ХАКАС ЖУРНАЛИСТИКАЗЫНЫҢ ЧАРЫХ ЧЫЛТЫЗЫ
13.12.2017
Хабарлар
СССР радиозының паза телевидениезінің отличнигі Евдокия Михайловна Кильчичакова прай чуртазын журналист тоғызына пир салған. Ол тимнеен кӧзідіглерні кізілер чидікпин сахтаҷаңнар, хынып кӧрҷеңнер. Пу кӱннерде чайаачы ус пайрамнығ чазын таныхтапча.
Ол 1937 чылда 12 декабрьда Таштып аймаандағы Харағай паары аалда Аксинья Ивановна Азаракованың паза Михаил Владимирович Карамашевтің сӧбірезінде тӧреен. Іҷезінең пабазы тоғысха чапчаң, кӱлӱк кізілер полғаннар, чуртасха тартылҷаңнар. Илбек Ада чаа пасталыбысханда, сӧбіренің пазы армияа хабылған. Ол Украинскай фронтта полған. Тылда халған ипчілер аар-чӱкті артынғаннар. Саблығ хабарҷы чоохтапча: «Пістің колхоз «Хызыл чазы» адалҷаң, іҷем анда хараа-кӱнӧрте тоғынған. Пірде інек саапча, пірде пызолар азырапча. Хараазын прайзынаң хада ӱртӱнзер тамах сабарға чӧрче. Майыхчам, парбаспын теенін испеем». Михаил Карамашев чаадаң хазых айланған, че ирепчінің чуртазы киліспеен. Іди дее полза, ол хызыҷаана паарсах полған. Евдокия Михайловнаның таниинаң, аның пабазы ачых-чарых кӧңніліг, чоохчыл кізі полған, тоғыс чох хаҷан даа одырбаҷаң. Ол илееде чыл Ағбанда пенсия пӧлиинде істенген.
Харағай паарында 7 класстығ школа полған. Е.М.Кильчичакованаң хада пір класста композитор Георгий Челбораков ӱгренген, анаң олох школада ырҷы Нина Идимешева пілістер алған. Кӧп саблығ кізі Харағай паарынаң сыххан. 1950 чылларда Таштыпта чаа араласчыларының палаларына пансион азылған. Анда чағынғы аалларның олғаннары ӱгренҷеңнер. Ол туста автобустар чӧрбеҷең, аннаңар ӱгренҷілерге пансионзар удаа чазағ чидерге килючең. Саблығ ус сағысха кирче: «Ӱгретчілер палаларға ачынғаннар, пісті ниме-де ӱчӱн хызааннапчатханын оңнабинчам. Олар хызыҷахтарны тігерге, чібекнең хоостирға кӧніктірҷеңнер. Пансионда тирең пілістер пирҷеңнер. Піснең хада Михаил Игнатьевич Боргояков, Иван Иосифович Мамышев, Пётр Егорович Кулумаев ӱгренгеннер. Олар прайзы, институт тоозып, чуртаста пӧзік чидіглерге читкеннер».
Евдокия Михайловна - ӱгредии хоостыра хакас тілі, литература паза орыс тілі, литература ӱгретчізі. Чиитте позы хабарҷы поларын хаҷан даа сағынмаан, че чуртас салғағы аймахти парыбысча. Ол чоохтапча: «Мин Ағбандағы ӱгретчілер институдын 1960 чылда тоосхам. Анаң Ибігдегі школазар тоғынарға кіргем. Пір чыл пазынаң Николай Георгиевич Доможаков мині Ағбанзар тоғынарға хығыртыбысхан, радиозар хакас тілін ӧтіре пілчеткен чиит кізі киректелчеткен».
Іди хакас хыс хабарҷы чолын пастаан. Ол туста радиокомитеттің устағҷызы Марк Нестерович Маслов полған, хакас радиозынаң Семён Семёнович Спирин устаан. Ідӧк радиода Сидор Николаевич Майнашев, Гаврил Герасимович Трояков, Анна Султановна Тугарина, Григорий Петрович Абдин, Леонид Трофимович Инкижеков істенгеннер. Олар чиит хабарҷаа кирек чӧптернең полысханнар.
Е.М.Кильчичакова пастап олған-чииттер редакциязында тоғынған. Ол, олғаннарнаң тоғазып, кӧзідіглерні тимнеҷең. Хабарҷының таниинаң, СССР-ның радиозы кӱстіг полған. Анда хынығ искіріглер полҷаң, аймах музыка искірҷеңнер. Чиит ипчі маңнаныстығ істенген. Че 1964 чылда Евдокия Михайловнаа сӧбірезінең киректер хоостыра Хырғыс чирінзер парыбызарға киліскен. Пір чыл пазынаң айланғанда, радиода орын чох полған, аннаңар аны телевидениезер алып алғаннар. Телевидениеде таланттығ чир-суғҷыбыс ікі чыл диктор полған, анаң ол режиссер тоғызына парыбысхан.
Саблығ ус чооғын узаратча: «Режиссер - хынығ тоғыс. Анда кізінің пазы сыбыра тоғынча. Сағынчазың, хайди кӧзідігні сіліг, хынығ идіп аларға, килген чонны иптіг кӧзідерге. Минің кӧрізімнең, андада тоғынарға ниик полған. Кізілер кӧзідіглерде аралазарға тоғырланмаҷаңнар, піреезі ынабин салза, сах андох пастыхтарынзар сығдыратчаңмыс, оларны Ағбанзар машиналығ ағыл килҷеңнер. Пірееде пір аалдаң пір саңай 15 - 20 кізі полчаң. Ол туста телевидениеде прай кӧзідіглер «тіріге» кӧні эфирде парҷаң, аннаңар аалҷыларыбысты сығарар алнында репетициялар иртірҷеңміс, орта чоохтанарға ӱгретчеңміс. Ӧӧн кӧзідіглер 19.00 часта ла пасталҷаңнар, кізілер аалларзар хараа ла нанҷаңнар. Мында улуғ тоғысты Анна Ильинична Тодышеванаң Тамара Константиновна Щукина апарғаннар. Олар полған на кізіні улуғ аалҷы чіли удурлаҷаңнар. Ідӧк телевидениеде гример паза парикмахер тоғынғаннар, олар пісті эфирлерге тимнеҷеңнер. Ағаа хоза, хабарҷыларға костюмнар аларға ӧнетін ахча пирілҷең.
Совет тузында радио паза телевидение тоғынҷыларын Москвазар 1-2 айға курстарға тӧреміл ысчаңнар. Олар уғаа тузалығ полғаннар. Командировкаларға кӧп ахча позыдылҷаң. Піс пасха регионнарзар кӧзідіглерні суурарға пар килҷеңміс».
Режиссер полып, Евдокия Михайловна редактор тоғызын апарарға маңнанҷаң. Алты чыл пазынаң хабарҷыны пропаганда пӧлиинің редакторына турғысханнар. Анда Илья Николаевич Бурнаков, Агния Викторовна Астанаева істенгеннер, соонаң Архип Гаврилович Шурышев килген. Е.М.Кильчичакова устағҷылардаң улуғ аарласнаң сағысха кирче Терентий Арапович Тинниковты, Гавриил Гаврилович Котожековты. Олар чайаачы кӧңніліг кізілер полғаннар, тоғысты пӧзік синде апарғаннар. 1977 чылда Г.Г.Котожеков, узын алғыдарға пӧгініп, Москвадағы чон хонии академиязынзар ӱгренерге кірче. Евдокия Михайловнаны аның орнына национальнай вещаниенің ӧӧн редакторына турғысханнар. Устағҷы полып, Е.М.Кильчичакова 20-ҷе чыл істен салған. Ол кӧп кӧзідіглернің авторы полча. Тиксі алза, саблығ хабарҷы хакас журналистиказына 43 чыл пир салған, аны пайытхан. Евдокия Михайловнаның таниинаң, хабарҷы тирең пілістіг, ачых-чарых кӧңніліг, табырах сағыстығ, хакас тілін ӧтіре пілчеткен кізі поларға кирек.
Пос чонынаңар сағынып, тыс пілбинчеткен кізі халых тоғызын апарча. 1994 чылда ол «Алтынай» хакас ипчілернің пірігізін тӧстир пастағнаң сыххан, аның устағҷызы полған. Ам даа ол пу тоғыстаң оортах турбинча, ӧӧрелерінең хада хакас аалларҷа чӧрче, кӧп палалығ сӧбірелерге паза палаларны чалғызан ӧскірчеткен іҷе-лерге хабазарға оңдай тілепче.
Евдокия Михайловнаның иң улуғ ӧрінізі сӧбірезі полча. Хада хонғаны Моисей Максимович Кильчичаковнаң олар 42 чыл ынағ чуртааннар. М.М.Кильчичаков, Хакас обкомында істеніп, идеология тоғызын апарған. Лекциялар хығырып, Хакасияны читі кірести чӧр салған. Аат хус осхас ынағ ирепчі Максим паза Вадим оолларын, азахха турғызып, чон аразына кир салған. Максим Моисеевич Кильчичаков Москвадағы институтты тоосхан, инженер ӱгредігліг, Вадим Моисеевич, пабазы чіли, историк поларға чаратхан. Ол ачых-чарых кӧңніліг, иптіг оңдайлығ кізі полған, че, чазын чазабин, чуртастаң ирте парыбысхан. Хада хонғаны Моисей Максимович тее амды хазых нимес. Оларның чарых омаларын Евдокия Михайловна хаҷан даа чӱреенде ал чӧрче. Е.М.Кильчичакова тӧрт парханың паза ікі кӧргенектің ууҷазы полча. Тун пархазы Юлия сӧбіреліг, экономистке ӱгреніп алған, ол Аня паза Вероника хызыҷахтарны ӧскірче, Анжеланаң Денис - студенттер. Аймир Хакас национальнай гимназияда 10 класста ӱгренче.
Чооғының халғанҷызында Евдокия Михайловна Кильчичакова таныхтаан: «Мин журналист тоғызына хынҷаңмын. Ол чоныбысты, тӧреен чирібісті кӧдірерге оңдай пирҷең. Прай даа кізі ол сағыснаң чуртапча полбас па. Хада тоғынған арғыстарыма узымны тилідерге оңдай пирген ӱчӱн алғызым читірчем. Амды сағынған сағызым - нинҷе пар кӱзімні пала-пархаларыма пирерге».
Автор :
Айара ЧЕБОДАЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде