ЧАЙААЧЫЛАРҒА ПАЙ ЧИРІБІС
19.12.2018
Хабарлар
Куйбышев аалдағы «Орай иир» ӧменің араласчылары
Культура. «Хысхы саңнары» марығда республика аалларынаң кӧп ӧме араласты. Олар пос кӧңнінең кӧглерні толдырчалар
Чыллар чылысча, айлар алысча, че нимедір ол тус? Тус - олох кізінің чуртазы нооза. Мындағ чоохнаң «Хысхы саңнары» марығны Анна Бурнакова пастаан. «Алтын Арчоол» кип-чоох хоостыра теелбек парған. Аны «Кӱн чахайағы» ансамбльның оол-хыстары толдырғаннар.
«Хысхы саңнары» марығда кибірли олғаннар паза улуғлар аралазадыр. Пастағызын сценаа кічіглері сыххан. «Олғаннарның фольклор ӧмелері» номинациядаң чайаачы марығ пасталған.
Асхыстаң «Алтын», Кызластаң «Ай чарии», Ис пилтірінең «Ис-пай» ӧмелер араласханнар. «Алтын» ӧме, 2017 чылда «Сибириада» фестиваль-марығда аралазып, лауреат атха турысхан. Пу ӧменең Тарина Токмашова устапча. Олғаннар шор чонның «Хара суғ» паза Хакасияның саблығ деятельі, композитор Александр Саможиковтың «Аарлығ аалҷыларым» сарыннарын толдырғаннар.
Тамара Давлетова устапчатхан «Ай чарии» ӧменің хызыҷахтары уғаа чахсы кӧглепчелер. Олар алында чоннар аразындағы «Алтын сурнағастар» марығда Гран-приге турысханнар. Кӧглепчеткеннерін ахчатхан суғнаң тиңнестірерҷікпін.
Полған на кӧг соонаң «Че!» сӧс кӧрігҷілернің кӧңнін кӧдірчеткен.
«Хысхы саңнары» марыға полған на ӧме ікі кӧг тимнеп килтір. Оларның пірсі амыр арах полза, ікінҷізі чапчаң толдырылча. Іди, «Хыылада-соолада сарнап пирбес пе!» сӧстерні чоохтанып, Алтай аймаандағы Аршаннар аалынаң килген «Саңыҷах» ӧме «Очыхтығ хазан» паза «Тӧреен чирім» ырларны толдырған.
«Саңыҷах» ӧменең Валентина Тюкпиекова маңнаныстығ устапча. Олар чайаачы фестиваль-марығларда сыбыра араласчалар, махтағлығ чидіглерге читчелер. Тиксі Россиядағы марығларда аралазып, лауреат атха турысчалар. Аршаннар аалы кӧгҷілерге пай аал тиирге кирек. «Ӧрініс» ӧме, тізең, орыс чон кӧг тиріглерінең тузаланып, аймах ӱннең ырлап тур. Олар хакас чон кӧглерін паза тахпахтарны толдырғаннар.
Мында таныхтирға кирек олғаннарның кӧг тиріглерінең чахсы ойнапчатханын. Ыыхнаң, хомыснаң, чатханнаң кӧрбин дее ойнапчалар. Олох туста ырлирға кирек нооза. Мындағ нимее ус поларға киректелче.
Ағбан пилтірі аймаанаң «Халсарығ» ӧме араласхан. Олар кӧрігҷілерні, чатханнарнаң ойнап, ӧріндіргеннер. Ағбаннаң, тізең, Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы Мария Сартыкова паза Хакасияның чон артизі Мария Янгулова устапчатхан «Чылтызахтар» пазох ла чарых чари тӱскеннер. Олғаннар Хакасияның чон артизі, композитор Татьяна Шалгинованың «Ӱлӱкӱн чазыда» паза Россияның, Хакасияның саблығ артизі Евгений Улугбашевтің «Аттар чӱгӱрізі» кӧглерні айдас толдырчалар.
Таштып чирінең композитор Олег Токояковтың «Пойзым» ӧмезі «Чааҷы теелбегі» кӧгні толдырған. Роберт Чебодаев «Чатханисттер» ансамбльын тимнептір. Амғы марығда чатханнаң ойнапчатхан ӧмелер кӧп араласханнар. Анзы ӧріндірче.
Халғанҷы туста хайдағ ла наа ӧмелер тӧстелбиндір. Олар «Ай чарии», «Кӱн чарии», «Хызыл ай», «Айдым», «Чазы кӧглері», «Орай иир», «Ууҷалар» адалчалар. Аалдағы чон пос кӧңнінең сарын-кӧге тартылчатханы чахсы нооза. Уламох марығларда аралазар кӧңнілері пар. Анзын ыраххы Орджоникидзе, Шира аймахтарынаң килчеткеннері киречілепче. Орджоникидзе аймаанаң Сергей Арабкаев устапчатхан «Чазы кӧглері» ӧме араласхан. Шира аймаандағы Азах Сӧӧт аалдаң «Таныҷах» ӧме тахпахтарынаң чон алнынзар сыххан. Ол «Чон ӧмезі» атха турысхан. Аннаң Вера Арыштаева маңнаныстығ устап парча.
Ідӧк Шира аймаандағы Хызыл аалдаң «Артыш» ӧме полған. Анда ӱс кізі араласча, аның устағҷызы - Алексей Абдин. Пу ӧме пір чыл мының алнында тӧстелтір. Олар пос паза чон ырларын толдырчалар. Репертуарға Шира чирінің тахпахтары, алтай чонның ырлары кірчелер.
Боград аймаандағы Сарығ Хас аалдаң «Айдым» ӧме полған. Аннаң Наталья Толмашова устапча. Ипчілер «Хазыңнар» паза «Хара хыс» сарыннарны уғаа сіліг толдырғаннар. Чон алнынзар оларның трио ансамбльы сыххан. Ӱс аймах ӱннең кӧглепчелер. Орыс ипчілер ӧмеде араласчатханы, хакас ырларын толдырчатханы чапсых пілдірче.
Алынҷа таныхтирға кирек Пии аймаандағы Куйбышев аалдағы ырҷыларны. Оларның ӧмезі «Орай иир» адалча. Устағчызы Наталья Чичинина полча. Пу ӧме, ырлир алнында кибірліг чоох тудып, кӧглерін толдырған. «Орай иир» ӧмеде кӧп ипчі араласча. Олар пос кӧглерін толдырғаннар. Ағын хустарны часхыда удурлап, кӱскӱде ӱдескеннеңер сарын чаадаң айланмаан, чуртас тооза апсаан сағаан пір уучадаңар чоохтаң чайалған. Мындағ кӧглер, хайзыларының сӧстері паза кӧӧ чӱрекке теелчелер, чон аразында чуртирлар тіп сағынчам.
Жюри араласчылары Хакасия культуразының саблығ тоғынчылары Вера Идимешева паза композитор Тамара Маганакова полғаннар. Чарғыҷыларның кнезі поэт Сибдей Том полған. В.П.Идимешева араласхан ӱчӱн дипломнарны «Абахай», «Ах Уӱс», «Халсарығ», «Саңыҷах», «Ис-пай», «Кӱн чарии», «Орініс» ӧмелерге читірген. Марығ соонаң, сағыстарынаң ӱлезіп, ол теен: «Пӱӱн кӧп чахсы ниме кӧрдім. Омелернің ӧсчеткені кӧріндіре, чатханнаң ойнапчатханнар саны хозылчатханы уғаа чахсы».
Т.Д.Маганакова олғаннар марииның лауреаттарына сыйыхтар читірген.
I степеньніг лауреат атха Мария Сартыкова устапчатхан «Чылтызахтар» ӧме турысхан.
II степеньніг лауреат Асхыстаң килген «Алтын» ӧме полыбысхан.
III степеньніг лауреат ат Роберт Чебодаев ӱгретчеткен «Чатханисттер» ӧмее пирілген.
Олғаннарныңох аразында «Кӧг паза инструментальнай ӧмелер» номинацияда «Ай чарии» ӧме чиңіс тутхан. II степеньніг лауреат «Чылтызахтар», III степеньніг лауреат «Алтын» ӧмелер полыбысханнар.
Сибдей Том улуғлар марииның салтарларын искірген. Ол «Хысхы саңнары» марығ чарғыҷылары тоғызының ӧӧнінеңер чоохтаан. Пу марығның ӧӧні - хакас сарыннарын толдырары паза кӧг тиріглерінең тузаланары.
Хакас сарыннарын хайраллапчатхан ӱчӱн ӧнетін сыйыхнаң Орджоникидзе аймаанаң «Чазы кӧглері» ӧме таныхтатхан. «Фольклор кӧглерін толдырары» номинацияда I орынға «Аршан кӧглері», II орынға «Ах порчо», III орынға «Солбан» ӧмелер турысханнар. Улуғлар аразындағы марығда чиңісчі «Ууҷалар» ӧме полыбысхан. II паза III орыннар «Орай иир», «Таныҷах» ӧмелерге пирілген.
Марығны тиксі паалаза, аалдағы чайаачыларның чахсы тимненізі кӧріндіре полған. Республикабыстың аймах пулуңнарында хакас кӧглерін толдырчатхан, кӧг тиріглерінең ойнапчатхан, фольклор киреенең айғасчатхан кізілер пары ӧріндірче. Анзы чонның кӧг культуразы мыннаң мындар чуртир паза тӧлдең тӧлге пиріліп одырарынаңар чоохтапча.
Автор :
Елена САГАТАЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы