«ЛЮБОВЬ АРБАЧАКОВАНЫҢ ӰС ТИЛЕКЕЙӀ»
06.12.2017
Хабарлар
Ирткен неделяда республиканың музей-культура кінінде «Любовь Арбачакованың ӱс тилекейі» хоостар кӧзідии азылған.
Любовь Никитовна Арбачакова - хоосчы, поэт, шор чонның алыптығ нымахтарының учёнай-істезігҷізі, Россияның Хоосчылар пірігізінің паза Россияның Писательлер пірігізінің кізізі. Аның хоостары Россиядағы, Турциядағы, США-дағы паза Германиядағы кізілернің пос чыындыларында хайраллалчалар.
Любовь Арбачакова Кемеров облазының Таштагол аймаандағы Анзас посёлокта тӧреен. Ол, Чилкус-Анзас посёлоктағы школаны тоосханында, саблығ писатель паза хоосчы пол парар тіп хаҷан даа сағынмаан. Школа соонаң Л.Н.Арбачакова Бийсктегі ағас техникумынзар ӱгренерге кірген. Аны тоозыбызып, ол Таштаголдағы ағас хониинда пір чыл тоғынған. Типсілерде хоостирынҷа курстар тоозыбызып, чиит хыс Кемеровтағы тимір типсілер сығарчатхан «Весна» фабриказар тоғынарға кірібіскен.
Новокузнецктегі ӱгретчілер институдының шор тілі пӧлиин тоозыбысханда, наука тоғызынаң айғазып, ол шор чонның фольклорын істес сыххан.
Любовь Арбачакованың хоостары кӧзідіге пастағызын Междуреченскте 1992 чылда сығарылғаннар. Че кӧзідіге ікі ле хоозы сығарылған полза даа, хоосчы кӧрігҷілернің хайиин тартхан.
«Любовь Арбачакованың ӱс тилекейі» кӧзідіге 70 хоос сығарылған. Тӱрк чоннар тилекейні ӱс чардыхха чарчалар: тигір, чир ӱстӱ паза чир алты. Тилекей ағазы кӧп чонның тилекейні ӱс чардыхха чарғанының тании полча. Ағастың чилегелері - алтындағы тилекейнің тании, алай хоосчының ӧбекелерінең, тӧреен аалынаң, шор чонның фольклорынаң палғалызы. Ағастың ӧзені ол хоосчының кӱзі полча, хайзы ағаа хоостар, кибелістер чайирға полысча. Ағастың салаалары паза пӱрлері - ол Любовь Арбачакованың кибелістері, хоостары, книгалары, кӧзідіглері паза кӧрігҷілернең тоғазығлар.
«Любовь Арбачакованың ӱс тилекейі» кӧзідіге сығарылған хоостар Новокузнецктегі музей фондынаң паза авторның чыындызынаң ағылылғаннар. пу кӧзідігнің азылғанына автор ӧнетін позы килген. Любовь Арбачакова позынаңар хысхаҷахти чоохтап пирген:
- Минің хоос ӱгредиим чоғыл. Кічігдең хоостирға хынчам. Хоостазам, тынанчам. Позымны хайҷынаң, хамнаң тиңнестірчем. Хоостапчатсам, хайдағ-да хайхастығ чирлерҷе чорых чӧрчеткен чiли пілдірче. Ол туста алҷаастан парыбыссам, хайда тохтаанымны, ниме хоостирға сағынғанымны ундут таа салчам. Ӧңнернең тоғынарға хынчам. Сырлар паза киден полза, мин хараа-кӱнӧрте хоостапчам.
Любовь Арбачакованың хоостар кӧзідиин асчатханда, Л.Р.Кызласовтың адынаң чир-суғ ӱгренҷең музейнің директоры Андрей Готлиб чоох тутхан:
- Любовь Арбачаковаа шор чонның культуразының ис-пайын ӱгренеріне, хайраллирына чуртазын чарытчатханы ӱчӱн улуғ алғыс. Учёнай, поэт паза чайаачы кізі, хайзы шор чонның культуразын чӱзерлеп чылларға хайраллал халарына прай кӱзін салча.
Кӧзідіге сығарылған хоостар аймах-пасха темаларға чарыдылғаннар паза пасха-пасха чылларда чайалғаннар. Уғаа кӧп хоос алыптығ нымахтарға чарыдылған. Оларның санында мындағ хоостар: «Ноғадаңар пістің аттарыбыс тохтап турыбысханнар?», «Чир алтындағы алып», «Хара Мюкю», «Алтын тағның пазында». Пу хоостарда алыптығ нымахтарның ӱзіктері пазыл парғаннар.
Любовь Арбачакованың хоостары тӧреен чиріне чарыдылғаннар. Кічіг паза ыраххы аалда тӧреен хоосчы хоостарында от тоғынҷаң тусты, Анзас аалыҷаан сомнап салған. Кӧзідіге от тузына чарыдылған илееде хоос сығарылған: «От тузы», «От тузы I», «От сап-чаңнар», «От сапчаңнар I», «От сапчаңнар II», «От сапчаңнар III». Пу хоостар прайзы даа 2011 чылда чайалғаннар. Хоосчының тоғыстарында шор чонның ӧӧн танығлары чайалғаннар: хустар, аттар, кииктер, иблер.
Любовь Никитовна ідӧк кибелістер пасча. Шор тілінең пазылған кибелістерін орыс тіліне тілбестепче, орыс тілінең пазылған кибелістерін - шор тіліне. Халғанҷы туста ол чоохтар чайапча. «Любовь Арбачакованың ӱс тилекейі» хоостар кӧзідии январьның ортызына теере тоғынар.
Автор :
Оксана ЧЕЛТЫГМАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы