ПУРУНҒЫ ТАСХА КЕМ ПОЛЫС ПИРЕР?
28.03.2018
Хабарлар
Кӱн сурии. Шира аймаандағы Хара кӧл аал хыриндағы Ине тасты пылтыр кем-де андарыбысханда, ол орнынзар турғызылбаан. Ол тас ам орнына турғызылар ни?
Шира аймаандағы Хара кӧл аал хыринда 17 чыл мынын алнында пурунғы тасты тур-ғысханнар. Ол тасты археологтар тап-ханнар. Аны турғысханда, аалда улуғ пайрам полған. Ағбаннан аалҷылар килгеннер. Ол тасты чон «Ине тас» адап салған. Ол аалнын «визитнай карточказы» осхас пол парған. Че ирткен чайғызын аны кем-де андар салған. Амға теере аны турғызар кізі табылбады.
2000 чылда аал пазы Людмила Ульянова полған. Ол тас табылғанда, «Прасковья» фитоцентрнін ээзі Прасковья Лосевскаянан хада аны аал тас-тында турғыс саларға чаратханнар. Аны аал пайрамында турғысханнар. Ағбаннан килгеннер ХакНИИЯЛИ-нын устағҷызы Валентина Тугужеко-ва, археолог Валерий Балахчин, писа-тельлер Альбина Курбижекова, Людмила Костякова, «Айланыс» ӧме паза пасха даа кізілер. Ол улуғ пайрамға прай ибіркі ааллардан чон чыылыс-хан. Фитоцентрзер имненерге килген кізілер ол киректе ідӧк ӧткін аралас-ханнар. Узун чайғы кӱн ирткенҷе, аалдағы чон ӱлӱкӱннеен. Анан, кӧлде сомып, иирде иблерінзер тарасхлаан-нар. Андағ улуғ пайрам ол туста аалда пастағызын на полған, неке.
Пурунғы тас аал тастында турғы-зылған. Хайди анзын турғызарданар улуғ частығлардан сурғаннар. Аға-ууҷалар хакас кибірі хоостыра аны турғызарға кирек тіп чоохтап пирген-нер. Хыринда ағас одырчыхтар ит сал-ғаннар. Чоохтирға кирек, ол аалзар чыл тобыра пасха чилерден кізілер ты-нанарға, хазыхтарын пиктирге килче-лер. Палазы чох кізілер, ол тас хырин-да тохтап, андар ахча, чіҷен ниме сал-ҷаннар. Хыринда одырҷаннар. Хайзы кізілер Хара кӧл аалзар имненерге чыл сай килчелер.
Че ирткен чайғызын ол тасты кем-де инзер салған. Анзын килгенӧк кі-зілер кӧр салғаннар. Аннанар пурун Людмила Ульяноваа чоохтап пирген-
нер. Ол, тынағдағы кізі, аал пазынзар парып, пу киректенер искірген. Аал пазы Алексей Орлов піди нандырған: «Мин православнай киртіністігбін, мағаа ол языческай тас кирек чоғыл, мин аны турғыспаспын!»
Людмила Ульянова, паза айланар чир таппаанда, пічік пазып, полиция-зар айланған. Олар, тізен, аймахтын культура устанызынзар айланғаннар. Сурығ турғызылған: археология сари-нан ол тас хайди паалалча, пірее чирде
санға алылған ма? Культура устанызы Россиядағы тархын паза культура ху-мартхыларын хайраллаҷан Хакасия-дағы пірігістін пӧлиинзер ол кирекнен айланған. Аннан мындағ нандырығ килген: «Ол - ӧкӱн культура тузында-
ғы пурунғы кӱрген тазы. Совет ту-зында, чирлер хыраларға тартыл сыхханда, ол тасты турған орнынан ходыр салғаннар. Анан ол хыраа тут-чатхан чирлерде чатхан. Ол тас архив пічіктеріне искусство памятнигі чіли кирілбеен. Че культура паза тархын саринан ол тас аарластығ. Россия за-коннары хоостыра андағ тастар ӧнетін органнарнан хайраллалчалар».
Людмила Ульянова, сым одыр полбас кізі, «Алтынай» хакас ипчілернінлигазынзар айланған. Лиганын прези-денті Татьяна Майнагашева Хакасия-нын национальнай паза территори-альнай политика министерствозынзар ол кирек хоостыра айланған. Ол туста кӱскӱ пасталыбысхан.
Ширадағы культура, чииттер по-литиказы, спорт паза туризм устаны-зынын устағҷызы Василий Таланов, телефоннан сығдырадып, Хара кӧлде-гі фитоцентрнін ээзі Владимир Лосев-скойдан ол тасты турғызарға хабас пирзіннер тіп сурынған. Анзы турғыс салар полған. Че позы ол туста пасха хан чирінзер тынанарға парыбыс-хан. Хакасиянын национальнай паза территориальнай политика министер-ствозы Ширадағы устағ-пастаға пічік-терні ысхан. Администрация - Хара кӧл аал пазы А.Орловха. Аал чӧбі, тізен, ол тасты ондай чохта турғыс полбинча.
Ол кирек іди полғанҷа, фитоцентр ээзі Владимир Лосевской тынағдан ай-лан килген. Людмила Ульянова андар пазох айланғанда, ол нандырған: «Мин сӧлеем нооза - ол тасты турғыс саларбын. Таап пирінер пірее кирі хакас кізіні, ол тасты хайди турғызарға кӧзіт пирзін. Позым аны турғыс сал-зам, анзы пірее кізінін кӧнніне кірбезе, мин пыролығ пол парарбын». Анан Людмила Ульянова, аалда андағлар халбаанда, кемні хығырарға пілби-нібіскен. Ол тасты турғысханнарында, улуғ частығ кізілер полғаннар, амды олар ах чарыхтан парыбысханнар.
Іди пол турған туста хысхы паста-лыбысхан. Чир тооп парған. Тасты турғызар ондай чох полыбысхан. Ам часхыда ол кирек хатап пасталы-бызар. Кем пілче, ол тас орнына тур-ғызылар алай чох па. Аалзар ырахтын килген кізілер, ол тастын хыринзар киліп, ағаа пазырчалар, андар ахча салчалар. Палаа чидін полбинчатхан кізілер пала сурынчалар, хазии уйан кізілер - хазыхтанып аларға.
Ам ол тасты пістін чоннын кибірі хоостыра орта турғызарға кем полыс пирер? Мындағ сурығнан мин айлан-чам пос чонынзар паза тасты пастап турғызарында, полызып, араласхан халыхтарзар.
Надежда СОЛОМАЧЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде