ХАКАС ТІЛІБІС ТИЛІЗІН, ПІЛІЗІБІС АЛҒЫДЫЛЗЫН
23.01.2018
Хабарлар
Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозының национальнай ӱгредіг пӧлиинің устағҷызы Ольга Доможакованаң хакас тілі паза литература олимпиадазынаңар чоохтазығ
- Ольга Васильевна, хакас тілінҷе паза литературазынҷа олимпиада хайдағ пӧгіннең иртірілче?
- Республиканың, национальнай регион чіли, тилирі хакас тілін чахсы пілчеткен кізілернең палғалыстығ. Олар чайаачы, наа сағыстығ поларға киректер, хайзылары амғы тустың тіл сурығларын чахсы саринзар пӧгерлер. Пӱӱнгі кӱнде олған садтарынзар паза пасталығ класстарға пос тілін пілбинчеткен илееде олған килче. Олимпиада чӧрімі полызиинаң піс хакас тілін хайраллирға паза тилідерге сағынчабыс.
Пӱӱнгі ӱгренҷілер - ол таңдағы специалисттер, учёнайлар, ӱгретчілер, политиктер. Олар наукада наа хозым идерлер, культураны паза искусствоны тилідерлер, республикабыстың таңдағызын пӧгерлер. Национальнай ӱгредіг пӧлиинің ӧӧн пӧгіннерінің пірсі - олимпиада чӧрімін тилідері, чайаачы олғаннарны табары, оларның хакас тілінҷе паза литературазынҷа пілістерін алғыдары. Пістің олимпиадада хакас тілін паза литературазын предмет чіли ӱгренчеткен 5 -11 класстардағы оолағас-хызыҷахтар араласчалар. Олар пос тілінҷе паза литературазынҷа постарының кӱстерін паза пілістерін сынапчалар.
Олимпиаданың ӧӧн сағызы - олғаннарның піліске тартылызына хабазары паза кӱзіне киртініс пирері. Ідӧк ол ӱгренҷілерні пілізін алғыдарға кӧніктірче.
- Хакас тілінҷе паза литературазынҷа олимпиадалар хаҷаннаң поладыр, че пӱӱл пірее наа ниме кирілген ме?
- Пӱӱл олимпиада хоостыра кӧп наа ниме иділ парған. ХакНИИЯЛИ тоғынҷыларының паза пасхазының сағыстарынаң ӱгренҷілер олимпиадазына М.И.Боргояковтың ады пирілген. Ол хакас тілінде пастағы наука докторы. Михаил Иванович хакас тілі тилізіне наука саринаң хайҷаң, чонға кӧп нименең полыс пирерге кӱстенҷең, прай палалар хакас тілінең айғассын тіп сағынҷаң. Олимпиадаа учёнайның ады пирілгенде, кӧстег дее пӧзік синде турғызылған - ӱгренҷілерні наука тоғызына паза істезіглерге кӧніктірерге.
Ідӧк олимпиададаңар наа положение алылған. Аны иртірерінде пастағызын на Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университеді араласча. Олимпиаданың полған на чардығын иртірер ӱчӱн, ӧнетін методика чӧптері тимнелген.
Пу мероприятие хоостыра улуғ тоғыс иділген. Хакасияның ӱгредіг тилізі паза ӱгретчілер узын кӧдірҷең институттың поликультурнай ӱгредіг кафедразының устағҷызы Надежда Яковлевна Толмачёва паза методизі Надежда Ананьевна Мамышева ӱгретчілерні олимпиада иртіреріне тимнееннер. Хакас книга издательствозының ӱгредіг-методика пӧлии, тізең, тимненҷең материалларнаң айғасхан.
Пастағызын на олимпиадада хакас тілін уйан пілчеткен олғаннарға секция тӧстелген. Паза пастағызын на олимпиада чиңісчілеріне, ХГУ-зар ӱгренерге кірчетсе, хоза баллар пирілер. Таныхтирға кирек, хазнабыста пістің осхас олимпиада паза чоғыл.
- Олимпиаданың чардыхтарынаңар чоохтап пиріңер.
- Ӱгренҷілер олимпиадазы ӱс чардыхтаң пӱтче: школадағы, муниципалитеттегі паза республикадағы. Мин школадағы олимпиадаа хайығ айландырарға сағынчам. Анда кӧп араласчы поларға кирек. Че амғы туста ол чардыхта асхынах олған араласча, анзы уғаа хомзындырча. Пӱӱл школадағы олимпиадада 730 ӱгренҷі араласхан, ол, тізең, хакас тілін предмет чіли ӱгренчеткен олғаннарның 22 % ле. Іди олимпиаданың пастағы чардығындох кӧп чайаачы ӱгренҷі тастыхти халча. Аннаңар амды школада иртчеткен олимпиадада кӧп олған аралазарына хайығ салылар. Ағаа хоза, олимпиаданы 4 класстаң иртіріп пастирбыс.
- Чайаачы олғаннарны ілезіне сығарары - ол пiр тоғыс, че оларнаң азынада тоғынып пастирға кирек нооза?
- Олғаннарнаң школаа парар алнындох тоғынып пастирға кирек, соонаң пасталығ класстарда ол тоғысты узарадарға. Полған на пала нимее-де чайалча, аны тилідерге кирек. Аннаңар ол тоғысты піс ідӧк апарарға пӧгінчебіс. Аймах марығ-фестивальларда араласханы ідӧк олғанның талантын тилітче. Амды республика синінде иртчеткен «Пала тілі» марығ сабланча. «Чылтызахтар», «Ине тілі» мероприятиелер ідӧк ол кӧстегнең тоғынчалар, хакас тілі хоостыра олғаннарның чайаачы оңдайын ілезіне сығарчалар.
- Олимпиадазар айланза, амды ӱгренҷілерге аның халғанҷы чардығын иртерге халған. Хаҷан ол полар?
- Регионда иртчеткен хакас тілінҷе паза литературазынҷа олимпиаданың халғанҷы чардығы 26 январьда Хакас хазна университедінде иртер. Анда 47 олған аралазар, олар - ағбандағылар паза Асхыс, Алтай, Пии, Таштып, Ағбан пилтірі, Шира аймахтарынаңнар.
Ідӧк олимпиада хоостыра пайрамнығ мероприятие полары кӧріл парған. Ол М.И.Боргояковтың адынаң олимпиадаа паза Ӱгредіг чылына чарыдылар. Анда хакас тіліне хынчатхан паза аның ӱчӱн сағыссырапчатхан чон аралазар. Пайрамнығ программа 12.20 - 13.00 часха теере полар.
- Ольга Васильевна, олимпиадада араласханы олғаннарға хайдағ туза ағылча?
- Олимпиада чӧрімі ӱгренҷінің оңдай-хылиин тыыдарында улуғ хозым итче, ол полған на ниме алнында нандырығ тударға ӱгретче паза турғысхан пӧгіннерін хайди даа толдырарға кӧніктірче.
Олимпиада олғаннарны ӧткін поларға, пос алынҷа тоғынып пілерге ӱгретче. Ідӧк араласчылар хакас тілінҷе постарының пілістерін, сыныхтап, пасхазынинаң тиңнестірчелер.
Марығда араласханы кізі хылиин тыытча. Хаҷан даа турғызылған кӧстегзер ізестіг хаалирға кирек. Ідӧк сидік тустарда чӱрексібеске, нинҷе пар кӱзіңні пирерге кирек.
Олимпиада чӧрімі олғаннарға хынығ паза чапсых пілдірче полар. Аның араласчызы полары полғанына ла улуғ кирек тіп сағынчам.
Автор :
Екатерина ИНДЫГАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде