевтің адын кӧдірерінде кӧп тоғыс иткен. Ол саблығ ӱгретчее ыраххы туғанға килісче. Аннаңар аның адынаң поғдархапча. Тодышевтернің кӧбізі ӱгредіг киреенде істенче. Иң саблығлары Кирилл Семёнович полча.
Анаң сӧс алған Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрі Михаил Анатольевич Побызаков. Ол Ус чулдағы школада 9 классха теере ӱгрентір. Аннаңар ағаа тӧреен чирінзер кил турарға хаҷан даа ӧріністіг. Мында чахсы піліс алғаннаңар прай ӱгретчілеріне улуғ алғызын читірген. Хаҷан-да Кирилл Семёновичтің холында ӱгренген кізілер, чуртаста пӧзік чидіглерге чидіп, аны ідӧк алғыстаан поларлар. Тӧӧ чирінең кӧп саблығ кізілер сыхханнар нооза.
Ідӧк школада чахсы піліс алардаңар чоохты узаратхан республиканың ӱгредіг паза наука министрінің орынҷызы Юрий Гаврилович Сагалаков. Амды школаларда хакас тілін ӱгренеріне республика правительствозы кӧп хайығ салчатханын таныхтаан. Ағбан городта хакас тілі уроктары апарылчатхан школалар саны ӧсче. Че иң ӧӧн ізеніс Асхыс аймаандағы аалларның олғаннарына. Олар пос тілінең чоохтазарға киректер. Школада ӱгреніп, кӧп піліс ал турарға кӱстензіннер. Анаң, чуртаста пӧзік чидіглерге чидіп, тӧреен чирлерін, пос школазын сабландыр турзыннар.
Пайрамнығ чыылығ парчатхан туста минзер Валентина Васильевна Бурнакова пас килген. Ол пу школада пасталығ класстардағы олғаннарның ӱгретчізі полып ӱр чыллар тоғын салған. Амды ол тынағда.
Валентина Васильевнаның іҷезі Клавдия Петровна кічігде, 8 частығда, Кирилл Семёновичтің холында ӱгрентір. Ол иң хынчатхан ӱгретчізі полтыр. Ол, олғаннарны аймах нимелерге ӱгредіп, кӧп тус оларнаң иртірҷең одыр. Наа чыл ӱлӱкӱнін пастағызын на школада иртіргеннер, пастағызын на сыбыҷахты чазаптырлар. Хынчатхан ӱгретчілері аалдаң парыбысханда, уғаа ачырғантырлар. Соонаң Клавдия Петровна ідӧк ӱгретчі тоғызын таллап алтыр.
К.С.Тодышевке хумартхы тас азылған соонда, пис класстағы хызыҷахтар постарының школазынаңар кееркестіг сарын толдырғаннар. Чыылығ тоозылғанда, аалҷылар школа чуртазынаң танысханнар.
Автор :
Илья ТОПОЕВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы