ЧИРІМ ЭЭЗІ МИН ПОЛЧАМ, ПОС ТІЛІНЕ ТЫҢ ХЫНЧАМ...
26.09.2017
Хабарлар
Хакас чон родтарының республика фестивальы 22 сентябрьда ирткен. Фестиваль «Тӧреен тіл - чонның худы» адалған, ол хакас чонның пастағы съездтерінің 100 чылына чарыдылған.
С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінің сценазынзар республиканың сигіс род сӧбірелері сыхханнар. Залға толдыра ӧӧнінде олғаннар одырғаннар, олар Ағбандағы 24 № школаның ӱгренҷілері полтырлар.
Пастағызын чон алнынзар чазағлығ хакас кип-азахтығ олғаннар сыхханнар. Олар уғаа морсымнығ кӧрінгеннер.
Родтар фестиваль-мариин азып, Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрінің орынҷызы Нина Челтыгмашева паза Улуғлар чӧбінің кнезі Пётр Воронин чоох тутханнар.
- Пістің чон мындағ чыылығларны, ӱлӱкӱннерніудаа иртір сыхты, мыннаң мындар ідӧк ле прай ниме чахсы парып одырзын, - теен Н.Г.Челтыгмашева. - Пӱӱн мында махачы, сӧбіре ӧзенін пик тутчатхан родтар кізілері чыылыстылар.
Нина Гавриловна фестиваль араласчыларына алғыс сӧстерін читірген, чоллары азых ползын тіп алғаан. «Тӧреен тіл - чонның худы» фестивальда Ағбан пилтірі аймаан Бельтерековтар арачылааннар, Ағбанны - Сагатаевтер, Алтай аймаан - Толмачёвтар, Таштып аймаан - Чебочаковтар,
Асхыс аймаан - Чебодаевтер паза Чочиевтер, Пии аймаан - Чебодаевтер, Сорығны - Бурцевтер. Марығ, тізең, ікі чардыхха чарылған. Пастағызы «Изен-минді» адалча, мында сӧбірее пос родынаңар чоохтап пирерге кирек полған. Ікінҷі марығ хакастарның кибір-чозахтарына чарыдылған. Владислав Торосовтың «Хакасиядаңар, хакастардаңар, хакастарның чезінеңер» киктезіне тӧстеніп, сӧбірелерге кибірліг чуртасты кӧзіт пирерге кирек полған.
«Изен-минді» марығда полған на род хоос сӧс алай ба ойын, тахпах-сарын пастыра позын махтап турған. Ағбан пилтірі аймаа ӱчӱн турысхан Бельтерековтар туран родынаң сыхханнар. «Туран» сӧс кӱстiг тӱрк теені полчаттыр. 1803 чылда Бельтереков паза Саков фамилиялардаң род пар сыххан. Харағай паарында чурт салынып, Таштып пилтірінзер интірлер. Колхозтар тузында Ағбан суғ индіре тарасхлап, Асхыс, Катанов, Салғын, Аршаннар аалларда чуртап сыхханнар.
Чон алнынзар сыххан Асхыстаң килген Чебодаевтер сӧбірезінің пазы Юрий Степанович. Мария Егоровна (Куюкова), род алнын алып, матап тахпахтаан. Кибірли чоох апарып, исчеткен чонны ол-пу нимені сизінерге кӧӧктіріп одырған. Пала-пархалары постарынаңар, іҷе-пабаларынаңар искіргеннер.
Пии аймаа ӱчӱн Маткичігде чурт салынған Чебодаевтер турысханнар. Максим Яковлевич паза Николай Иванович Чебодаевтер пала-пархаа пай род полтыр. Улуғдаң кічіге теере тӧл узарааны паза палғалызы кӧрінче. Палалар тахпахтар пастыра родтаңар искір турғаннар. Мат-кичігдегілернің кӧзідии кип-чоохтарға, тархынға пай полған.
Кибір-чозахтар мариинда олар стол кистінде тудынар, азыранар кибірдеңер чоохтап, кӧзіткеннер. Стол кистіне пастағызын паба одырҷаң, хой пазын ирен кізее читірҷеңнер. Піди сӧбіре пазына улуғластың пір оңдайы кӧзіділген.
Сагатаевтернің род пазы Владимир Гаврилович полча. Ағбан ӱчӱн чиит сӧбіре пазы, аның оолғы Алексей Сагатаев турысхан. Пилтір родының тыт ағастың тӧлі полчатхан чиит ирен ӱс пала ӧскірче. Алексей Владимирович - артист паза хормачы, ус холлығ кізі. Хада хонғаны Виктория Викторовна ӱгретчі полча.
Чиит сӧбіре Ағбанда чуртапча, че палалары тоң хакас тілінең чоохтанчалар. Айхан паза Аяна хакас рэп толдырчалар. Кибірліг чуртастаңар Сагатаевтер аңҷы сӧбірезін хормачы ойыннаң кӧзіт пиргеннер. Хайди тіпче сӧбіре пазы, паба чолын оолғы пазарға кирек.
Чоғархы Асхыста Чочиевтернің сӧбірезінде алты пала ӧсче. Сӧбіре пазы Константин Кириллович полча. Сӧбіре хаҷан даа пасхазына полыс пирерге тимде, пос тіліне улуғ хайығ салча. Ӱр ниместе хакас тілінең матлама чоохтанчатхан школа ӱгренҷізіне ахчалығ сыйых паза грамота читіргеннер.
Хахпын родының тӧлі Чебочаковтар Таштып аймаандағы Пыдырах аалдаңнар. Пӱӱнгі кӱнде род пазы Иван Егорович Чебочаков полча. Паланы тоғысха кӧніктіріп, кічігдең орта ӧскіреріне хайығ салылча. «Паланы, хырыспин, ӱгреде чоохтап ӧскір», - чонның хыйға чооғын Чебочаковтар чахсы читір пиргеннер.
Таныхтирға кирек, фестиваль-марығ хакас тілінең парған. Хакасияның чон артизі Герман Танбаев аны ипти апарған. Аймах чыылығларны, фестивальларны, ойыннарны тоң хакас тілінең не иртірерге кӱстензебіс, тілібістің таңдағызы «тыып ла» одырарына ізеніс пар.
«Тӧреен тіл - чонның худы» фестивальны Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозы, Улуғлар чӧбі, тимнеп, иртіргеннер. Жюри араласчызы, Россияның Хазна Думазының депутады Надежда Максимованың полысчызы Любовь Аёшина чарғыҷыларға артыхтарның артығын таллирға сидік полған тіп чоохтаан. Андағ даа полза, чиңісчілер аттары адалған. I орын Маткичігдегі Чебодаевтерге пирілген, II орын - Ағбандағы Сагатаевтерге, III орын - Пыдырахтағы Чебочаковтарға. Чиңісчілерге Ӱртӱн тойы ӱлӱкӱнде сыйыхтар читірілген. Пу фестивапьда араласхан сӧбірелерге Хакас книга издательствозының устағҷызы В.М.Тутатчиков кинделер сыйлаан.
Автор :
Елена САГАТАЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде